مهسا قوی قلب
خبرنگار

به گفته مسئولان، امسال تاکنون، حوادث گازگرفتگی نسبت به سال‌های قبل روندی کاهشی داشته است. به کارگیری تکنولوژی‌های نوین، اطلاع‌رسانی، افزایش سطح آگاهی مردم و رعایت توصیه‌های ایمنی، ازجمله راهکارهای پیشگیرانه است که موجب کاهش این روند شده است.
 
محصولات حرارتی جدید و تغییر آمار خفگی با گاز CO
دکترجواد نوفرستی، کارشناس بهینه‌سازی انرژی و مسئول کارگروه ملی پیشگیری از مرگ‌های خاموش ضمن بیان اینکه امسال در جلسه هماهنگی با سازمان آتش نشانی قرار شد که برای کاهش مخاطرات گازگرفتگی کاری جمعی انجام شود به «ایران» می‌گوید: مسمومیت با مونوکسیدکربن (CO) که مرگ خاموش نامیده می‌شود، لزوماً با گاز شهری نیست؛ هر نوع سوخت فسیلی از جمله گاز شهری، طبیعی، مایع، گازوئیل، بنزین، چوب و حتی هیزم در صورت احتراق ناقص تولید گاز مونوکسیدکربن می‌کند که مرگبار است. براساس آمارهای ده سال اخیر پزشکی قانونی کشور، از میانگین 800 نفر آمار فوتی رسمی گازگرفتگی در کشور حدود یک سوم مربوط به گاز شهری است. مورد دیگری که باید به آن توجه کنیم این است که گازگرفتگی فقط در محیط خانه اتفاق نمی‌افتد و در هر فضای بسته‌ای ایجاد می‌شود حتی داخل اتاقک کامیون، خودروها و چادرهای مسافرتی با روشن کردن پیک نیک به سرعت گازگرفتگی رخ می‌دهد. به گفته نوفرستی، استاندارد دستگاه‌های گرمایش برقی با 20 سال پیش تفاوت زیادی دارد؛ سنسورهای هوشمند اضافه شده است و اگر دودکش مشکل داشته باشد و دود برگشت داشته باشد، سنسور عمل کرده و سریع دستگاه را خاموش می‌کند؛ هرچند برخی سازنده‌ها به صورت غیرقانونی رفتار کرده و از سنسورهای هوشمند استفاده نمی‌کنند. الگوی استفاده از وسایل گرمایشی هم در کشور تغییر کرده و ساختمان‌های جدید هریک سیستم پکیج مستقل دارند؛ البته هنوز 60 درصد منازل در شهرها و روستاها توسط بخاری گرم می‌شوند و به ناچار در چنین خانه‌هایی آبگرمکن هم وجود دارد و همین‌جاست که به دلیل هرگونه اشکالی در کارکرد دو وسیله بخاری یا آبگرمکن، خطر، جان ساکنان را می‌تواند تهدید کند.
او می‌افزاید: بیش از 80 درصد علت نشت گاز مربوط به دودکش‌های ساختمان است. دودکش‌ها ممکن است در زمان ساخت مشکل داشته باشند یا اینکه به هر دلیلی از پشت بخاری جدا شده باشند یا درکل استاندارد نباشند. برخی از افراد هم به جای استفاده از لوله بخاری از لوله آکاردئونی هود استفاده می‌کنند. خوشبختانه مقررات جدید ملی ساختمان، با علم به موضوع ایمنی و انرژی در ساخت‌وساز، برای ساختمان‌های مسکونی بیش از یک واحد، اجازه استفاده از بخاری و انشعابات آن و آبگرمکن را نمی‌دهد. ساختمان‌های تا 30 واحد باید پکیج داشته باشند و در ساختمان‌هایی با بیش از این تعداد واحد، باید از سیستم‌های حرارت مرکزی مانند پکیج‌های سانترال یا موتورخانه استفاده شود؛ اما نکته جالب توجه اینجاست که حتی چنانچه طراحی و نظارت در ساختمان‌هایی که حرارت مرکزی وجود دارد، درست نباشد باز هم می‌توانیم شاهد آمارهای گازگرفتگی باشیم.
ایمنی در پکیج
نوفرستی در پاسخ به این سؤال که آیا با پکیج هم گازگرفتگی ایجاد می‌شود یا خیر، می‌گوید: سیستم‌های فناوری نوین باید درست جانمایی و نصب شوند. علاوه بر آن محفظه احتراق پکیج‌هایی که دودکش دوجداره دارند، بسته است و هوای خانه را استفاده نمی‌کنند پس به قولی می‌توان گفت که رقیب اعضای خانواده در مصرف اکسیژن نیستند. پکیج‌ها سنسور پیشرفته دارند و قبل از مصرف اول سیستم ایمنی و سپس مسیر دودکش چک می‌شود بعد روشن می‌شوند، پس می‌توانیم نتیجه بگیریم که چنانچه کلیه مسائل رعایت شود، پکیج می‌تواند کالایی کاملاً ایمن باشد.
او این نکته را هم اضافه می‌کند که دودکش پکیج‌های قدیمی، معمولی و با قطر 15 سانت بود، با کلاهکH در پشت بام نصب می‌شد و مکشی طبیعی داشت اما دودکش پکیج‌های جدید 20 سانت است و با فاصله در کنار دستگاه از ساختمان بیرون می‌رود و دیگر در پشت بام نصب نمی‌شود.
یک وسیله حرارتی به تنهایی خطرناک نیست تا وقتی که...
 به گفته این کارشناس بهینه‌سازی انرژی از آنجایی که بیشتر موتورخانه‌ها در طبقات منفی یک و دو هستند، اگر دودکش ساختمان مشکل داشته باشد، برگشت دود به طبقات را شاهد خواهیم بود و چنانچه موتورخانه‌ای هم مجهز به سنسور نباشد، گازCO نشت پیدا می‌کند. این گاز می‌تواند حتی از ترک دیوار، سوراخ پریز برق و آرک‌ها وارد ساختمان شود. گاهی مواقع دودکش‌های لب پریده یا بدون عایق یا هرمشکل دیگری در بالای پشت بام‌ها می‌توانند گازCO را وارد طبقات کنند. اصل و اساس و خشت اول پیشگیری به طراحی و جانمایی وسیله حرارتی اعم از موتورخانه، پکیج، بخاری و آبگرمکن بازمی‌گردد و باید نظارت درست بر آن وجود داشته باشد. توجه داشته باشیم که یک دستگاه حرارتی به تنهایی خطرناک نیست بلکه انشعابات و دودکش‌های ساختمان می‌توانند ایجاد خطر کنند.
نوفرستی با تأکید بر اینکه گازCO ظرف چند ثانیه می‌تواند قربانی بگیرد، می‌گوید: این گاز بی‌رنگ و بی‌بو، به حدی مرگ‌آفرین است که واحد اندازه‌گیری آنPPM(یک در میلیون) قرارداده شده است. با وجود این از آنجایی که الگوی جدید به سمت پکیج رفته، در برج‌ها که عمدتاً ساخت متفاوتی دارند و ساختمان‌های بالای ده طبقه کمتر شاهد این اتفاق هستیم و عمده حوادث در خانه‌های زیر ده طبقه اتفاق می‌افتد.
راهکار کلان
مسئول کارگروه ملی پیشگیری از مرگ‌های خاموش در پاسخ به این سؤال که چه راهکاری می‌توان در پیش گرفت تا آمار گازگرفتگی‌ها را کاهش دهد، می‌گوید: هرچه سوخت‌های فسیلی را از ساختمان خارج کنیم، آن ساختمان را ایمن‌تر کرده‌ایم، این راهکاری کلان اما دور از دسترس است. ایده‌آل این است که به سمتی حرکت کنیم تا گاز در نیروگاه‌ها به برق تبدیل شود که آرزویی دور است هرچند دیر یا زود اتفاق می‌افتد. از آنجا که حالا با حجم انبوهی از لوله‌های گاز در سطح خیابان‌ها و کوچه‌ها مواجه هستیم، خطر بالایی بویژه در هنگام وجود زلزله‌ احتمالی، جان افراد را تهدید می‌کند.

بــــرش

توصیه هایی برای نجات قربانی

دکتر نواب شمسی‌پور، مدیرکل آموزش‌های همگانی جمعیت هلال‌ احمر، در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به اینکه در ماه‌های پیش رو کاهش دما را در اکثر نقاط کشور پیش رو داریم، می‌گوید: درباره گازگرفتگی با مونوکسیدکربن، هشدار و توصیه‌های متعددی وجود دارد که عمل کردن به آنها می‌تواند در کاهش آمار خفگی ناشی از این اتفاق مؤثر باشد. اولین نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که وقتی از وسایل گرمایشی همچون بخاری‌های گازی، نفتی، شومینه، پکیج، آبگرمکن، موتورخانه و... استفاده می‌شود، احتمال وقوع مسمومیت با گاز منواکسیدکربن، بالا مى رود، پس هنگام استفاده از این وسایل حتماً باید یک راه برای گردش هوا در نظر گرفته شود. البته توجه داشته باشید که بی‌احتیاطی و ناآگاهی در راه‌اندازی وسایل گرمایشی موجب می‌شود، این وسایل به درستی کار نکند و کارکرد اشتباه آنها بسیار خطرناک است. پس باید از ایمن بودن وسایل گرمایشی خود اطمینان حاصل کنید تا بتوانید از جان خود و دیگران محافظت کنید. به گفته دکترنواب شمسی‌پور، مونوکسیدکربن گازی بی‌رنگ و بی‌بو است و علائم مسمومیت با آن ضعف و بیحالی، سردرد، سرگیجه، تهوع و استفراغ، ایجاد حالت دوبینی و کاهش سطح هوشیاری است. تشدید این علائم با ماندن در محیط آلوده هم می‌تواند فرد را دچار تشنج و بیهوشی کرده و تا مرحله کما و مرگ برساند.
او توصیه می‌کند: در صورت مشاهده فردی که دچار این علامت‌ها شده در کوتاه‌ترین زمان ممکن او را از محل خارج و به فضای باز منتقل کنید و هرچه سریع‌تر با اورژانس و آتش نشانی تماس بگیرید. یقه پیراهن و لباس‌های تنگ فرد مسموم شده را شل یا بازکنید و سطح هوشیاری او را بررسی کنید، از این روش که با سرانگشتان هردو دست خود روی سرشانه‌های فرد ضربه وارد کنید و باصدای بلند و رسا او را صدا بزنید. اگر فرد پاسخگو نبود، درصورتی که قبلاً با اورژانس ۱۱۵ تماس نگرفته‌اید، بلافاصله تماس بگیرید و درخواست کمک کنید، سپس راه هوایی فرد قربانی را بازکنید و ازنظر وجود جسم خارجی و وجود یا نبود تنفس طبیعی و مؤثر مطمئن شوید؛ در صورتی که تنفس طبیعی وجود نداشته باشد، احیای قلبی ریوی با اولویت فشردن قفسه سینه را شروع کنید. اما اگر فرد قربانی تنفس طبیعی و مؤثر دارد، با وجود اینکه پاسخگو نباشد او را به پهلو (وضعیت ریکاوری) قراردهید. اگر فرد قربانی، هوشیار است و نفس می‌کشد، او را به تنفس عمیق در هوای پاک و آزاد تشویق کنید. توجه داشته باشید که تنفس باید به آرامی و بدون کنش‌های استرسی و هیجانی صورت بگیرد. فرد را بسرعت به مراکز درمانی مناسب انتقال دهید، چون حیات فرد به اکسیژن درمانی وابسته است.
مرگ خاموش
متأسفانه هرسال افراد زیادی بر اثر مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن جان خود را از دست می‌دهند، هرچند امسال این رقم کاهشی شده اما گاهی آمار فوتی‌ها به تعداد ۱۰۰۰ نفر درطول یک سال هم می‌رسد. اینها را مدیرکل آموزش‌های همگانی جمعیت هلال‌ احمر می‌گوید و ادامه می‌دهد: گاز مونوکسیدکربن گازی نامرئی، بی‌رنگ و بی‌بو است و به همین دلیل وجود آن درمحیط احساس نمی‌شود و مانند دیگر دودها نیست که از روی رنگ دود یا بوی خاصی متوجه انتشار آن شویم و از حادثه نجات پیدا کنیم. بیشتر وسایل موجود در خانه، مانند بخاری گازی، شومینه، آبگرمکن، موتورخانه، اجاق خوراک پزی، پیک نیک و همین طور خودروها، قادربه تولید این گاز کشنده هستند، بویژه هنگامی که شعله و تهویه آنها به خوبی تنظیم نشده باشد و به اصطلاح دچار بدسوزی یا احتراق ناقص شده باشند. او اضافه می‌کند: اگر این گاز خطرناک و مرگبار توسط دودکش‌ها به درستی به خارج ازمحیط هدایت نشود یا تهویه هوای مناسب وجود نداشته باشد، درمحیط خانه منتشر می‌شود و همه یا بیشتر افرادی را که در این محیط هستند، مسموم می‌کند و در نهایت باعث مرگ و آسیب‌های جبران‌ناپذیر می‌شود. از آنجایی هم که این گاز بی‌رنگ و بی‌بو و بسیار سمی و کشنده است، مسمومیت منجر به مرگ آن به مرگ خاموش مشهور است.