نیلوفر منصوری
خبرنگار

از دریا، ده‌ها کیلومتر فاصله دارد؛ اما دریایی از فرصت‌های مستعد در صنعت آبزی‌پروری و پرورش ماهی است. هرچند برای تولید و پرورش ماهی، نیاز به آب فراوان هست، اما اقلیم متنوع، سراب‌های بزرگ، قنوات و چشمه‌ها و چاه‌ها با دبی بالا، نیروی کار توانمند و زیرساخت‌های مناسب از قبیل دانشکده شیلات برای تربیت نیروی متخصص، آبزی‌پروری را در مرکز توجه اقتصاد این شهرستان قرار داده و حرکت رو به رشد این صنعت طی ۲ سال گذشته در دولت سیزدهم شتاب بیشتری گرفته و زیرساخت‌های جدیدی در این حوزه ایجاد شده است.
طبق آخرین آمار در سال 1401؛ حدود 6 سراب بزرگ با دبی بالای 500 لیتر، 550 واحد پرورش ماهی خوراکی سردابی و گرمابی،  67 واحد زینتی و زالوی طبی، 17 مرکز تولید بچه‌ماهی، در این استان فعالیت می‌کنند که توانایی تولید سالانه 6 هزار و 500 تن انواع ماهی سردابی و گرمابی را دارد که علاوه بر نیاز استان، نیاز بازارهای استان‌های دیگر و همچنین تهران را تأمین می‌کند. آنگونه که احمد بختیاری، مدیر شیلات و امور آبزیان سازمان جهاد کشاورزی استان همدان، به «ایران» می‌گوید: حدود 7 هزار تن ماهی، 5 هزار و 500 تن ماهی زینتی و  25 میلیون بچه‌ماهی برای سال‌جاری (1402) پیش‌بینی شده است.
نحوه بازاریابی و فروش
وجود دانشکده شیلات در شهرستان ملایر که متخصص شیلات تربیت می‌کند، دو کارخانه فرآوری و بسته‌بندی ماهی دارای مجوز، کارخانه سوسیس و کالباس که برای اولین بار در کشور احداث شده است و وجود فارغ‌التحصیلان و متخصصان حوزه شیلات که بیشتر جذب بخش خصوصی شده‌اند از زیرساخت‌های این استان برای رتبه اول در شیلات و آبزی‌پروری در کشور است. به گفته مدیر شیلات و امور آبزیان سازمان جهاد کشاورزی استان همدان؛ بجز مصرف داخل کشور و استان، حدود هزار تن در سال گذشته به صورت فرآوری و بسته‌بندی به کشور روسیه صادرات داشته‌ایم. 15 درصد آبزیان و محصولاتش به خارج از کشور صادر شده و باقی در داخل کشور به فروش رفته است.
محصولات آبزیان، تن ماهی، کنسرو ماهی و ماهی‌های وارداتی است که شامل قزل‌آلا و کپور ماهیان است. بختیاری با بیان اینکه سرانه مصرف ماهی در دنیا 24 کیلوگرم است، می‌گوید: سرانه مصرف هر فرد در استان حدود 8 و شش دهم (8.6) کیلوگرم و سرانه مصرف آبزیان در ایران 14 کیلوگرم است که حدود 15 کیلوگرم با میانگین کشورها فاصله داریم. در سال 75 که فعالیت شیلات در اینجا شروع شد، میانگین مصرف یک کیلو بوده است و با تلاش‌های صورت گرفته سرانه مصرف به 8 کیلوگرم رسیده است. اکنون با فرهنگسازی و برنامه‌های آموزشی در تلاش هستیم سرانه مصرف را بالا ببریم.
به گفته این مسئول، امسال خوراک ماهی حدود 15 هزار تومان افزایش قیمت داشته است. سال گذشته قیمت ماهی 100 هزار تومان بود و اکنون حدود 160 هزار تومان در محل شده است. همین موضوع روی سرانه مصرف ماهی تأثیرگذار است. قیمت که بالا می‌رود مصرف پایین می‌آید.
مدیر شیلات و امور آبزیان سازمان جهاد کشاورزی استان همدان ادامه می‌دهد: پیش‌بینی ما این است که تولیدکننده زمانی سود می‌برد که حدود 35 درصد سود خالص داشته باشد. زیر این عدد به دلایلی از قبیل گرانی نهاده‌ها، تلفات، قطع برق و طولانی شدن دوره تولید معقول و به صرفه نیست.
او با اشاره به وضعیت اشتغالزایی در این صنعت می‌گوید: طبق آخرین آمار، براساس 8 هزار تن تولید حدود 1350 نفر به صورت مستقیم، سالانه مشغول به کار هستند و اشتغالزایی غیرمستقیم هم به صورت حمل و نقل، باربری و بازار وجود دارد.
مشکلات شیلات زیاد است
عدم آشنایی مردم با مصرف ماهی و سرانه پایین بخصوص در شهرهای غیرساحلی یکی از نکات مغفول مانده این صنعت است. در این زمینه دلایل متعددی نیز مطرح می‌شود. بختیاری ادامه می‌دهد: گران بودن نهاده‌ها یکی از دلایل سرانه پایین مصرف ماهی است. با آزاد شدن ارز، تهیه خوراک طیور و آبزیان هم گران شد و به همین جهت قیمت تمام شده ماهی بالا می‌رود و آنچه به دست مردم می‌رسد گران است. به همین جهت سرانه مصرف پایین می‌آید. به گفته این مسئول؛ میانگین نهاده‌ها در سال گذشته، حدود 38 هزار تومان بوده و امسال به حدود 55 هزار تومان افزایش یافته و هر کیلو خوراک ماهی نیز حدوداً کیلویی 20 هزار تومان گران شده است. همچنین نهاده ذرت و پودر ماهی، هم به صورت وارداتی و هم به صورت تولید داخل است.
مدیر شیلات و امور آبزیان سازمان جهاد کشاورزی استان همدان ادامه می‌دهد: عامل دیگر، خشکسالی است که بر همه این موارد تأثیر گذاشته است. به‌خصوص در منابع آبی ازجمله چاه‌ها روی دبی آبی که وارد می‌شود تأثیر گذاشته است. مزارع نهاوند با کمبود آب مشکلات زیادی داشتند، آب سطحی و رودخانه‌ها کاهش داشته، بیشتر شهرستان‌ها با آب چاه کار می‌کنند و افت آب روی روند تولید ماهیان تأثیر گذاشته است. از سوی دیگر تابستان سال گذشته با قطع زیاد برق مواجه بودیم که روی افت تولید تأثیر داشت. در این زمینه کارهایی هم انجام داده‌ایم. ژنراتور و تدابیر دیگر اندیشیده شد.
ضرورت تولید داخلی تخم ماهی
استان همدان به عنوان بزرگترین مرکز تهیه و پرورش بچه ماهی مطرح است. به گفته بختیاری درحال حاضر بزرگترین مرکز تکثیر و پرورش ماهی به نام قزل‌دانش، درگیر ویروسی به نام IHN  است که چند سال پیش به علت ورود تخم ماهی آلوده از خارج کشور به تعطیلی کشیده شد و درحال حاضر در مرحله اقدامات کنترلی است. درحال حاضر 20 میلیارد تومان اعتبار مصوب شده و منتظر تخصیص این اعتبار هستیم. در صورت تخصیص این اعتبار، انتقال مستقیم لوله آب از سراب به مجموعه قزل‌دانش انجام می‌شود. اگر این مزرعه فعالیت خود را شروع کند 45 درصد تخم مورد نیاز کشور را تأمین می‌کند و نیاز به واردات قطع می‌شود. هم ارزآوری صورت می‌گیرد و هم بیماری و آلودگی از بین می‌رود.
این مسئول ادامه می‌دهد: از دیگر راهکارها حمایت دولت است که نهاده‌ها با قیمت مناسب‌تر به کارخانجات می‌رسد و خوراک ارزانتری در اختیار تولیدکننده‌ها قرار می‌گیرد. در نهایت قیمت ماهی ارزان‌تر تمام ‌می‌شود و با قیمت مناسب به دست مصرف‌کننده می‌رسد.
به گفته بختیاری، باتوجه به اینکه مزارع آبزی‌پروری نوپا هستند، قرار گرفتن و ایجاد تسهیلات بانکی ارزان‌تر، سریع‌تر و با سود مناسب‌تر در اختیار تولیدکننده و متقاضیان موجب رونق سریعتر و افزایش تولید می‌شود.