سمیه افشین فر
خبرنگار

 
مدارس باز هم به علت آلودگی هوا  روی مدار تعطیلی قرار گرفته است. سمیه، مادر رایان 9 ساله، شاغل است. او پسرش را به مادربزرگ سپرده و سر کارش حاضر شده. تا اینجا مسائل مربوط به تعطیلی مدرسه برای این خانواده با کمی سختی و تغییر در برنامه‌ها تا حدودی رفع شده است. اما، وسط انجام کارهای اداری، رایان با گریه زنگ می‌زند که ارتباطش با کلاس قطع شده و او چند کلمه دیکته را جا مانده و نتوانسته بنویسد. سمیه هرچه سعی می‌کند او را آرام کند، رایان گوشش بدهکار نیست. بین آن همه مسائل، این موضوع سمیه را مستأصل کرده، می‌گوید: «این بار اول نیست که این اتفاق می‌افتد. قطع و وصل شدن ارتباط با کلاس باعث استرس بچه‌ها می‌شود و اعصابشان را به هم می‌ریزد. هرچه به رایان توضیح می‌دهم و به او می‌گویم با معلمتان صحبت می‌کنم، قبول نمی‌کند. حالا مادربزرگش هم کلافه شده.»
این مشکل فقط به مادران شاغل محدود نمی‌شود. مادران خانه‌دار نیز در روزهای تعطیلی مدارس مشکلاتشان زیاد می‌شود. شقایق مادر آرتین 8 ساله به «ایران» می‌گوید: «من بجز آرتین کودک خردسال دیگری هم دارم که نیاز به رسیدگی دارد. در روزهای تعطیل عادی که مشکلی نیست ولی وقتی آموزش مجازی است، بیشتر ساعات درگیر کلاس مجازی و آموزش او هستم و کلاً نظم زندگی‌ام به هم می‌ریزد. بدتر وقتی است که ارتباط قطع می‌شود و بچه استرس می‌گیرد.»
فرهاد، پدر یلدا 8 ساله، می‌گوید: با آموزش مجازی بچه‌ها آن طور که باید موضوع‌ها را یاد نمی‌گیرند. نمی‌توانند حواسشان را مثل بزرگترها جمع کنند و گاهی از کلاس و در نهایت از درس عقب می‌مانند. او به نکته دیگری هم اشاره می‌کند و می‌گوید: گذشته از این، بچه‌ها خیلی زود با گوشی هوشمند و فضای مجازی آشنا می‌شوند و به هر محتوایی دسترسی دارند و اطلاعاتشان را هم رد و بدل می‌کنند. مثلاً دیدن فیلم‌های ترسناک بین آنها رواج پیدا کرده است. در شرایطی که نظارت کافی از سوی برخی والدین و برخی مسئولان مدارس روی استفاده دانش‌آموزان از این قبیل ابزار و حضور آنان در فضای مجازی نیست، احتمال آسیب دیدن بچه‌ها بالا و نگران کننده است. بعضی از آنان به استفاده از این لوازم و بودن در فضای مجازی معتاد می‌شوند. می‌ترسم دخترم هم دچار چنین شرایطی شود چون بچه‌ها روی هم تأثیر می‌گذارند.
مریم که مادری شاغل است، به خانه پدربزرگ و مادربزرگ، خاله، عمه، عمو و دایی زنگ زده. همه گرفتار بودند، بنابراین مونا 7 ساله را در همین روز آلوده با خود به محل کارش می‌برد. در گوشه‌ای فضایی پیدا می‌کند تا بچه بتواند در کلاس حاضر شود و کودک خسته و مستأصل در کلاس حاضر می‌شود. مریم می‌گوید: «اگر قرار است کودک من به خانه دیگران برود یا در این هوا با من به محل کارم بیاید چه فرقی می‌کند که مدارس تعطیل باشند یا نباشند.»
آموزش مجازی، کودک را از محیط واقعی دور می‌کند
دکتر فهیمه سعید، روانپزشک و استادیار دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: آموزش مجازی، البته اگر همیشگی باشد، کودک را دچار استرس و اضطراب می‌کند.
وی می‌گوید: «کودکان با آموزش مجازی از محیط واقعی اجتماعی دور می‌شوند و این باعث می‌شود رشد اجتماعی که یکی از نیازهای کودکان است و در تعامل با همسالان اتفاق می‌افتد در این کودکان شکل نگیرد. زیرا وقتی کودکان فضای مجازی را تجربه می‌کنند، تماس چهره به چهره بین آنها و هم‌سالانشان کم شده و تعامل آنها با دوستانشان به فضایی با ساختار مشخص وابسته می‌شود. بنابراین نمی‌توانند همه افکار و احساساتشان را بیان کنند برای همین ممکن است کودکان دچار سردی عاطفی شوند.»
فضای ابهام‌آلود آموزش مجازی
این روانپزشک با اشاره به اهمیت زبان بدن در آموزش به کودکان تأکید می‌کند: «در آموزش آنلاین ارتباط کودک با معلم هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد. ارتباط با کودک اجزایی دارد و زبان بدن در ارتباط با کودک یکی از مهم‌ترین اجزای ارتباطی است که در آموزش آنلاین مختل می‌شود و همین اختلال ممکن است باعث شود تا کودکان دچار سوء‌تفاهم شوند. البته این سوء‌تفاهم گاهی برای معلم هم اتفاق می‌افتد چون نمی‌داند در خانه چه خبر است و اصلاً کودک در چه وضعیتی در کلاس حاضر شده است.
بچه‌ها هم نمی‌دانند در مدرسه و در خانه دیگر همکلاسی‌ها چه خبر است. همه این موارد فضای ابهام‌آلودی را ایجاد می‌کند. با این اوصاف، ممکن است کودک به طور دقیق متوجه خواسته‌های معلم یا مفهوم درس و تکالیفش نشود و نداند که باید چه کار کند. هرچه کودک این برداشت‌های اشتباه را دریافت کند حتی اگر معلم با نرمی هم رفتار کند، او در خود احساس ناکارآمدی کرده و تصور می‌کند مانند بقیه نیست یا بقیه همکلاسی‌ها از او بهتر هستند، در حالی که همانقدر که هر کسی احتمال دارد دچار کج فهمی شود، امکان دارد حواس کودک هم پرت شود.

آموزش آنلاین خسته‌کننده است
این استادیار دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی معتقد است، آموزش آنلاین خسته‌کننده است. او می‌گوید: «وقتی بچه‌ها سر کلاس هستند، معلم چهره و واکنش‌های آنان را می‌بیند اما وقتی آموزش آنلاین است، معلم این ابزار را از دست می‌دهد و نمی‌تواند بداند کودک در چه وضعیت و چه مکانی قرار دارد. اغلب وقتی دانش‌آموز خسته شده و حواسش پرت می‌شود، معلم متوجه این موضوع نمی‌شود و درس را قطع نمی‌کند، در حالی که در کلاس حضوری، معلم این ابزار را در اختیار دارد که وقتی بچه‌ها خسته شده‌اند، با بازی یا ارائه راهکارهایی، چند دقیقه‌ای فضا را تغییر دهد. متأسفانه آموزش مجازی این جذابیت‌ها را ندارد و برای کودکان فاقد هیجان است.»
شرایط قابل پیش‌بینی اضطراب کودکان را کاهش می‌دهد
این روانپزشک معتقد است با همکاری همه‌جانبه معلمان و والدین می‌توان از آسیب‌های آموزش مجازی پیشگیری کرد. او با اشاره به شرایطی که آموزش مجازی بر دوش خانواده‌ها می‌گذارد، می‌گوید: «به هر حال حضور بچه‌ها در خانه مشکلات مادران را بیشتر می‌کند و شکی نیست که مشکلات مادران شاغل هم چند برابر می‌شود. همه اینها فشار شدیدی به خانواده‌ها وارد می‌کند و گاهی مادرها ممکن است در برخورد با بچه‌ها بی‌حوصله‌تر شوند. اما در این میان نقش مربی و والدین بسیار مهم است.»
وی خاطرنشان می‌کند: آگاهی از شرایط اهمیت اساسی دارد؛ اینکه بدانیم با توجه به شرایط فعلاً چاره‌ای نداریم و نباید خود و کودکمان را سرزنش کنیم. باید برای کودکان از خصوصیات آموزش مجازی بگوییم و از آنها بخواهیم ناراحت نباشند. باید به کودک اطمینان بدهیم که این فقط تو نیستی که خسته می‌شوی و حوصله نداری، بقیه دوستانت هم این شرایط را تجربه می‌کنند و چون کنار هم نیستید از حال هم خبر ندارید. معلمان هم باید برای تدریسی که انجام می‌دهند، زمان مشخصی در نظر بگیرند و حتماً زمان استراحت هم بگذارند. مثلاً به بچه‌ها بگویند از ساعت 8 شروع می‌کنیم تا 9، بعد تا 9 و 10 دقیقه استراحت می‌کنیم. با این کار کودک از ابتدای صبح می‌داند چه برنامه‌ای دارد و دانش‌آموزان باید حتماً به زمان‌بندی‌ها پایبند باشند.
دکتر سعید می‌گوید: معلمان باید مطالبی را که خیلی سخت هستند به آموزش حضوری موکول کنند یا زمان بیشتری را برای آن اختصاص دهند یا از موسیقی و تصاویر جذاب تر برای آموزش استفاده کنند تا بار روانی این موضوع برای کودکان کم شود. باید به بچه‌ها اطمینان داده شود که اگر نکته‌ای را متوجه نشدند، معلم دوباره توضیح خواهد داد یا یک زمان محدود خارج از درس برای کودکی که متوجه نشده اختصاص داده شود.
وی افزود: البته معلم هم نباید مدام در دسترس کودک باشد چون زندگی معلم هم مختل می‌شود مثلاً اگر ساعت کاری مدرسه تا یک بعدازظهر است، معلم می‌تواند بگوید «فقط از ساعت 4 تا 5 می‌توانید سؤال‌هایتان را بپرسید.» قابل پیش‌بینی بودن زمان آموزش، هم به معلم و هم به خانواده و هم به دانش‌آموز کمک می‌کند.
دکتر سعید تأکید می‌کند: بهتر است آموزش ترکیبی از آموزش آفلاین و آنلاین باشد تا کودکان استرس کمتری را تجربه کنند. مثلاً معلم می‌تواند برای دیکته ویس بگذارد و کودک خودش از روی آن صدا دیکته بنویسد یا قبل از آموزش فایل‌هایی را برای مطالعه در اختیار دانش‌آموز قرار دهد و همواره به آنان تأکید کند که اگر متوجه نشدید، مشکلی نیست و وقتی به مدرسه آمدید باز هم با هم این مباحث را مرور خواهیم کرد. بهتر است این نکته را در نظر داشته باشید که کلاً شرایطی که قابل پیش‌بینی باشد، اضطراب کودکان را کاهش می‌دهد.