نقدی بر نحوه مواجهه شهروندان با وسایل گرمایشی غیراستاندارد
مرگ در بی‌خبری
حمیده امینی فرد
خبرنگار
اواخر مهرماه بود که یک اتفاق غافلگیرکننده، فراخوان ورود رسانه‌ها را به موضوع گازگرفتگی صادر کرد. با وجود هوای نه چندان سرد پاییز امسال، به یکباره آمار مسمومیت با منوکسیدکربن 58 درصد افزایش یافت. درحالی‌که خیلی‌ها به خیال اینکه امسال خبری از برف و باران وعده داده شده نیست، وسایل گرمایشی را در کنج خانه گذاشتند و عده‌ای حتی با اطمینان لباس های ضخیم‌شان را بخشیدند... با این همه، پاییز امسال کار خودش را کرد و آمار مسمومیت‌ها به دلیل گازگرفتگی بیشتر از آنچه پیش‌بینی شده بود، افزایش یافت. سؤال این بود که وقتی سرمای هوا حتی به حد برودت و یخبندان نرسیده، چرا باید آمار مسمومیت‌ها نسبت به سال گذشته، 58 درصد افزایش می‌یافت؟ این همان سؤال حیاتی بود که پای رسانه‌ها را به میدان افزایش آمار گازگرفتگی باز کرد. اتفاق تجربه شده ای که نشان می داد وقتی رسانه ها پای کار آمدند، به یکباره آمارغرق شدگی ها درمیان کودکان کاهش یافت. چراکه بررسی‌ها نشان داده بود که بیشتر تلفات غرق‌شدگی‌ها بویژه در کودکان به علت ناآگاهی و بی‌اطلاعی از خطرات شناکردن در نقاط ناامن و بی‌احتیاطی بوده است. بنابراین از این تجربه موفق برای اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی درباره حوادث گازگرفتگی استفاده شد و جالب اینکه به شکل اعجاب‌آوری، آمار مسمومیت‌ها طی یک دوره زمانی یعنی از اواخر مهر تا اواخر آذر ماه از 85 درصد به 18 درصد کاهش یافت. نکته‌ای که دکتر بابک یکتاپرست، مدیر روابط عمومی اورژانس کشور هم در گفت‌و‌گو با «ایران» بر آن تأکید می‌کند. او معتقد است که اطلاع‌رسانی درباره تبعات و خطرات احتمالی استفاده از وسایل گرمایشی غیراستاندارد و یا بی‌دقتی در استفاده از وسایل گرمایشی موجب شد تا مردم آگاه‌تر شده و محتاطانه‌تر رفتار کنند و همین موضوع در کاهش مسمومیت‌ها تأثیر زیادی گذاشت.
قاتل خاموش در پارکینگ خانه‌ها
این اظهار نظر را باید در کنار آمار تأمل‌برانگیز دیگری گذاشت که چندی پیش محمداسماعیل توکلی، رئیس مرکز اورژانس تهران اعلام کرد. آماری که نشان می‌داد صرفاً در یک هفته یعنی از 29 دی تا 6 بهمن ماه، حوادث گازگرفتگی 122 درصد (نسبت به هفته قبل از آن) در تهران افزایش یافته و 190 نفر نیز دچار مسمومیت شده‌اند. یا در آماری دیگر از زبان یکتاپرست، طی فقط یک روز، (پنجشنبه هفته گذشته)، 106 نفر در کل کشور دچار مسمومیت شدند که خوشبختانه تلفات جانی به‌دنبال نداشته است. با این همه کارشناسان تأکید دارند که موج افزایشی مسمومیت‌های ناشی از وسایل گرمایشی درهفته‌های اخیر یک موج عمومی نبوده و بیشتر مربوط به رخدادهایی می‌شود که به طور خاص در یک برهه زمانی اتفاق افتاده و آمارمسمومان را افزایش داده است. یکتاپرست می‌گوید: «نمی‌توان گفت آمار مسمومیت‌ها در همه نقاط کشور افزایش یافته و یا عده زیادی را درگیر کرده است. بیشتر این موج‌ها در مناطق روستایی و به صورت جمعی بوده که نکات ایمنی در استفاده از وسایل گرمایشی رعایت نشده است. مثلاً از سیستم‌هایی استفاده شده که گازوئیل‌سوز بوده و تهویه مناسبی نداشته است.» با وجود این باید پرسید، چرا با وجود آگاهی از برگزاری مراسم جمعی و علم به اثر رسانه‌ها، اطلاع رسانی‌ها در هفته‌های اخیر چندان جدی گرفته نشده؟ یکتاپرست در پاسخ به این سؤال از زنگ هشدارهایی می‌گوید که به صدا در آمده، اما ظاهراً در برخی نقاط گوش شنوایی وجود نداشته و خسارت به بار آمده است. بنابراین یکی از نگرانی‌های عمده به کاهش دمای هوا در روزهای اخیر برمی گردد که ممکن است با بی‌احتیاطی برخی از شهروندان، آمار قربانیان گازگرفتگی را غافلگیرانه بالا ببرد. یکتاپرست تأکید دارد که این موج سرما باید جدی گرفته شود. بویژه در مناطق کم برخوردار که برخی از مردم با پیش‌پا افتاده‌ترین وسایل اقدام به گرم کردن محیط می‌کنند. به گفته او شایع‌ترین نوع گازگرفتگی در مناطق مسکونی رخ می‌دهد و بعد از آن بیشترین خطر در مناطق شهری متوجه پارکینگ‌ها است. در فصل زمستان بسیاری از رانندگان عادت دارند که خودروی خود را در فضای بسته پارکینگ برای مدت زمان زیادی روشن نگه دارند که براحتی تولید گاز کرده و ایجاد مسمومیت می‌کند، رتبه سوم به حوزه طبیعت‌گردی اختصاص دارد. برپایی چادرها و روشن کردن وسایل غیرمجازی که در داخل چادر تولید سم کرده و براحتی قربانی می‌گیرد و در نهایت باید مراکزی را که مردم تجمع می‌کنند مورد توجه قرار داد که با رعایت نکردن اصول ایمنی ساده باعث مسمومیت عده زیادی در یک مرکز عمومی می‌شود. آمارها نشان می‌دهد که در 5 ماه نخست امسال، 256 مورد فوتی در اثر مسمومیت با گاز co2 در کشور گزارش شده که در صدر آنها استان‌های تهران با 44 مورد، خراسان رضوی با 27 مورد و اصفهان و کرمانشاه به ترتیب با 19 و 17 مورد بوده است. بیشترین تعداد فوتی با عدد 84 در ماه‌های فروردین و با فوت 79 نفر در اردیبهشت‌ماه ثبت شده که تعداد موارد فوت در اردیبهشت‌ماه امسال نشان می‌دهد که تعداد فوتی‌ها نسبت به سال گذشته در همین تاریخ 2 برابر افزایش یافته است. کارشناسان هشدار می‌دهند که بهترین راهکار برای جلوگیری از گازگرفتگی، توجه به جریان کافی هواست. حالت خستگی ناشی از فعالیت‌های روزانه از جمله علائم مهم در شروع مسمومیت با منوکسید کربن است.
جای خالی ایمنی در کتب درسی
پیشرفت تکنولوژی و نصب سیستم‌های حرارتی مرکزی مانند پکیج‌ها باعث شده تا آمار گازگرفتگی در ساختمان‌های نوساز و جدید بشدت کاهشی باشد. آن‌طور که جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی به «ایران» می‌گوید: «بیشترین مشکل در انتشار گاز منوکسیدکربن در ساختمان‌های قدیمی و کهنه است که مسیر مناسبی برای تهویه آلاینده‌ها وجود ندارد. مثلاً ساکنین دیوار را سوراخ کرده و دودکش را از آن رد کرده‌اند. یا در پشت‌بام به علت نبود کلاهک، پرنده لانه‌گذاری کرده و جریان خروج هوا مسدود شده است. یا در برخی خانه‌ها دیده شده که چون فضایی برای خروج هوا وجود ندارد، یک تشت آب گذاشته و لوله بخاری را در آن گذاشته‌اند. یا لوله بخاری را داخل شومینه تعبیه کرده‌اند و در برخی نقاط از دودکش مشترک استفاده می‌کنند. این اتفاقات در محلات بافت فرسوده و بویژه محیط‌های کارگری زیاد دیده می‌شود. بیشتر این اتفاقات تلخ به خاطر نبود آگاهی از خطرات این بی‌احتیاطی‌هاست. البته گاهی هم پیمانکاران مقصرند و لوله دودکش را در جای درستی کار نمی‌گذارند. اما بیشتر این حوادث ناشی از خطای انسانی و درصد کمی مربوط به اهمال‌کاری پیمانکاران است.»
در این حوزه «آموزش» یک بازیگر جدی است. ملکی می‌گوید که سطح آموزش‌های فعلی در آگاهی بخشی به شهروندان چندان تأثیرگذار نیست. چون خیلی‌ها به این آموزش‌ها دسترسی ندارند و پیام‌های ایمنی را دریافت نمی‌کنند. بنابراین آموزش‌ها باید مدون و برنامه‌ریزی شده باشد. برای همین ما سال‌هاست که می‌گوییم، موضوع «ایمنی» را باید در کتب درسی وارد کنید. اینکه یک برنامه تلویزیونی 15 دقیقه‌ای با یک کارشناس پخش شود، نمی‌تواند در جلوگیری از بروز حوادث مؤثر باشد. متأسفانه اغلب آموزش‌ها و سطح اخطارها، مناسبتی شده است. نزدیک حادثه پلاسکو، پیام‌های ایمنی و سطح سختگیری‌ها افزایش می‌یابد و چند روز بعد دوباره روز از نو روزی ازنو!
