وقتی آبزی پروری و کشاورزی جایگزین قاچاق سوخت می‌شود
برکت خلیج فارس
چند سالی می شود برخی از جوانان استان هرمزگان که برای تأمین هزینه‌های زندگی سراغ قاچاق سوخت و یا کارگری در شهر رفته بودند به روستا برگشته اند. می گویند با تسهیلاتی که بنیاد برکت در اختیار آنها قرار داده برای خودشان صاحب قایق شده‌اند و خرج زندگی شان را از همین دریا تأمین می کنند.
یوسف حیدری
گزارش نویس
ماه که به وسط آسمان می‌رسد قایق ماهیگیری نزدیک ساحل روستای «مسن» می‌شود و چند پسر جوان با سطل‌های بزرگی که به دست دارند سراغ قایق می‌روند. چند دقیقه بعد سروکله کامیون پیدا می‌شود و چند کارگر به سرعت ماهی‌های متوتا را با سبد بزرگی خالی می‌کنند و بعداز نمک زدن بار کامیون می‌کنند تا آماده خشک کردن شود. اینجا همه سرگرم کار هستند. زنان روستا هم در خالی کردن ماهی کمک می‌کنند. برخی با نور گوشی موبایل داخل سطل را نگاه می‌کنند تا به اندازه ماهی داخل آن بریزند.
چندسالی می‌شود برخی از جوانان استان هرمزگان که برای تأمین هزینه‌های زندگی سراغ
سوخت بری و یا کارگری در شهر رفته بودند به روستا برگشته‌اند. می‌گویند با تسهیلاتی که بنیاد برکت در اختیار آنها قرار داده حالا برای خودشان کسب و کاری راه انداخته‌اند. برای خودشان صاحب قایق شده‌اند و خرج زندگی‌شان را از همین دریا تأمین می‌کنند. روستای مسن 40 کیلومتر با شهر قشم فاصله دارد و صیادی از دو سال قبل با ورود تسهیل‌گران بنیاد برکت رونق بیشتری گرفته است.
زنجیره آبی
نجیب جوان سبزه‌رویی است که کنار ساحل برای ما نحوه ماهیگیری در آب‌های دریای عمان و صید میگو در سواحل قشم را توضیح می‌دهد. مهندس شیمی است اما وقتی فهمید جایی در پالایشگاه برای او نیست دل به دریا زد و ماهیگیر شد. حالا خودش قایق دارد و برای 5 نفر اشتغالزایی کرده است. چهره آفتاب سوخته نجیب شباهت زیادی به همان جوانانی دارد که در جاده میناب به بندرعباس سوار بر خودروهای سواری که پلاک‌های‌شان مخدوش شده با سرعت از کنار ما عبور می‌کنند. خودروهایی که بمب متحرک هستند و با اولین تصادف جهنمی از آتش جاده را فرا می‌گیرد. همان‌هایی که راننده ماشین در جاده میناب به بندرعباس به ما نشان می‌دهد و می‌گوید: «این‌ها جوانانی هستند که به خاطر نبود شغل ثابت و پول زیادی که در قاچاق سوخت است سراغ این کار می‌آیند. با قرض و وام ماشین می‌خرند و بعد از برداشتن صندلی عقب ماشین مشک مخصوص حمل سوخت قاچاق را در آن جاسازی می‌کنند. کیلومترها دورتر سوخت گازوئیل قاچاق را داخل این مشک‌ها می‌ریزند و با سرعت وحشتناکی پیچ و خم جاده را بالا می‌روند تا به ساحل برسند و سوخت قاچاق را به لنچی که نزدیک ساحل پهلو گرفته برسانند. این داستان تلخ قاچاق سوخت در این استان است که با مرگ دلخراش همین جوانان در تصادف به پایان می‌رسد. چندی قبل یکی از همین ماشین‌ها در جاده میناب با خودرویی تصادف کرد و باعث مرگ 6 عضو یک خانواده شد. آن‌قدر شدت انفجار و حجم آتش زیاد بود که سرنشین‌ها زنده زنده در آتش سوختند. اگر برای این جوانان شغل مناسبی باشد قطعاً کمتر شاهد حوادث تلخی مثل این در جاده‌ها هستیم.»
حالا نجیب با گرفتن تسهیلات شغل مناسبی برای خودش دست و پا کرده و چند نفر از هم سن و سال‌های خودش را هم مشغول به کار کرده است. اهل روستای دوربنی جزیره قشم است، جایی که اسکله ندارد و او مجبور است قایقش را به روستای مسن بیاورد. نجیب مقبلی از روزهایی می‌گوید که زندگی‌اش با ماهی و میگوی دریایی متحول شد: «وقتی دانشگاه تمام شد می‌خواستم در پالایشگاه کار کنم اما نشد. اینجا اگر برای خودت قایق داشته باشی می‌توانی با ماهیگیری به درآمد برسی. من هم روی قایق یکی از دوستانم کار می‌کردم و مدتی بعد قایق خریدم. موتور قایق خراب بود و بعد از صید میگو وماهی مجبور بودم آنها را کنار ساحل به دلال‌ها بفروشم. بعد از آشنایی با بنیاد برکت 100 میلیون تومان تسهیلات گرفتم و با خرید موتور قایق و دو دستگاه فریزر شیوه کار را عوض کردم. حالا با 5 نفر از جوانان روستای خودمان از دریا میگو صید می‌کنیم و در سواحل نزدیک دریای عمان هم با قلاب هر روز 300 تا 400 کیلو ماهی می‌گیریم. میگو و ماهی‌ها را در اختیار چند نفر از زنان و دختران روستا قرار می‌دهیم تا پاک کنند. بعد از آن در فریزر نگه می‌داریم و بعد از گرفتن سفارش از سراسر کشور آنها را به دست مشتری می‌رسانیم. خدا را شکر مسیر زندگی من و چند نفر دیگر با همین ماهیگیری و صید میگو تغییر کرد. الان میگو از 250 هزار تا یک میلیون تومان فروخته می‌شود. متأسفانه برخی از جوانان روستای ما به خاطر نبود شغل به شهر می‌روند و کارگری می‌کنند. برخی هم سر از قاچاق سوخت درمی‌آورند. اما با تسهیلاتی که در اختیار اهالی روستا قرار گرفت 12 قایق ماهیگیری به روستای ما اضافه شد.
در کنار آن افراد بیشتری در پاک کردن میگو و حمل و نقل ماهی مشغول به‌کار شده‌اند. این دریا آن قدر بزرگ و پربرکت است که می‌تواند به همه نان بدهد به شرطی که شرایط و حمایت‌های لازم از اهالی این منطقه انجام شود. البته این کار سختی‌های خودش را هم دارد. خیلی از ماهیگیرها دیسک کمر دارند و متأسفانه بیمه درمانی نداریم و شغل ما هم جزو مشاغل سخت نیست.»
حرف‌های نجیب که تمام می‌شود قایق بعدی از راه می‌رسد. سبدهای پر از ماهی از درون قایق روی ساحل قرار می‌گیرند و یکی از جوانان روستا کیسه نمک را باز می‌کند و روی آنها می‌ریزد. «راحله ایرانی» تسهیل‌گر بنیاد برکت در جزیره قشم آنها را زیر نظر دارد و با دو نفر از صیادان درباره تسهیلاتی که قرار است در اختیارشان قرار گیرد صحبت می‌کند. می‌گوید چهره این روستا از دو سال قبل با تسهیلاتی که در اختیار آنها قرار گرفت عوض شد و امروز خیلی از اهالی به جای رفتن به شهر همین جا مشغول کار هستند: «جزیره قشم 69 روستا و جمعیتی بالغ بر 150 هزار نفر دارد. از اردیبهشت سال 1400 با شناسایی روستاهایی که ظرفیت اشتغالزایی دارند تسهیلاتی در زمینه صیادی، گردشگری، بومگردی و اقامتی در اختیارشان قرار گرفت و 18 طرح به ثمر نشست. امروز با تسهیلات 52 میلیارد تومانی برای هزاران نفر در روستاهای قشم اشتغالزایی انجام شده و نکته مهم اینکه روستاهایی که محرومیت بیشتری دارند تسهیلات بیشتری برای اشتغالزایی می‌گیرند. الان در روستای مسن جوانان با صید ماهی متوتا و خشک کردن، این ماهی‌ها را صادر می‌کنند و در آمد خوبی هم دارند.»
زنجیره سبز
جاده بندرعباس به سیرجان را برای دیدن قطب نارنگی جنوب ایران پشت سر می‌گذاریم. در میانه راه تابلوی دهستان سیاهو ما را به باغ‌های بزرگ نارنگی می‌برد. همان جایی که شهرت زیادی دارد و این روزها باغداران تلاش می‌کنند با تسهیلاتی که در اختیارشان قرار گرفته زنجیره سبز محصولات‌شان تا مقصد دست خودشان باشد. «یک ماه دیگر سروکله دلال‌ها پیدا می‌شود و نارنگی‌های این منطقه را که در کل منطقه خلیج فارس و ایران بی‌نظیر هستند با قیمت ارزان و به شرط پرداخت پول در سال دیگر می‌خرند.» این را عبدالحسین یکی از جوانان روستای سغ از توابع دهستان سیاهو می‌گوید و با دست سیستم آبیاری قطره‌ای را که امسال به کار گرفته نشان می‌دهد. می‌گوید با تغییر آبیاری و حمایت‌ها و تسهیلاتی که بنیاد برکت برای او انجام داده محصولات نارنگی‌اش از 4 تن به 6 تن افزایش پیدا کرده است. «نیمی از جوانان روستای ما برای کار به شهر می‌روند. اغلب مسافرکشی می‌کنند و برخی هم به ناچار سراغ قاچاق سوخت می‌روند. وقتی هم سراغ قاچاق می‌روی مرگ و زندگی دست خودت نیست.
با ماشینی که پر از سوخت قاچاق است با اولین جرقه و یا تصادف فاجعه رخ می دهد. اما اگر از جوانان روستا حمایت شود و تسهیلات به آنان بدهند دیگر سراغ این کارها نمی‌روند. چند سالی است باغداری می‌کنم و سال قبل با گرفتن تسهیلات 150 میلیون تومانی آبیاری تحت فشار راه‌اندازی کردم. با میزان آبی که صرفه‌جویی شد سه دهم سطح زیر کشت را بالا بردم و خوشبختانه مشکلات کم‌آبی را حل کردم. اینجا ظرفیت دامپروری و پرورش شترمرغ هم دارد و اگر از جوانان حمایت شود مهاجرت معکوس می‌شود و خیلی از جوانانی که به امید پیدا کردن کار به شهر می‌روند دوباره به روستا برمی گردند.»
پارک زیست فناوری خلیج فارس این روزها با تولید محصولات دانش بنیان گام بزرگی در جهت کاهش واردات و خودکفایی کشور در محصولات مرتبط با غذاهای دریایی برداشته است. این را رضا ربیعی رئیس هیأت مدیره یکی از شرکت‌های دانش بنیان می‌گوید و از تولید 7 محصول دانش بنیان خبر می‌دهد. او بخشی از تولیدات کشت و پرورش جلبک‌های دریایی را به ما نشان می‌دهد و می‌گوید: «سالانه 60 تن کود جلبک مایع تولید می‌کنیم، چیزی که تا پیش از این وارد می‌شد و با مجوزهایی که از منطقه آزاد گرفتیم و حمایت‌های بنیاد برکت می‌خواهیم تولیدات‌مان را به 400 تن در سال برسانیم.
43 کشور در زمینه کشت و پرورش جلبک‌های دریایی فعالیت می‌کنند و بیش از 25 میلیارد دلار درآمد کشت جلبک در جهان است ولی کشور ما متأسفانه تازه شروع کرده است. 400 گونه جلبک در منطقه شناسایی شده و تلاش می‌کنیم با راه‌اندازی صنعت کشت و پرورش جلبک زمینه اشتغال بسیاری فراهم کنیم. با پرورش جلبک که در صنعت کشاورزی، باغ‌های مرکبات و مزارع و همچنین پزشکی و دندانپزشکی کاربرد زیادی دارد می‌توانیم برای خیلی‌ها اشتغالزایی کنیم.»
امنیت غذایی
جنگ اوکراین زنگ خطری بود که برای امنیت غذایی در دنیا به صدا درآمد. بسیاری از کشورها که از اوکراین و روسیه گندم و ذرت وارد می‌کردند با چالش‌های بزرگی مواجه شدند.
شهریورماه سال گذشته رهبر انقلاب در دیدار با هیأت دولت اعلام کردند: «مسأله امنیت غذایی خیلی اهمیت دارد. اوضاع امروز دنیا را نگاه کنید؛ یک گوشه دنیا یک جنگی اتفاق افتاده و مسأله امنیت غذایی برای همه دنیا مطرح شده است. ما که راجع به خودکفایی گندم، ذرت و نهاده‌های دامی همیشه تأکید می‌کردیم.
مسأله امنیت غذایی مسأله درجه یک است، نباید از آن غلفت کرد. ببینید امروز در دنیا دیگر کاملاً واضح است که چقدر مهم است.» یکی از منابع مهم در امنیت غذایی استفاده از ظرفیت دریا است. طی سال‌های گذشته گام‌های مهمی در اجرای طرح‌های مختلف و تبدیل دریا به مزرعه آب‌پروری برداشته شده است.
در حاشیه بازدید خبرنگاران از طرح‌های حمایتی بنیاد برکت در استان هرمزگان، معاون طرح اشتغالزایی بنیاد برکت و دبیر شورای راهبردی زنجیره‌های ارزش با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب گفت: براساس فرمایش مقام معظم رهبری، موضوع امنیت غذایی مسأله درجه اول کشور است و نباید درخصوص آن غفلت صورت بگیرد. دکتر محسن مردعلی ادامه داد: بحث امنیت غذایی برای هر کشوری از موضوعات حیاتی و استراتژیک است. در همین راستا بنیاد برکت بحث امنیت غذایی را به عنوان کار ویژه خودش قرار داده است.
وی ادامه داد: در راستای رسیدن به هدف تولید ۱۴۵ میلیون تن تا سال ۱۴۰۶، ما موظف هستیم روی کالاهای استراتژیک حوزه کشاورزی متمرکز شویم.
این کالاها شامل گوشت سفید، گوشت قرمز، گندم، جو و دانه‌های روغنی هستند که به عنوان زنجیره سبز تعریف شده‌اند. ما در بنیاد برکت با توجه به نیازهای کشور در زمینه غذایی، دو «زنجیره سبز» و «زنجیره آبی» را تعریف کردیم که زنجیره سبز بحث تولید همین کالاهای اساسی است و در زنجیره آبی بحث شیلات و آبزی‌پروری را موردتوجه قرار داده‌ایم.
وی با بیان اینکه براساس پیش‌بینی فائو تا سال 2050 میزان استفاده از آبزیان در سبد غذای خانوارها به ۳۱ درصد افزایش پیدا خواهد کرد، گفت: در بحث زنجیره سفید با توجه به پتانسیلی که داریم و جزو سه کشور اصلی تولیدکننده آبزیان در خاورمیانه هستیم، این‌را به عنوان یکی از نقاط قوت جمهوری اسلامی ایران تلقی کردیم و سعی داریم تا در زنجیره آبی میزان تولیدات‌مان را از یک میلیون و دویست هزار تنی که درحال حاضر وجود دارد، ارتقا دهیم.
مردعلی توضیح داد: در سال‌جاری نزدیک ۳۰ هزار طرح اشتغالزایی در حوزه زنجیره سبز و آبی انجام شده و از این طریق ۱۰۰ هزار فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم قرار است، صورت بگیرد.
ما از طریق اجرای این طرح نزدیک به ۶ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری مستقیم انجام خواهیم داد و برآورد ما این است که با سرمایه‌گذاری که با مشارکت مردم انجام خواهد شد، این میزان به بیش از ۲۰ هزار میلیارد تومان افزایش پیدا خواهد کرد.
وی با اشاره به بحث زنجیره آبی و پرورش ماهیان گفت: پیش‌بینی می‌کنیم میزان تولیدات در این حوزه نزدیک ۳ درصد افزایش پیدا کند و نزدیک ۱۷ میلیون دلار هم افزایش صادرات در حوزه زنجیره آبی داشته باشیم.
بــــرش
بر اساس پیش‌بینی فائو تا سال 2050 میزان استفاده از آبزیان در سبد غذای خانوارها به ۳۱ درصد افزایش پیدا خواهد کرد. در بحث زنجیره سفید با توجه به پتانسیلی که داریم و جزو سه کشور اصلی تولید کننده آبزیان در خاورمیانه هستیم، این را به عنوان یکی از نقاط قوت جمهوری اسلامی ایران تلقی کردیم و سعی داریم تا در زنجیره آبی میزان تولیدات مان را از یک میلیون و دویست و هزار تنی که در حال حاضر وجود دارد، ارتقا بدهیم