نیلوفر منصوری
خبرنگار

فصل‌ها آن‌قدر عجیب تغییر کرده‌اند که دیگر هیچ‌کدامشان شبیه آنچه باید باشند، نیستند. بهار با گرمای هوا مواجه می‌شویم و تابستان با گرمای شدید و بارندگی‌های غیرمنتظره از راه می‌رسد.
گاهی شدت بارش‌ها به حدی زیاد می‌شود که سیلاب راه می‌افتد و آسیب‌های زیادی به جا می‌گذارد. پاییز و زمستان هم برخلاف انتظارمان، آسمان بخیل و تنگدست می‌شود و هیچ در بساط ندارد. تابستان گذشته، در پیش‌بینی‌های هواشناسی اعلام شد که پاییز و زمستان فرانرمال در انتظارمان است.
تقریباً کمتر کسی بود که خود را برای پاییز پرباران و زمستان برفی آماده نکرده باشد. اما برخلاف انتظار 2 فصل پایانی سال فقط اسم پاییز و زمستان را یدک کشیدندتا اینکه با گذشت یک ماه از زمستان گویی نیمه دوم سال آغاز شد و برف و باران از راه رسید.
چه بلایی بر سر اقلیم ایران آمده است؟ آیا این وضعیت فقط مختص ایران است یا در سایر کشورها هم چنین مواردی وجود دارد؟
کارشناسان می‌گویند که این موضوع فقط مختص ایران نیست و تغییر اقلیم، پدیده‌ای جهانی است. به گفته آنان، در دهه 70 شمسی، نگرانی و دغدغه فعالان و متخصصان، به زیر آب رفتن خانه‌های ساحلی دریای خزر بود، این درحالی است که اکنون بیش از دو متر از سطح دریای خزر کاسته شده است.
تغییرات اقلیمی موجب شده دریاچه ارومیه خشک و دریاچه آرال در آسیای میانه به‌ طور کامل محو و از دریاچه اترک در مرز ایران و ترکمنستان هم چیزی باقی نمانده باشد. البته کارشناسان عوامل دیگری را هم در این زمینه دخیل می‌دانند.
تغییرات اقلیمی، تغییرات کوچکی نیست، تغییراتی است که با چشم غیرمسلح نیز دیده می‌شود. کاهش بارش‌های‌ جوی، فرونشست‌ها، از بین رفتن رودخانه‌های فصلی، کم آبی رودخانه‌های دائمی، پایین رفتن سطح تراز دریاچه‌ها، از بین رفتن پوشش‌های گیاهی و جانوری، بیابانزایی، سیلاب و... از آسیب‌های این پدیده است که مهاجرت‌های زیادی را در پی داشته است.
سازگاری یا مدیریت؟
آسیب‌های تغییر اقلیم بسیار زیاد است. بسیاری از کشورها تلاش می‌کنند که خود را با این شرایط وفق دهند. در کشور ما نیز مسئولان مربوطه برای این موضوع دغدغه دارند و به دنبال یافتن راهکارهایی هستند. به همین جهت یکی از برنامه‌های در دست اجرای آن برگزاری هفتمین کنفرانس بین‌المللی تغییر اقلیم بود که چندی پیش برگزار شد.
کارشناسان بر آن بودند تا ابعاد تغییر اقلیم و پیامدهای آن و همچنین موضوعات مرتبط با توسعه پایدار، سازگاری، تاب‌آوری و کاهش آثار زیانبار آن را در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی، اقتصادی و... بررسی کنند.
به عقیده سحر تاجبخش، رئیس سازمان هواشناسی کشور، این کنفرانس آخرین راهکارها برای توسعه پایدار و چالش‌های پیش‌ رو را مطرح و بررسی کرده است و با ارائه راهکارهای مناسب پشتیبان بخش اجرایی کشور در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری نهادی است. این مسئول، معتقد است که بهترین راهکار برای کاهش مخاطرات، سازگاری با تغییر اقلیم و چالش‌های آن یا استفاده از روش‌های مختلف برای کاهش گازهای گلخانه‌ای و مصرف کربن است.

محیط زیست
دغدغه کارشناسان، این هشدار را می‌دهد که اگر اکنون به دلیل پدیده تغییر اقلیم، بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند مکان زندگی خود را تغییر دهند و مهاجرت کنند؛ هرچند، مقاصد مهاجرپذیر نیز دچار چالش‌های زیست محیطی و تغییر اقلیم شده‌اند، آیا در آینده نیز این مهاجرت امکانپذیر است؟ داریوش گلعلیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست به «ایران» می‌گوید که در 2 سال اخیر، 800 هزار نفر از استان‌های مرکزی و جنوبی کشور به دلیل تغییرات اقلیمی به استان‌های شمالی مهاجرت کردند که این پیامد جدی تغییرات اقلیمی ‌در کشور است و می‌تواند در آینده ابعاد امنیتی نیز داشته باشد.
تغییرات اقلیمی باعث مهاجرت هزاران نفر به استان‌های شمالی کشور شده، و در حوزه تنوع زیستی نیز آسیب‌های جدی وارد کرده است. چنانچه به گفته گلعلیزاده در یک دهه اخیر بیش از 500 گونه جانوری در جهان از بین رفته‌اند. حدود 600 گونه دیگر در معرض انقراض قرار دارند. این در صورتی است که ما نیازمند ذخیره مؤثر و مفید بانک ژنی در کشور هستیم. همچنین از ابتدای دهه 90 تاکنون بیش از 300 سیلاب را در کشور تجربه کرده‌ایم. به گفته رئیس مرکز ملی تغییر اقلیم سازمان محیط زیست، در حوزه تغییر اقلیم درحال حرکت به سمت یک فروچاله هستیم و با توجه به تحریم‌ها و محدودیت‌های موجود، اگر نتوانیم با این تغییرات اقلیمی سازگاری داشته باشیم، آسیب جدی متوجه کشور خواهد شد.

میراث فرهنگی
یکی دیگر از موضوعاتی که در پدیده تغییر اقلیم با آن مواجه هستیم، چالش‌های میراث فرهنگی کشور است. میراثی که تغییر اقلیم برای آن تهدید محسوب می‌شود. منیژه هادیان دهکردی، عضو هیأت علمی و رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی ‌و فرهنگی با بررسی چالش‌های پیش‌ روی میراث‌ فرهنگی در مواجهه با تغییرات اقلیمی واقعی، می‌گوید: میراث‌ فرهنگی همواره در معرض تعامل با محیط خود بوده است که از آن به عنوان فرایندهای هوازدگی یاد می‌شود و تغییرات تدریجی در آنها ایجاد می‌شود. به گفته این مسئول، تغییر اقلیم یک تهدید بالقوه اضافی است و بیش از آنچه که انتظار می‌رود، آسیب و فرسودگی در آثار ملموس در محیط‌های داخلی و خارجی به وجود می‌آورد؛ به عبارتی به ایجاد پدیده‌های فرسودگی جدید کمک می‌کند.
آن‌گونه که هادیان دهکردی می‌گوید: چالش‌های پیش روی میراث‌ فرهنگی در مواجهه با تغییرات اقلیمی واقعی، پیچیده و نیازمند تحقیق برای تولید دانش و بینشی است که بتوان از خطر بالقوه آسیب دیدن یا از بین رفتن غیرقابل جبران آن جلوگیری کرد و به راهبردهای مدیریتی و توصیه‌های ملموس دست یافت. به گفته این مسئول، طبق گزارش شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها (ایکوموس)، دانش‌های میراثی می‌توانند راهنمایی برای سازگاری با محیط در حال تغییر باشند و مکان‌های میراثی می‌توانند به عنوان فرصت‌هایی برای ایجاد انعطاف‌پذیری جوامع در برابر تغییرات اقلیمی عمل کنند، لذا با نزدیک شدن به تهدیدات جدی‌تر تغییرات اقلیمی، دیر یا زود نقش میراث‌فرهنگی در سیاست‌های لازم برای حمایت از پایداری محیط زیست، بیش از پیش ضروری می‌شود.

روشن شدن افکار عمومی
ماه گذشته تفاوت دمای جوی و هوایی بین ایران و ترکیه و کشورهای همسایه در فضای مجازی و واقعی بسیار پررنگ بود. افکار عمومی نسبت به این موضوع بسیار حساس شده بود. احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور در این زمینه به «ایران» می‌گوید: این وظیفه متخصصان و صاحبنظران است که با صحبت‌های کارشناسی و منطقی خود بتوانند موضوع را درست تبیین کنند تا افکار عمومی ‌از فرایند دقیق علمی و درست اقلیم مطلع شوند. به گفته رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور پدیده تغییر اقلیم موجب تغییرات بزرگی در کشور ما شده و افکار عمومی را بشدت تحت تأثیر قرار داده و این موضوع موجب نگرانی‌هایی برای دغدغه‌مندان و مردم بوده است.
احد وظیفه می‌گوید: کاهش نزولات آسمانی از جمله برف در مناطق کوهستانی، موجب از بین رفتن آب در رودخانه‌های فصلی و کاهش آب در رودخانه‌های دائمی ‌شده است. آن گونه که این مسئول می‌گوید: در ایران روزانه 116 میلیون لیتر بنزین و 850 میلیون مترمکعب گاز مصرف می‌شود اما در اروپا به دلیل استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، سوخت فسیلی سهم بسیار کمتری در فعالیت‌های آنها دارد. این موضوعی بود که در آخرین نشست «کاپ 28» در امارات نیز بر آن (استفاده از انرژی‌های نو) تأکید شد.به گفته رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور، وضعیت جوی و اقلیمی ‌کشور ما مثل گذشته نیست و طبق آنچه مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد سطح پوشش برف در ارتفاعات ایران کاهش چشمگیری داشته است. از این نکته نیز نباید غافل شد که فقط کشور ما درگیر این چالش نیست. این پدیده یک چالش جهانی است و به دلیل خشکسالی و تغییرات اقلیمی، فشار بر منابع طبیعی زیاد شده است.
آن گونه که رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور می‌گوید: جهان به دنبال سازگاری و مدیریت با این پدیده برآمده است و با راهکارهایی مانند درختکاری، جذب کربن و... برای رویارویی با تغییر اقلیم قدم برداشته است. نباید از این موضوع غافل شد که اصل انصاف و تعادل بین این موضوع و دیگر بخش‌ها از جمله امنیت غذایی باید رعایت شود تا خدشه‌ای به سایر حوزه‌های مهم و اساسی وارد نشود.