ایران واشقانی فراهانی
گزارش نویس

«با استقبال عروس خانم‌ها و دختران جوان از سرویس‌های نقره و بدلیجات، خیلی‌ها به این باور رسیدند که طلا می‌رود تا برای همیشه از سبد خرید خانوارها خارج شود.» مرد طلافروش این را می‌گوید و سرگرم چیدن سرویس‌های طلا در ویترین پرنور و روشن مغازه‌اش می‌شود. او که تجربه بیست سال فعالیت در بازار طلای تهران را دارد، نگاه دیگری دارد: «حتی اگر قدرت و توان خرید مردم کاهش پیدا کند و دیگر طلا جزو کالای اصلی خریدشان به حساب نیاید، باز هم با هدف تبدیل سرمایه و پولی که در اختیار دارند، به خرید طلای دست دوم و سکه روی می‌آورند. این را می‌شود از تعداد مراجعین و مشتریانی که روانه این بازار می‌شوند، به راحتی تخمین زد.»
بخش مهمی از بازار تاریخی تهران در سبزه میدان از گذشته تاکنون، صنف طلا و جواهر بوده است. وسعت و تعداد مغازه‌های آن بیانگر این است که بزرگترین مرکز خرید و فروش طلا و جواهر در ایران به شمار می‌آید. از مزیت‌های بازار زرگرها، حضور طلاسازها و طلافروشی‌های با سابقه و صاحب‌سبک در این صنف است. آنچه این بازار قدیمی را مورد استقبال عموم قرار می‌دهد، فروش و ساخت طلا و جواهر با اجرتی کمتر از بقیه طلافروشی‌های سطح شهر است. کافیست در سبزه میدان از پله‌هایی قدیمی و شکسته به بازار بزرگ معاملات طلا در زیرزمین راه پیدا کنید تا دنیای طلایی و متفاوت پیش چشمان‌تان بدرخشد.
در بازار طلای تهران، غرفه‌هایی هست که در تمام یا بخشی از ویترین‌شان طلاهای کارکرده و دست دوم معامله می‌شود. مشتری این غرفه‌ها نیز کسانی هستند که با هدف سرمایه‌گذاری پول نقدشان را تبدیل به طلا می‌کنند.
محمدامین که با شراکت دوستش حجره‌ای در بازار طلای تهران دارد و هر دو سرگرم سوزاندن رنگ یک انگشتر دست دوم هستند، از گفت‌و‌گو طفره می‌رود و به صراحت می‌گوید: تنها چیزی که در حجره‌ام ندارم، وقت است. اما وقتی از شریکش می‌پرسم سرنوشت طلاهای مستعمل چه می‌شود؟ جواب می‌دهد: یا طلای شما را ذوب می‌کنیم و به چرخه تولید برمی‌گردد یا اینکه طلای‌تان تمیز و نسبتاً سالم است و می‌توان با تعمیر، آبکاری و جلا دادن، به عنوان طلای بدون اجرت در ویترین مغازه‌ گذاشت.
شریکش می‌گوید: اگر قرار بر ذوب باشد، باید به قیمتی از شما بخریم که خودمان بتوانیم بفروشیم. بنابراین درصدی از قیمت تابلو کمتر می‌شود، چیزی در حدود یکی- دو درصد. اما در بازار طلا، زبان و گفتار با «عیار» است. به‌جای اینکه بگوییم یک درصد زیر قیمت می‌خریم، می‌گوییم طلای شما را با عیار 740 می‌خریم. یعنی قیمت تابلو که هجده عیار (750) است را به قیمت یک گرم 740 تبدیل می‌کنیم.
مهرداد روحبخش حجره‌دار باسابقه بازار طلای تهران به این اشاره می‌کند که طلافروشی‌ها هنگام فروش و صدور فاکتور، علاوه بر پول طلای خام، اجرت ساخت و سود و مالیات را به قیمت طلا اضافه می‌کنند. اجرت کارهای درصدی، متناسب با نوسان قیمت طلا، کم و زیاد می‌شود. مثلاً 17 درصد قیمت طلای خام یا بیشتر ممکن است اجرت یک کار باشد. نرخ مالیات هم 9 درصد است که از جمع اجرت و سود طلافروشی حساب می‌شود. سود قانونی طلافروشان نیز براساس دستورالعمل اتحادیه طلا و جواهر، ۷ درصد است که همگی در فاکتور خرید لحاظ می‌شود. اما در خرید و فروش طلای کارکرده، شرایط متفاوت است؛ مالیات و اجرت حذف می‌شود.
این روزها تب تند خرید و فروش طلا در سایت‌های اینترنتی به دلیل حذف واسطه و نپرداختن مالیات و اجرت ساخت، حسابی رونق گرفته و داغ است. با جست‌وجوی کلمه طلا در چند سایت معروف، مخاطبان در کوتاه‌ترین زمان به صد‌ها آگهی خرید و فروش طلا می‌رسند که در آن دسته‌بندی عیار و نوع این فلز زرین هم تفکیک شده است. اما زنگ خطر اینجاست که اصالت فردی و کیفیت این طلاها، مشکوک و مورد تردید هستند.
سایت‌هایی با گذشته نه‌چندان روشن که هر از گاهی اخطار دریافت می‌کنند و در شرح آگهی‌ها نیز یادآور می‌شوند انتشار آگهی به معنای تضمین سلامت کالا یا قطعی بودن معامله نیست. آنجا می‌تواند مأمنی برای فروش اجناس سرقتی یا کلاهبرداری باشد اگر خریدار، هوشیار نباشد.
ازدحام زیاد، شلوغی بازار و شاید طمع برای سود بیشتر، موجب می‌شود تا مردم به خرید و فروش در بازارهای آنلاین و نیازمندی‌های اینترنتی رو بیاورند که امنیت بازار قدیمی طلافروشان را ندارد. خرید طلای دست دوم از فروشندگان خانگی یا اینترنتی، فقط براساس قیمت طلای خام و به صرفه است. به همین دلیل مردم ریسک و اعتماد می‌کنند.
در این سایت‌ها بخشی را به ارائه هشدار‌های پلیس فتا درخصوص خرید و فروش‌های اینترنتی اختصاص داده‌اند تا از مسئولیت حقوقی این آگهی‌ها شانه خالی کنند. آگهی‌هایی درخصوص فروش طلا که می‌تواند شامل موارد سرقتی باشد یا طعمه‌ای برای کلاهبرداری از کاربران خوش‌باور.
روحبخش که همزمان درحال وزن کردن یک زنجیر طلای دورنگ خارجی است، اما تجربه متفاوتی از یکی از مشتریانش دارد: فروشنده را می‌شناختم و برای اطمینان از اصالت طلا به همراه خریدار به مغازه‌ام آمدند. اما دقایقی بعد از خروج‌شان، سراسیمه برگشت و درحالی که بشدت آشفته بود ادعا کرد که مشتری درحالی که فیش بانکی را پر کرده و هر دو منتظر رسیدن نوبت‌شان در بانک بودند تا انتقال وجه انجام شود، به بهانه دیدن طلا آن را از دستش خارج کرده و از محل متواری شده است. او پس از پیگیری متوجه شد تمام مشخصات نوشته شده در فیش و شماره حساب خریدار نیز غیرواقعی و جعلی است.
برای او بارها اتفاق افتاده که مشتری با در دست داشتن طلای تقلبی و بدلیجات، ادعا کرده که آن را از سایت‌های اینترنتی خریداری کرده است. روحبخش می‌گوید: در این بازار طلای دست دوم را با 7 درصد سود بدون مالیات و اجرت ساخت، می‌فروشند. اما چون بازار کساد است و برخی از کسبه می‌خواهند فروش‌شان را بالا ببرند، با سود 5 درصد هم می‌فروشند. هرچند مدل‌های قدیمی یا ایراددار نو هم با همین سود فروخته می‌شود. مگر آنکه یک مدل طلای کارکرده خاص را از همکارمان بگیریم که یکی-‌دو درصد به سود 7 درصدی اضافه می‌کنیم و می‌فروشیم. اما در هر صورت این سود ارزش ریسک و خریداری از شبکه‌های اینترنتی را ندارد.
خریداران طلاهای کارکرده از سایت‌ها دلایل خاص خود را دارند. آمنه سال‌هاست که پس‌اندازهای کوچکش را تبدیل به طلای کارکرده می‌کند و عقیده دارد این روش بهترین راه برای داشتن اندوخته‌ای است که روزبه‌روز بر ارزشش اضافه می‌شود. او می‌گوید: طلافروشی‌ها روی هر خرید و فروش مالیات می‌گیرند و این باعث می‌شود که من متضرر شوم. به همین خاطر طلای خود را بدون مالیات از همین سایت‌ها می‌خرم. فروشندگان زیادی برای عرضه طلاهای نو، کارکرده یا «در حد نو» در سایت‌های اینترنتی آگهی می‌دهند. طلاهای متنوعی که حتی النگوی قیچی خورده هم در بین آنها دیده می‌شود. بعضی آگهی‌ها قیمت دارند، برخی افراد قید کرده‌اند «توافقی» و گروهی نیز مبالغی بالاتر از قیمت تابلوی روز طلا را دریافت می‌کنند.
این زن میانسال با اشاره به گردنبندی که شکل خوشه انگور است، می‌گوید: مثلاً برای خرید همین کار که حتماً اجرت ساخت بالایی دارد، فروشنده طلا که در سایت آگهی خود را منتشر کرده بود، به طلا‌فروشی مورد اعتمادم کشاندم تا اصالت طلا را تضمین کند. بعد هم با چند کارت بانکی، پول را به حسابش منتقل کردم. اما همیشه این طور نیست. برخی از آنها از دادن فاکتور طلا طفره می‌روند و ادعا می‌کنند که گم شده یا با طلاهای دیگرشان، مشترک نوشته شده و پای دردسر در میان است.
محمد کشتی‌آرای، رئیس اتحادیه کشوری طلا و جواهر در مورد خرید و فروش طلا در سایت‌های اینترنتی هشدار می‌دهد: متأسفانه مصرف طلا در کشور بشدت کاهش پیدا کرده و همین خریداران اندک نیز به سمت خرید طلای دست دوم رفته‌اند تا هزینه‌های جانبی طلا را پرداخت نکنند. ما به هیچ عنوان این اقدام را تأیید نمی‌کنیم، زیرا طلا از آن دسته کالا‌هایی است که باید عیار آن از سوی واحد‌های وابسته به اتحادیه تأیید شود. به دلیل افزایش شدید قیمت طلا، کلاهبرداران و شیادان ممکن است دست به هر اقدامی بزنند و زیان‌های شدیدی به مردم وارد کنند. این درحالی است که به دلیل عدم نظارت بر این سایت‌ها، هیچ مسئولیتی نیز برعهده اتحادیه نخواهد بود. خرید و فروش طلا خارج از شبکه رسمی که در آن نام خریدار و فروشنده در فاکتور ثبت نشود در حکم قاچاق است و ممکن است مشکلات جدی برای هر دو طرف به وجود بیاورد.
به گفته کسبه بازار زرگران تهران، همه این محاسبات مربوط به زمانی است که قیمت طلا، نوسان شدید نداشته باشد. در زمان نوسان یا بحران هیچ قاعده و مبنایی پیدا نمی‌کنید.
 مثل این روزها که قانون ثبت دارایی‌ها و معاملات طلا، بازار را با چالش جدی روبه‌رو کرده است یا قوانین مالیاتی که موجب توقف معاملات در برخی حجره‌های زرگری شده است.