پایان تلخ در بیراهه‌های کوهستان سرد
صعودهای بی‌بازگشت
یوسف حیدری
خبرنگار
زمستان امسال روی خوشی به کوهنوردان نشان نداده است. برخلاف سال‌های قبل که بسیاری از کوهستان‌های کشور زمستان پربرف داشتند امسال اغلب آنها هنوز برف سنگین را تجربه نکرده‌اند، اما برای کوهنوردانی که بخشی از وجودشان همیشه در قله و دامنه کوه است فرقی نمی‌کند برف و طوفان باشد یا مسیر ناهموار باشد.
صعود به قله آن هم بدون تجهیزات و در شرایط نامساعد آب و هوایی حوادث تلخی را برای کوهنوردان رقم می‌زند. واقعیت تلخی که در دوماه گذشته با مرگ 15 کوهنورد همراه شد و هنوز هم جست‌و‌جوها برای کوهنوردان مفقود شده ادامه دارد.
پنجم دی ماه ۱۳۹۹ سیاه‌ترین روز در تاریخ کوهنوردی ارتفاعات تهران رقم خورد. ۱۱ کوهنورد در حادثه ریزش بهمن در ارتفاعات تهران جان خود را از دست دادند.
هفته آخر دی ماه هم تلخ‌ترین حادثه کوهنوردی امسال رقم خورد. 3 جوان کوهنورد اهل اشنویه که در قالب یک تیم 5 نفره به ارتفاعات رندوله صعود کرده بودند بر اثر ریزش بهمن گرفتار شدند و پیکر بی‌جان آنها بعد از چند روز جست‌و‌جوی تیم‌های امداد و نجات از زیر برف بیرون کشیده شد.
به گفته فرماندار اشنویه محدوده بستر ریزش بهمنی که باعث مفقود شدن این کوهنوردان شده بود بیش از یک هزار مترمربع بود.
ارتفاع برف در برخی نقاط هم در حدود ۱۰ متر بود و همین امر کار جستوجو را با مشکل مواجه کرده بود. مرگ 4 کوهنورد در کوهستان‌های تهران در دی ماه یکی از دردناک ترین حوادث کوهنوردی طی این سال‌ها را رقم زد.
کوهنوردانی که با تصور صعود آسان بدون تجهیزات مناسب راهی قله شدند اما گرفتار سرما و تغییرات آب و هوایی در قله شده و جان باختند.
شاهین فتحی مدیرعامل جمعیت هلال احمر استان تهران با تشریح 14 حادثه مرگبار و مرگ 4 کوهنورد در ارتفاعات تهران می‌گوید: ارتفاعات تهران در این فصل سال برای کوهنوردان حرفه‌ای هم پرخطر است ولی کوهنوردان غیرحرفه‌ای بدون توجه به هشدارها راهی ارتفاعات می‌شوند.
پیدا شدن پیکر یخ‌زده کوهنورد 70 ساله در ارتفاعات توچال هم گواه این حرف فتحی است. روز جمعه یک کوهنورد 70 ساله بدون تجهیزات شبانه به ارتفاعات توچال صعود کرد اما بر اثر سرما یخ زد. صبح روز بعد کوهنوردان پیکر بی‌جان او را پیدا کردند.
15 دی ماه هم 3 کوهنورد تبریزی که به ارتفاعات سبلان صعود کرده بودند به‌علت شرایط نامساعد جوی مفقود شدند و پس از ساعت‌ها جستوجو توسط امدادگران، پیکر 2 کوهنورد زن که به دلیل سرمازدگی جان خود را از دست داده بودند پیدا شد و نفر سوم از مرگ نجات پیدا کرد.
اینها گوشه‌ای از حوادث مرگبار کوهستان در پاییز و زمستان امسال است.
شرایط ناپایدار آب و هوایی و بی‌تجربگی و نداشتن تجهیزات مناسب از دلایل اصلی بالا بودن تعداد کشته‌ها در کوهستان‌هاست. دکتر حمید مساعدیان رئیس کمیته جست و جو و نجات و دبیر کمیته پزشکی فدراسیون کوهنوردی با اشاره به اینکه دلیل افزایش کشته‌ها در حوادث کوهنوردی به دلیل بی‌تجربگی و کم‌تجربگی برخی از کوهنوردان است، می‌گوید: «متأسفانه برخی از کوهنوردان تصور می‌کنند به دلیل بارش کم برف در مناطق کوهستانی نسبت به سال‌های قبل، هوا در ارتفاعات پاییزی است و شرایط برای صعود مهیاست.
اما در ارتفاعات سرعت باد، سرما و همچنین آشنا نبودن به مسیر، اتفاقات پیش‌بینی نشده‌ای را رقم می‌زند. متأسفانه بیشتر کوهنوردانی که در کوهستان‌ها جان باختند بر اثر سرمازدگی و گرفتار شدن در بهمن بوده و همه اینها بی‌توجه به هشدارها و با اعتماد به نفس کاذب راهی کوهستان می‌شوند.
برخی از کوهنوردان تصور می‌کنند حریف طبیعت می‌شوند اما باید به این نکته مهم توجه کنیم طبیعت همیشه غالب است و بر انسان پیروز می‌شود.
بارها به کوهنوردان هشدار می‌دهیم فریب هوای خوب پایین کوه یا دامنه کوه را نخورند زیرا دما و شرایط آب و هوایی در قله متفاوت است و در عرض چند ساعت می‌تواند تغییر کند.
همچنین شب‌ها زمان مناسبی برای صعود نیست و نباید در تاریکی راهی قله شوند. در همین حادثه توچال یکی از کوهنوردان که شبانه به قله صعود کرده بود در مسیر یخ زد و
جان سپرد.»
رئیس کمیته جست و جو و نجات با تأکید بر اینکه باید ستادهای اطلاع‌رسانی و تیم‌های امداد و نجات را تقویت کنیم، ادامه داد: با وجود کارهایی که در این زمینه انجام شده بازهم شاهد حوادث ناگوار در کوهستان‌ها هستیم.
مهم‌ترین موضوعی که کوهنوردان باید در نظر داشته باشند این است که برای صعود به قله باید تجهیزات مناسب به همراه برده و در زمان مناسب و از مسیر ایمن صعود کنند. حتماً این صعود در قالب گروه باشد و انفرادی صعود نکنند. بسیاری از صعودهای انفرادی با مرگ یا جراحت شدید همراه بوده است.
همچنین باید اعتماد به نفس کاذب‌شان را کنار بگذارند و قبل از صعود، آموزش‌های لازم را ببینند. کلاس‌های آموزشی متعددی در فدراسیون کوهنوردی و هیأت‌های کوهنوردی استان‌ها برگزار می‌شود و در این کلاس‌ها نکاتی توسط اساتید کوهنوردی بیان می‌شود که می‌تواند هرکدام از آنها باعث نجات از مرگ یا صعود بهتر به قله باشد.
در صعودهای گروهی باید به مسیر پیش رو توجه داشت. برخی از کوهنوردان تصور می‌کنند از بیراهه می‌توانند مسیر کوتاه‌تری را برای صعود پیدا کنند درحالی که مسیرهای اصلی برای کوهنوردی بر اساس تجربه صدها کوهنورد حرفه‌ای تعیین می‌شوند.
در منطقه کوهستانی آهار، یک کوهنورد جوان بدون توجه به این موضوع از مسیر غیرنرمال به طرف قله رفت که متأسفانه در مسیر، سنگی از کوه جدا شده و بعد از اصابت به سر این کوهنورد باعث مرگ او شد. باید به این نکته مهم توجه کنیم که کوهستان نامهربان نیست و اگر ما بد رفتار می‌کنیم خودمان مقصر هستیم.
وادث کوهستان یک انتخاب است و ما انتخاب می‌کنیم که چه ساعتی، با چه تجهیزاتی و در چه شرایط آب و هوایی به کوه برویم.
کوهستان در زمستان علاوه بر جذابیت، خطراتی مثل رعد و برق، بارش، طوفان و بهمن هم دارد که کوهنورد حرفه‌ای باید بداند زمان مواجهه با این چالش‌ها چه کار کند. کوهستان‌ها مسیر و یال‌های مختلفی دارند. برخی مسیرها مناسب زمستان و برخی دیگر هم بهمن‌گیر و نامناسب هستند. به همین دلیل باید هواشناسی را کامل بررسی و به هشدارها توجه کنیم. در زمستان روزها کوتاه‌تر است و باید زمانبندی رفت و برگشت خیلی دقیق باشد که به تاریکی نخورند.
فاجعه ۱۹۹۶ کوه اورست یکی از تلخ‌ترین حوادث تاریخ کوهنوردی است. این حادثه به دلیل تغییر ناگهانی هوا و به هم خوردن زمانبندی برای صعود اتفاق افتاد. در این حادثه 8 نفر از بهترین کوهنوردان بعد از صعود به قله اورست گرفتار کولاک شده و کشته شدند.
یکی از کوهنوردانی که از این صعود جان سالم به در برد در کتاب خاطرات علت حادثه را نبود سازماندهی مناسب و آمادگی ضعیف و میانسالی برخی از کوهنوردان و تغییر ناگهانی هوا و عقب افتادن از برنامه زمانبندی عنوان کرد. به اعتقاد او کوهستان بر انسان غلبه می کند.