فرهنگنامه بستری برای عبور از ظاهر اسارت به باطن آن
سعید طایفه‌نوروز، رئیس پیشین ستاد آزادگان کشور اولین سخنران این مراسم با اشاره به سختی‌های تهیه این آثار گفت: میلیون‌ها ساعت- نفر کار برای این مهم انجام شده است.
طایفه‌نوروز ابراز امیدواری کرد که این آثار دستمایه تحقیقات بیشتری در خصوص اسارت شود.
سپس سعید اوحدی رئیس اسبق بنیاد شهید و امور ایثارگران و از آزادگان دوران هشت سال دفاع مقدس گفت: حلقه‌های عالم خلقت ظاهر و باطنی دارند؛ یک وقت ما از یک کویر عبور می‌کنیم که یک ظاهر خشک دارد که با چشم سر باید از این کویر عبور کرد اما اگر یک مهندس زمین‌شناس در این کویر حضور داشته باشد، شاید با کاوش در لایه‌های زمین به گنجینه‌های بزرگی از معادن برسد. پدیده‌های معنوی نیز چنین می‌باشند؛ نماز و عبادت ما نیز چنین است که اگر دل به آنها داده شود نماز موجب معراج مؤمن می‌شود، لذا کنه و درون پدیده‌های عالم مهم است.
این آزاده با بیان اینکه فاصله ظاهر و باطن پدیده‌های عالم به شناخت انسان‌ها ربط دارد، توضیح داد: ما به هر اندازه که از پدیده‌ها شناخت داشته باشیم در واقع از ظاهر برای شناخت آن بهره گرفته‌ایم؛ این مسأله درباره اسارت وجود دارد؛ اتفاقی که رهبر انقلاب درباره آن فرمودند، اسرا ذخایر بزرگ و گنجینه‌های این انقلاب می‌باشند.
اوحدی یادآور شد: کتاب‌هایی که امروز رونمایی می‌شوند، بستری برای عبور از ظاهر به باطن اسارت است. در این مجموعه بیش از چندین هزار صفحه به رشته تحریر درآمده است. این مجموعه دایرة المعارف اسارت است. رهبر انقلاب در چهلمین سالگرد دفاع مقدس فرمودند یکی از آفت‌های بزرگ دفاع مقدس «تحریف» است؛ تحریف می‌تواند منجر به فروپاشی ارزش‌ها شود و جریان‌های فرصت‌طلب با تحریف، همه چیز را وارونه نشان دهند و کار ده‌نمکی برای شفاف‌سازی فرهنگ اسارت است که نسل به نسل برای آینده خواهد ماند. نگارش ۷۰۰ موضوع برای اسارت در ۸۰ هزار صفحه با نگاه تحلیلی یک اراده قوی می‌طلبد. با وجود اینکه بعثی‌ها برای شست‌و‌شوی مغزی اسیران ما از روان‌شناسان استفاده می‌کردند خداوند عظمتی به این‌ عزیزان داد که رهبری درباره آنها فرمودند، اسرا گنجینه‌ بزرگ این انقلاب هستند.
اوحدی در بخش دیگر سخنان خود به بیان خاطراتی از مرحوم حجت‌الاسلام ابوترابی پرداخت و روایت کرد: مرحوم ابوترابی اسارت را قطعه‌ای از بهشت روی زمین می‌دانست و تأکید می‌کرد امروز که اسیران بعد از اسارت در جامعه هستند از این ابراز نگرانی دارند چراکه از یک بهشت زمینی عبور کرده‌اند. بعد از رحلت حضرت امام(ره) در اردوگاه درگیری شد و بعثی‌ها می‌دانستند حاج‌آقای ابوترابی مایه وحدت است، برای همین قصد داشتند ایشان را از اردوگاه ۱۷ جابه‌جا کنند درحالی که ایشان نگران انسجام اسرا بودند. ابوترابی در لحظه آخر قرآن را بلند کردند و گفتند، عزیزان من! اگر جرأت کردید پا روی این قرآن بگذارید که می‌دانم نمی‌گذارید، بگذارید اما روی حرمت یکدیگر پا نگذارید. انسان هم یک ظاهر و باطن دارد و ابوترابی به باطن انسانی نگاه می‌کرد که خلیفة‌الله است. ایشان متوجه شدند ما ابهام داریم و فرمودند خدا قرآن را از عرش به قلب پیامبر نازل کرد تا انسان را از فرش به عرش برساند. این کتاب‌ها زمینه‌هایی خواهند بود تا از هیجانات خاطرات اسارت به کنه و باطن برسیم.

استقامت و شجاعت ده‌نمکی قابل احترام است
در ادامه، حسن رحیم‌پور ازغدی در ارتباطی تلفنی با این مراسم خطاب به نسل جوان گفت: افرادی همچون ده‌نمکی به تشویق کسی کار ندارند و خلاف جریان عمل می‌کنند و عادت به ‌سختی دارند. اولاً باید از کار جدید ایشان تقدیر بکنیم و قدر آن را ۵۰ یا ۱۰۰ سال بعد نسل‌های بعد خواهند فهمید. هنوز غربی‌ها بر اساس یادداشت‌ها و متون محتواهای جدید را به‌ نام مستند تولید می‌کنند و این در راستای مدیریت افکار عمومی به اسم تاریخ گذشته است. آنها جای شهید و جلاد را عوض می‌کنند و از چهره‌های بد، آدم‌هایی خوب می‌سازند و آنچه در آینده مانع تحریف می‌شود کارهایی از جنس همین فرهنگنامه اسارت و آزادگان است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ممکن است خط مشی و سلیقه‌های افراد مختلف باشد، یادآور شد: برخی فقط به پول معتقدند و به‌خاطر پول فیلم و کتاب تولید می‌کنند و این افراد به‌خاطر اینکه دروغگو هستند مورد استقبال قرار می‌گیرند. مرحوم طالب‌زاده در زمینه نقل شهدا تلاش کرد و از دنیا رفت و شهید آوینی در زمان خودش این طور بود و از طرفی افرادی چنین کارهایی می‌کنند اما ظرفیت ادامه دادن ندارند و یک‌مرتبه به ‌شک می‌افتند که چرا باید از ارزش‌ها و انقلاب دفاع کنیم.
رحیم‌پور ازغدی گفت: ده‌نمکی وارد هر کاری شده در رده یک آن قرار گرفته است. ایشان وقتی نشریه منتشر کرد پرفروش‌ترین شد و مستندهای ایشان پرفروش شد. در سینما هم که وقتی وارد شد پرفروش‌ترین فیلم‌های سینمایی شد که نشان می‌دهد یک جوهره انقلابی دارد که باید به استقامت، شجاعت و خلاقیت ایشان احترام گذاشت. او کارهای زیادی انجام می‌دهد و بیشتر از بسیاری مجموعه‌ها که بودجه‌های زیاد دارند، کار می‌کند. این نمونه‌ها الگوهای خوبی برای جوانان و نوجوانان است که ناامید نباشند و بدانند در چنین شرایطی می‌توان کار اثرگذار کرد.

20سال پژوهش با 5 هزار ساعت مصاحبه
در ادامه، مسعود ده‌نمکی به سخنرانی پرداخت و ضمن تشکر از برگزارکنندگان این مراسم، گفت: به اعتقاد من در جمع ایثارگران چند قشر از دیگران مظلوم‌ترند، اما به‌خاطر فقدان فرهنگ‌سازی این افراد کمتر شناخته شده هستند و به‌خاطر عدم مطالبه حقوق خودشان بیشتر مظلوم بودند. من براساس یافته‌هایم معتقدم جانبازان اعصاب و روان و خانواده هایشان و شرایطی که در آن زندگی می‌کنند هم یکی دیگر از اقشار هستند. بخش دیگر ایثارگران مظلوم، آزادگان هستند چون داستان ایثارگری آنها در زمین دشمن بوده و ثبت نشده است.
وی افزود: براساس آموزه‌هایی که در تعالیم نظامی وجود دارد، فرار از زندان عزت نیست.در عراق ۳۰ اردوگاه داشتیم که هرکدام شرایط اقلیم و جمعیت متفاوت داشته‌اند. رئیس سازمان جاسوسی فرانسه وقتی به عراق می‌رود و از زندان‌های رژیم بعث بازدید می‌کند، در کتابش می‌نویسد من در چهره اسیران ایرانی، چهره‌ها و چشم‌هایی را دیدم که تداعی کننده جنگ جهانی بود. او می‌گوید من آدم‌هایی دیدم که انگار اسیر نبودند. نازی‌ها به برخی قوانین ژنو پایبند بودند، اما بعثی‌ها چنین نبودند. مطالعه تاریخ آزادگان به ما این را ثابت می‌کند.
ده‌نمکی با مقایسه دشمنی‌های رژیم بعث با آلمان نازی اظهار کرد: رژیم بعث از نازی‌ها هم بدتر بودند و مسئولان اداره کردن اردوگاه‌ها را از خبیث‌ترین افراد انتخاب می‌کردند. ولی رئیس زندان بعثی در مقابل حاج آقای ابوترابی احترام می‌گذارد و اعتراف می‌کند ما اسیر شما بودیم. حاج آقا ابوترابی که بدون هیچ دعوتی به مراسم ازدواج من آمده بود و فقط رابطه دلی به هم داشتیم به من گفت: به مقوله اسارت از بیرون نگاه کن. یک روایت جمعی و نگاه بیرون از اسارت است و هیچ تحمیلی در آن نیست.
وی در شرح زحماتی که برای این مجموعه کشیده شده، گفت: وقتی ستاد آزادگان تشکیل شد من مشغول گزینش آزادگان بودم. از اول جنگ ۱۶ هزار اسیر دادیم و سه ماه آخر جنگ ۳۰ هزار اسیر دادیم که قابل مطالعه است. از مظلومیت آزادگان همین که وقتی از اسارت حرف می‌زنیم فقط اسم حاج‌آقای ابوترابی و چند نفر دیگر می‌آید درحالی که در هر اردوگاه ده‌ها قهرمان داشتیم که اگر در هرجای دنیا بودند، اینها قهرمان بودند. ۵۰ همکار خانم در طول ۲۰ سال حدود 5 هزار ساعت مصاحبه را درباره اسیران پیاده کردند. مجموعه این تلاش بیشتر از ۷۸ جلد کتاب است و ده‌ها نفر از افرادی که در این مجموعه مصاحبه داده‌اند، فوت کردند.
این پژوهشگر یادآور شد: حجم نرم‌افزاری این فعالیت ۸ ترابایت است. کاری که صدها میلیارد هزینه دارد و مجموعه‌ها آن را قبول نکردند. چون آزادگان مظلوم‌اند کار فرهنگی آنها هم مظلوم است.

روایتی از رهبر انقلاب درباره دشواری‌های اسارت
در ادامه این آیین، سردار محمداسماعیل کوثری با اشاره به دشواری‌های اسارت بیان کرد: حقیقتاً جنگ فی‌نفسه چیزی خوبی نیست، اما دفاع اعتقادی و غیر اعتقادی بر هر انسانی واجب است. ما دفاع کردیم و جنگ تحمیلی توسط رزمندگان و فرماندهان شد دفاع مقدس که با دست خالی بود و سپاه و بسیج طفل شیرخواره بود و دو سال نداشت و کسی مثل ده‌نمکی و فرزندان رهبر انقلاب رزمنده شده بودند.
او ضمن نقل خاطره‌ای از رهبر معظم انقلاب اسلامی افزود: مردم در قالب بسیج به جبهه آمدند. مصطفی و مجتبی فرزندان مقام معظم رهبری ۵۰ روز بود که در دوکوهه بودند و حتی یک تلفن به منزل نزده بودند. من بعداً متوجه شدم. مادر این بچه‌ها پیغام داده بودند که آیا این بچه‌ها سلامت هستند؟ رهبر انقلاب که رئیس‌جمهور بود با دوکوهه تماس گرفته بودند و پیغام داده بودند اگر بچه‌های من شهید و زخمی شده‌اند اشکال ندارد، اما سعی شود اسیر نشوند و من این پیغام را به فرمانده گردان‌ها دادم.
این فرمانده دوران دفاع مقدس ادامه داد: جنگ تمام شد و دوره هشتم در مجلس در خدمت حدادعادل بودیم که گفتند آقا کتاب «همپای صاعقه» و «ضربت متقابل» را خوانده‌اند و برای مراسم به محضر رهبری رفتیم. یکی از بچه‌های ما درباره پیغام رهبر انقلاب سؤال کردند که منظور شما چه بود که رهبری فرمودند اگر بچه‌های ما شهید می‌شدند برایمان افتخار بود که جزء خانواده شهدا بودیم، اما اگر اسیر می‌شدند حتماً شناسایی می‌کردند تا امتیاز بدهیم و من چون امتیار بده نیستم و نخواهم بود در مقابل دشمن می‌ایستادم. اینجاست که اگر بچه‌ها تمام هستی‌شان را می‌دهند و دنیا را به تعجب وامی‌دارند به‌خاطر این تفکر است. من به آقای ده‌نمکی تبریک می‌گویم. برخی برادران عزیز آزاده ما چهار زبان در اسارت یاد گرفتند؛ آنجا دانشگاه انسان‌سازی بود.
در ادامه مراسم، حواله اخذ مجموعه کتاب «فرهنگنامه اسارت و آزادگان» به کوشش مسعود ده‌نمکی به مدیران کتابخانه‌های عمومی کشور تقدیم شد.

آزادگان در دل تهدید، فرصت ایجاد کردند
در ادامه،  جلیلی قائم‌مقام رئیس سازمان صدا و سیما در امور فرهنگی با اشاره به اهمیت جمع‌آوری فرهنگنامه «اسارت و آزادگان» گفت: قضیه اسارت دارای ابعاد تراژدی و حماسه است و ده‌نمکی در مجموعه فعالیت‌های هنری و رسانه‌ای خود به هر دو وجه توجه کرده است. او از فقر و فحشا تا اخراجی‌ها و معراجی‌ها را ساخته است ولی نسبت به وجه معنوی و حماسی دفاع مقدس چشم نبسته است.
او افزود: آزادگان از این جهت که در دل تهدید بودند و فرصت ایجاد کردند و در دل رنج، گنج آفریدند، نمادی از تاریخ معاصر ایران شدند. درحالی که از رضاخان تا تقی‌زاده‌ها تلاش می‌کردند هویت ایرانی را بگیرند و او را از گذشته تاریخی باشکوه و هویت فرهنگی عمیق دور کنند. برخلاف کسانی که تلاش می‌کنند دفاع مقدس را نبینند یا آن را صرفاً سیاهی و تباهی ببینند جریان هنر مقاومت سربلند است و توانسته است کارهای بزرگی انجام دهد و در عرصه سینما، تجسمی و تاریخ‌نگاری کارهای بزرگی کرده است.
جلیلی با اشاره به حرکت جریان فرهنگی و هنری کشور یادآور شد: بخشی از جریان هنری، رسانه‌ای و فرهنگی کشور ما در طول یکی دو سده گذشته در جامعه ایرانی صرفاً عقب ماندگی، آسیب و تباهی دیده؛ شاید آنچه دیده غیرواقعی نبوده اما در همان مستقر شده و دیگر حاضر نشده چشم باز کند و زیبایی‌ها و حماسه‌های جامعه را ببیند. آزادگان ما از این جهت که توانستند در دل تهدید، فرصت بیافرینند و در دل رنج‌ها، گنج ایجاد کنند، نمادی از تاریخ معاصر ملت ایران هستند. ملتی که مثل آزاده‌ها در اسارت استبداد و استعمار بود و در کشور خود تحقیر می‌شد؛ کسانی بر این ملت حکومت می‌کردند که آنها را حقیر می‌خواستند و به خاطر هویت و معنویتشان آنها را تقبیح می‌کردند. از رضاخان‌ها تا تقی‌زاده‌ها، رزم‌آراها و... تلاش می‌کردند هویت مردم را بگیرند و حتی به زور سرنیزه آنها را از گذشته تاریخی پرشکوه خود، از هویت فرهنگی عمیق خود دور کنند. ملت ما در چنین شرایطی انقلاب کرد و توانست از دل آن رنج‌ها، فرصت‌های بزرگ تاریخی برای خود خلق و به سوی آینده‌ای درخشان حرکت کند. شاید ملت ایران این ویژگی را از فرهنگ عاشورایی خود دارد.
 وی با تحلیل علت تمایل رزمندگان به خلق آثار هنری نیز گفت: به اعتقاد من تمام هنر حماسی، معنوی و شیعی ما از جمله «ما رأیت الا جمیلا» شروع می‌شود؛ که در دل رنج، زیبایی می‌بیند و تلاش می‌کند زیبایی شناسی حقیقت را در مصاف با باطل کشف و روایت کند. آقای ده نمکی تلاش کردند که در این مجموعه بزرگ، همان خط زینبی و همان روایت زیبایی شناسی شیعی را دنبال کنند و این بنیانی است که همه هنرمندان ما می‌توانند تا همیشه از آن سیراب شوند و مبتنی بر چنین مبنای معرفتی جامعه خود را روایت کنند؛ برخلاف کسانی که تلاش می‌کنند جامعه ایرانی و تجربیات سترگ معاصر، از جمله دفاع مقدس را نبینند یا ناقص و صرفاً زشتی و نابودی و تباهی ببینند و جنبه‌های حماسی آن را انکار کنند.جلیلی ضمن ابراز امیدواری برای استفاده از «فرهنگنامه اسارت و آزادگان» به عنوان سنگ بنا و نقطه شروعی برای محصولات رسانه‌ای، هنری و پژوهشی دیگر تصریح کرد: با وجود اینکه تا ایده‌آل‌ها فاصله زیادی داریم، جریان هنر مقاومت بحمدالله امروز سربلند است و توانسته کارهای بزرگی انجام دهد و هدایای هنری زیادی به جامعه تقدیم کند. امیدواریم این جریان پرفروغ ادامه پیدا کند و نسل به نسل به قله‌های بالاتری برسد.

فرهنگنامه، رونمایی شد اما معرفی نشد
سپس مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در شرح علت برگزاری این مراسم باوجود رونمایی این مجموعه کتاب در سال 92 گفت: از انتشار این اثر سال‌ها می‌گذرد و رونمایی هم داشته است به‌خاطر همین ما عنوان معرفی برای آن انتخاب کردیم چرا که بدرستی معرفی نشده بود. انتشار این مجموعه حتماً برای تولیدات مختلف و متعدد پیش‌برنده خواهد بود. با برگزاری این برنامه تمام کتابخانه‌های اصلی کشور این کتاب را به مخزن می‌برند و هم‌زمان در سکوی‌های الکترونیک، تمام این مجموعه منتشر شده است و افراد با هزینه‌ اندک می‌توانند آن را تهیه کنند.
واقعیت در خاطرات شفاهی، اثرگذارتر از تخیلات در رمان‌نویسی
در ادامه عباس احمدی، شعر طنزی را خطاب به مسعود ده‌نمکی خواند.
در بخش پایانی این مراسم، غلامعلی حدادعادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گفت: انقلاب و جنگ جامعه ما را تغییر داد؛ نمی‌گویم همه را تغییر داد، اما جامعه امروز ایران جامعه گذشته نیست. من قبل و بعد از انقلاب را تجربه کرده‌ام. یکی از نمونه و نشانه‌های این تغییرات فراوانی واژه‌هاست که نمونه آن فراوانی واژه شهید و شهادت است. نکته دوم اینکه کار ده‌نمکی کار کوچکی نیست بلکه کاری سنگین، مفصل، طولانی و سختی بوده است. چون کار سهل و ساده‌ای نیست. در ما ایرانی‌ها حس تاریخی ضعیف است. طوری تربیت نشده‌ایم که ارزش تاریخ و تاریخ‌نگاری را بدانیم.
حداد عادل ،‌رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود: اسناد، مصالح یک تاریخ واقعی است و تاریخی معتبر است که بر پایه اسناد باشد. ما در این کار در انقلاب، بسیار کوتاهی کرده‌ایم و با تمام سندنگاری‌ها هنوز اسناد انقلاب و دفاع مقدس ثبت و ضبط نشده است. هرچند با پیروزی انقلاب فصل تازه‌ای در انتشار اسناد به وجود آمد که سبک جدیدی شد. درباره انقلاب مخالفان انقلاب در ثبت وقایع انقلاب نسبت به انقلابیون پیش‌دستی کردند و حبیب لاجوردی اولین‌کسی بود که به سراغ افراد رژیم پهلوی رفت و تاریخ شفاهی گرفت که همان هم به درد ما می‌خورد و ما دیر اقدام کردیم که اگر امروز جلوی این ضرر را بگیریم، سود است. باید تاریخ را کسانی بنویسند که خودشان در صحنه بوده‌اند.
وی با اشاره به اینکه اگر خودمان تاریخ ننویسم برایمان تاریخ می‌نویسند، ادامه داد: امروز مستندی ساخته‌اند و در آن، پرویز ثابتی رسماً انکار می‌کند که در ساواک شکنجه‌گر بوده است و این چه دروغی است که هنوز افراد شکنجه شده زنده‌اند و ثابتی می‌گوید ما شکنجه نمی‌کردیم! من شخصاً از زندان اوین خاطره دارم که چگونه ثابتی از این اتاق به اتاق دیگری می‌رفت و افراد را شکنجه می‌کرد. خاطرات علم در ۷ جلد منتشر شده است. به اعتقاد بنده معتبرترین و مفیدترین خاطرات دوران طاغوت برای اثبات حقانیت انقلاب، همین خاطرات است.
حدادعادل یادآور شد: رمان حاوی تخیل است، اما خاطرات اسرا تخیل نیست و واقعیت است خیلی بیشتر از کتاب‌های رمان تأثیرگذار است و افراد را می‌سازد و سازنده است. خاطرات اسرا خیلی واقعی است. وقتی شما خاطرات اسرا را می‌خوانید مانند کتاب «من زنده‌ام» معصومه آباد و «پایی که جا ماند» تخیلی نیست و واقعیت دارد. این کتاب‌ها سازنده است چون واقعیت دارد.رئیس بنیاد سعدی گفت: زبان اسارت می‌تواند به زبان‌شناسان کمک کند. حتماً در اردوگاه‌ها اصطلاحات زیادی وجود داشته که قابل پرداختن است و می‌تواند به زبان‌شناسان کمک کند. کسانی که در یک اردوگاه چند سال با هم بودند اصطلاحاتی با هم داشتند که جمع‌آوری اینها برای زبان‌شناسان قابل استفاده است و زبان اسارت به این معناست.حدادعادل در پایان اظهار داشت: ممکن است در این مجموعه از نظر فنی و روشی اشکالاتی باشد و برخی اشکال بگیرند که قابل حل است. این ارزش دارد که تا صاحب اثر از بین نرفته حرف خود را ثبت و ضبط کند. این مجموعه ماده خام برای دیگر مجموعه‌هاست‌. این صنعت بالادستی است. از این مجموعه انواع آثار فکری و فرهنگی درمی‌آید.

بــــرش

ده نمکی گفت: وقتی ستاد آزادگان تشکیل شد من مشغول گزینش آزادگان بودم. از اول جنگ ۱۶ هزار اسیر دادیم و سه ماه آخر جنگ ۳۰ هزار اسیر دادیم که قابل مطالعه است. از مظلومیت آزادگان همین که وقتی از اسارت حرف می‌زنیم فقط اسم حاج‌آقای ابوترابی و چند نفر دیگر بودند درحالی که در هر اردوگاه ده‌ها قهرمان داشتیم که اگر در هرجای دنیا بودند، اینها قهرمان بودند. ۵۰ همکار خانم در طول ۲۰ سال حدود 5 هزار ساعت مصاحبه را درباره اسیران پیاده کردند. مجموعه این تلاش بیشتر از ۷۸ جلد کتاب است که می‌توان بیشتر با موضوعات مختلف چاپ شود و ده‌ها نفر از افرادی که در این مجموعه مصاحبه داده‌اند، فوت کردند.این پژوهشگر یادآور شد: حجم نرم‌افزاری این فعالیت ۸ ترابایت است. کاری که صدها میلیارد هزینه دارد اما مجموعه‌ها آن را قبول نکردند، پس چون آزادگان مظلوم‌اند کار فرهنگی آنها هم مظلوم است.