اجرای نهضت ملی مسکن و بازنگری در طرح‌های جامع و تفصیلی شهری، دو موضوعی بود که برای تشریح و توضیح جزئیات آن، با خسرو دانشجو، معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی به گفت‌و‌گو نشستیم. معاون وزیر راه و شهرسازی با اشاره به اینکه در کشور، زمین برای توسعه شهرها و ساخت‌وساز کم نیست، تأکید کرد که تأمین زمین و توسعه شهرها تابع قوانین یکسانی نیست و شرایط هر منطقه، گستره شهری و ساخت واحدهای مسکونی جدید در آن را تعیین می‌کند.
 
• با توجه به تکلیف دولت در تأمین زمین رایگان برای ساخت واحدهای مسکونی نهضت ملی مسکن، هنوز زمین این برنامه به‌صورت کامل فراهم نشده است، آیا در اقدام برای این تکلیف قانونی، با موانعی مواجه هستید؟
ایران کشوری پهناور با اقلیم‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای مختلف سرزمینی است. نهضت ملی مسکن برنامه ساخت حدود 4میلیون واحد مسکونی را در دستور کار خود دارد و در بسیاری نقاط کشور در زمین برای تخصیص به این برنامه مشکلی نداریم، اما در برخی استان‌ها زمین مناسب بارگذاری مسکونی و شهری کم داریم یا اصلاً زمینی نداریم؛ تاکنون 55 هزار و 480 هکتار زمین دولتی برای ساخت نهضت ملی مسکن الحاق و اختصاص داده شده است. این عدد نشان می‌دهد مشکل تأمین زمین مربوط به همه جای کشور نیست. قانون، دو تکلیف تأمین زمین نهضت ملی مسکن و جوانی جمعیت را به ما محول کرده است. برای انجام این تکالیف زمین‌های مناسب و دارای شرایط شناسایی و به این دو امر اختصاص داده می‌شود. براساس قانون زمین‌های درجه یک و دو کشاورزی به توسعه شهرها اختصاص داده نمی‌شود. ما به سراغ زمین‌هایی می‌رویم که درجه خاک آنها به لحاظ زراعی درجه 3 و 4 است. در چند استان مانند گیلان، مازندران، گلستان و قزوین زمین‌ها اغلب زراعی و با درجه یک و دو است و زمین با درجه 3 و 4 برای پاسخ به تقاضای واحد مسکونی در این استان‌ها، کم است. در این مناطق برای تأمین زمین نهضت ملی مسکن یا جوانی جمعیت مشکل داریم.
 
• این مشکل چگونه قرار است حل شود؟
براساس قانون مکلف هستیم برای تمام شهرها و مناطق کشور، نهضت ملی مسکن و جوانی جمعیت را اجرا کنیم، در شهرهایی که کمبود زمین داریم مجبور هستیم برای اجرای قانون، مسکن را با فاصله از شهرها بسازیم.اولویت ما اختصاص زمین‌های دولتی است، برای اجرای نهضت ملی مسکن و جوانی جمعیت باید زمینی را پیدا کنیم که مالک آن دولت است، زمین زراعی درجه یک و دو نباشد و فاصله معقولی (حداکثر 10 کیلومتر) از شهرها داشته باشد، اما در برخی شهرها حتی نتوانستیم زمینی را با این شرایط به نهضت ملی مسکن الحاق کنیم. برای شهرهایی که در اجرای نهضت ملی مسکن و جوانی جمعیت مشکل تأمین زمین دارند، پیشنهاداتی را به مجلس ارائه دادیم که در حال بررسی است.
 
• یعنی ممکن است در این شهرها کاربری زمین‌های زراعی تغییر کند یا الحاقات خارج از محدوده به شهرها اجرا شود؟
در شهرهایی که زمین آنها کشاورزی درجه یک و دو است، پیشنهاد دادیم وزرای راه و شهرسازی، کشاورزی و سایر متولیان در رابطه با استثنائات تعیین تکلیف کنند. ما نیز مخالف اختصاص زمین‌های مرغوب کشاورزی به ساخت و ساز و الحاق به شهرها هستیم، اما در شهرهای انگشت‌شماری که زمین مناسب ساخت مسکن حتی با فاصله از شهرها، نداریم که باید نگاه ویژه‌ای داشته باشیم در غیراین صورت نمی‌توانیم تکلیف قانونی را برای ساخت مسکن انجام دهیم. گسترش شهرها باید کنترل شده باشد. افزایش مساحت شهرها بدون توجه به قوانین امکانپذیر نیست مثلاً شهر تهران از سمت شمال حتی یک متر امکان گسترش ندارد و برای شهرهایی مانند تهران برنامه ساخت و ساز، تأمین مسکن و توسعه آنها متفاوت است؛ برای هر شهری باید مطابق مشکلات و معضلات آن شهر، برنامه توسعه و ساخت و ساز تدوین شود.
 
• در همین شهرهایی که به کمبود زمین مناسب ساخت و ساز در آنها اشاره کردید، زمین‌های زیادی سال‌ها به‌صورت بایر احتکار شده و هیچ ساخت و‌سازی در آن انجام نشده است. برای ترغیب مالکان زمین‌های احتکار شده، قرار است چاره‌جویی شود؟
در سنوات گذشته افراد یا دستگاه هایی زمین های بزرگی را در اختیار گرفته و پروانه ساخت با کاربری های مختلف دریافت کرده‌اند اما پس از سال های متمادی زمین همچنان بایر است و ساخت و‌سازی در آن صورت نگرفته است. جوازی که به صاحبان این زمین ها داده شده در جهت رفع نیازهای آن شهر بوده که با احتکار زمین، نه تنها آن نیاز رفع نشده بلکه قیمت زمین بواسطه این اقدام چند برابر شده است. مالک زمین دولتی یا خصوصی این اختیار را ندارد که در صورت نیاز به ساخت و ساز (مسکونی یا غیرمسکونی) زمین خود را با وجود دریافت مجوز ساخت، سال‌ها احتکار کند، این اقدام بخصوص در کلانشهرها، نظامات درون شهرها را مختل می کند. برای حل این مشکل، شورای عالی معماری و شهرسازی به مالکان زمین های احتکار شده‌ای که پروانه ساخت هم دارند، 6 ماه فرصت داده تا براساس مجوزی که برای آن زمین صادر شده، ساخت و ساز را شروع کنند در غیراین صورت با اتمام دوره اعتبار پروانه، مجوز باطل می شود و زمین ها برای رفع نیازهای شهری استفاده می شود. در دستگاه های دولتی این موارد زیاد است مثلاً دانشگاهی برای افق توسعه 50 ساله خود زمین زیادی را در اختیار گرفته و دور آن را دیوار کشیده و هیچ ساخت و‌سازی در این زمین انجام نداده است.
ما به مالکان خصوصی و دولتی اعلام کرده‌ایم که با دریافت پروانه، حق احتکار زمین را ندارند. از زمان ابلاغ این اخطار به مالکان زمین های احتکار شده در شهرها، در برخی شهرها زمین ها بازپس گرفته شده و به نهضت ملی مسکن اختصاص داده شده است. گام‌ها اجرایی شده و ما فقط به اخطار اکتفا نکردیم؛ مثلاً زمین بلااستفاده دانشگاه‌آزاد دامغان را با تعامل با این دانشگاه، به نهضت ملی مسکن و تأمین خوابگاه‌های متأهلی اختصاص دادیم البته ما با صاحبان این نوع زمین‌ها توافق می‌کنیم که در مشارکت با هم زمین را برای رفع نیاز مسکن کارمندان همان دستگاه‌ها اختصاص دهیم. با تکلیف قانونی که برای تأمین زمین داریم انتظار داریم بخش های مختلف دولتی و خصوصی برای تأمین زمین مسکن حمایتی، مشارکت کنند. براساس برآوردها به نقطه 60 درصد تأمین عرصه نهضت ملی مسکن رسیدیم و در حال شناسایی و الحاق 40 درصد مابقی هستیم.
 
• اخیراً بحث‌هایی در خصوص تدوین طرح تفصیلی جدید برای شهرهایی مانند تهران مطرح شده است. با وجود اینکه طرح های قبلی هنوز به‌صورت کامل اجرا نشده است در طرح جدید چه هدف‌هایی مورد نظر قرار می‌گیرد؟
مباحث شهرها براساس اسناد بالادستی مانند طرح های جامع، دنبال می شود، همه شهرها طرح جامع دارند که مباحث، مشکلات، تهدیدها و فرصت های توسعه شهر در این طرح ترسیم می شود. ذیل طرح جامع که طرحی بالادستی است، طرح تفصیلی شهرها تهیه می شود. همه طرح های جامع افق دارند و مشخص است این طرح ها تا چه سالی اعتبار دارند. یکی دو سال مانده به افق طرح، مطالعات جدید برای طرح های جامع شهرها شروع می شود. طرح تفصیلی شهر تهران دو سال دیگر اعتبار دارد و ما به همین دلیل مطالعات طرح های جدید و به روز را برای شهر تهران شروع کرده‌ایم.
بعد از اینکه طرح جامع شهری تدوین شود طرح تفصیلی هم به دنبال آن تدوین می شود که در طرح تفصیلی، جزئیات توسعه به جزئیات مشخص می‌شود. بنابراین در گام اول با توجه به اینکه افق طرح جامع تهران در حال اتمام است مطالعه طرح جدید در دستور کار قرار گرفته و بلافاصله بعد از آن، طرح تفصیلی شهر تهران نیز به روز می‌شود. طرح جامع و تفصیلی بعضی از شهرها و نقاط جمعیتی، بخاطر پیوندی که این شهر با حومه و شهرهای اطراف دارد، نمی‌تواند طرح جامع جداگانه باشد بلکه برای این شهرها طرحی بالاتر از طرح جامع دیده می‌شود که تمام منطقه را دربرمی‌گیرد این طرح، «طرح مجموعه شهری» نام دارد که برای شهرهایی که این خصوصیت را دارند اجرا می شود. برای تهران و کرج، طرح مجموعه شهری در حال مطالعه و تدوین است.

• موضوع تقسیمات جدید استان تهران نیز در قالب همین طرح است؟
بحث تقسیم استان تهران نیز در همین طرح در حال مطالعه است. البته تقسیمات کشوری در حیطه کاری وزارت کشور است و ما نیز نظرات کارشناسی را ارائه می کنیم. دلایل مختلفی برای تقسیم استان تهران ارائه شده و این دلایل در راستای کاهش مشکلات و تسهیل امورات است و تلاش می‌کنیم تصمیم درستی در این خصوص گرفته شده است.

بــــرش

بحث‌ها دوباره در خصوص تغییر کاربری باغات تهران از سوی مدیران شهری مطرح شده است. آیا معاونت معماری وشهرسازی با ساخت و ساز در باغات موافق است؟ این بحث در طرح‌های جدید شهری چگونه دیده شده است؟
به جد مخالف ساخت و ساز در باغات هستیم. شهر تهران بخاطر شرایطی که دارد حتی ظرفیت حذف یک درخت را ندارد چه برسد به اینکه باغاتی با صدها متر مساحت را در این شهر بخواهیم تغییر کاربری دهیم.
در نامه‌ای به شهردار تهران در ارتباط با ساخت‌و‌ساز در باغات تهران اعلام مخالفت کردیم. با هر تصمیم که منجر به از بین رفتن باغات در شهر تهران شود، مخالف هستیم. از شهرداری درخواست کردیم تصمیمات شهری به جهتی نباشد که باغات تهران تهدید شود؛ بلکه تصمیمات باید به جهتی سوق داده شود که فضای سبز شهر تهران را بیشتر کند. در شهر تهران بارگذاری جمعیتی جدید امکان ندارد، کمبود خدمات، ترافیک، نیازهای پشتیبانی و...در تهران تأمین نمی‌شود بنابراین بیشتر از این برای بارگذاری جمعیت نمی‌توان تصمیم‌گیری کنیم بلکه تصمیمات در شهر تهران باید جوری باشد که عقب‌ماندگی‌ها و کمبودهای گذشته در بحث خدمات شهرهای را جبران کنیم.
در شهر تهران باید از مشارکت مالکان عرصه‌های خصوصی، با پرداخت مشوق‌ها، در تأمین نیازهای شهری تلاش کنیم. باید صدور پروانه واحدهای مسکونی جدید در شهر تهران را به حداقل برسانیم و تلاش ما در این شهر بیشتر بر تأمین خدمات باشد؛ البته شهر تهران دائماً نیاز به نوسازی دارد و ساخت و‌ساز باید در عرصه‌های فرسوده صورت بگیرد.