امضای قرارداد انتقال گاز ترکمنستان به عراق از شاهراه ایران، گامی مهم برای نقش‌آفرینی ایران در میانه معادلات انرژی بین بغداد و عشق‌آباد.
وزیر خارجه ترکمنستان اعلام کرده که قراردادی با عراق برای انتقال گاز به این کشور از طریق ایران امضا شده که بر این اساس، دو کشورتوافق کرده‌اند که یک قدم مهم دیگر برای متنوع کردن منابع گاز در عراق برداشته شود.
بر اساس این قرارداد، ترکمنستان 9 میلیارد مترمکعب گاز در سال به عراق صادر می‌کند. این گاز به‌مدت 5 سال و از طریق ایران منتقل می‌شود. صادرات گاز ترکمنستان در سال ۲۰۲۲ میلادی، به ۱۰.۲۵ میلیارد دلار رسید که نشان می‌دهد قیمتی در حدود ۲۵۰ تا ۲۹۰ دلار برای هر هزار متر مکعب گاز داشته است. قرارداد با عراق با قیمت فروش ۲۹۰ دلار برای هر هزار متر مکعب، تقریباً سه میلیارد دلار درآمد سالانه از صادرات گاز برای ترکمنستان به همراه خواهد داشت.
از آن گذشته مقامات ترکمنستان، آمار مشخصی درباره میزان صادرات سالانه گاز این کشور به چین ارائه نمی‌کنند اما این رقم احتمالاً بین ۳۵ تا ۴۰ میلیارد مترمکعب در سال است.
درسال‌های اخیرعراق بنا به دلایل متعددی همچون فشارهای اعمال شده توسط امریکا، چالش‌های موجود بر سر راه واردات گاز و مسائلی دیگر در پی تنوع‌بخشی به منابع تأمین گاز خویش بوده است. عراق در سال‌های گذشته، قراردادهای متعددی با کشورهای مختلف در این زمینه به امضا رسانده که از جمله این قراردادها می‌توان به قرارداد با شرکت توتال فرانسه اشاره کرد.
امضای قرارداد با ترکمنستان را نیز می‌توان در همین راستا ارزیابی کرد.
عراق و ترکمنستان مدتی است که برای رسیدن به این قرارداد تلاش می‌کنند و در ماه اوت طی دیدار یک هیأت از ترکمن گاز از بغداد به توافق مقدماتی رسیدند و یک تفاهمنامه امضا کردند.
عراق دوازدهمین ذخایر گاز طبیعی بزرگ دنیا را داراست. هرچند که به دلیل فقدان زیرساخت‌های لازم برای انتقال این گاز از مناطق تولیدی نفت، بیشتر این گاز را می‌سوزاند.
عراق در سال‌های اخیر برای تأمین گاز و برق مورد نیاز خود وابسته به ایران بوده و این کشور حدود 40 درصد از برق آن را تأمین می‌کرده است.
در این بین، عراق با هدف ایجاد تنوع تأمین انرژی نیم نگاهی هم به ترکمنستان داشت. کشوری که چهارمین ذخایر گازی دنیا معادل 10 درصد از کل ذخایر دنیا را در اختیار دارد. ناگفته نماند که روابط گازی ترکمنستان و ایران هم در حال توسعه است. ترکمنستان در 2017 صادرات گاز به ایران را به‌خاطر بدهی کاهش داد اما وزیر نفت ایران در ماه مه اعلام کرد این بدهی پرداخت شده است.
بنابراین صادرات گاز ترکمنستان به ایران در ماه اوت از سر گرفته شد و مذاکراتی هم برای یک قرارداد بلندمدت انجام شد. اما انتقال گاز ترکمنستان به عراق چه دستاوردهایی برای ایران دارد؟
جواد اوجی وزیر نفت به تازگی با اشاره به وجود خط لوله موجود در مسیر کشورهای روسیه به قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان و ایران گفته که برگزاری نشست شورای نخست‌وزیران سازمان همکاری‌های شانگهای فرصتی مناسب برای رسیدن به توافقی چندجانبه درباره ترانزیت گاز و راه‌اندازی یک کریدور گازی شمال به جنوب در منطقه آسیای مرکزی است.
واقعیت این است که تأمین بخش مهمی از امنیت عرضه انرژی در سال‌های آینده در دالان میانی مابین آسیای‌میانه و خلیج فارس یعنی ایران رقم خواهد خورد.
درحال حاضر بخش مهمی از ذخایر گاز طبیعی جهان در منطقه آسیای‌ میانه و قفقاز جای دارد، اما کشورهای دارنده آن ذخایر، جملگی ممالک محصور در خشکی هستند. بنابراین برای این کشورها و از جمله ترکمنستان مهم است که مسیرهای امنی برای انتقال و ترانزیت گاز خود داشته باشند. درنقشه راه صادرات گاز ترکمنستان، مسیر ایران جذاب‌ترین در نوع خود به‌شمار می‌رود.
ایران کشوری پهناوربا جغرافیای آب‌وهوایی متنوع و فصول مصرف متفاوت است. مقدار مصرف ایران در مناطق مختلف کشور و در فصل‌های مختلف سال تا ۳۵ درصد بین حداکثر و حداقل تفاوت دارد.
از آن گذشته، روسیه بازار گاز خود را به‌طور تقریبی به سبک و سیاق گذشته از دست داده است. حتی در صورت پایان جنگ اوکراین، روسیه و اروپا به شرایط روابط گازی گذشته بازنمی‌گردند.
نقشه انرژی منطقه و بخش مهمی از جهان تغییر کرده، اما تأمین گاز اروپا، یک نیاز همیشگی است.
در واقع، اروپا متوجه شده که وقتی در شبکه ناباکو، ایران را دور زد، بهای آن چقدر سنگین است. این حقیقت تلخ را اروپا حالا متوجه شده که ناچار است گاز امریکا را با چهار برابر قیمت پیشین از امریکا وارد کند. ناگفته پیداست که امنیت انرژی از اصول مهم و شناخته‌شده همه کشورهای مصرف‌کننده است.
بنابراین ایران می‌تواند کریدور انتقال گاز روسیه، ترکمنستان و هریک از کشورهای آسیای میانه باشد. ایران حدود ۳۹ هزار کیلومتر خط لوله انتقال گاز در اختیار دارد. این زیرساخت برای انتقال گاز هم منشأ منافع اقتصادی و ژئوراهبردی است.
غلامعباس حسینی، مدیرعامل شرکت انتقال گاز ایران اعلام کرده که اکنون دو خط ۶ و ۹ سراسری پیمانکار در حال اجراست که ظرفیت ۱۰۰ میلیون متر مکعب صادرات را ایجاد خواهد کرد و افزوده که ظرفیت واردات ۲۰ میلیون مترمکعب واردات ‌سوآپ از ترکمنستان را داریم که اکنون این رقم ۱۰ میلیون مترمکعب است. تأمین بخش مهمی از امنیت عرضه انرژی در طول سال‌های آینده در دالان میانی بین آسیای‌ میانه و خلیج فارس یعنی ایران رقم خواهد خورد.
تقاضای جهانی برای گاز طبیعی در افق ۲۰۳۵ میلادی تا ۱.۵ برابر افزایش خواهد یافت.

برش

فراهم شدن بستر صادرات گاز ایران به عراق
کشورهای منطقه در سپهر همکاری در سرمایه‌گذاری، تبادلات فنی و تعاملات گسترده می‌توانند به‌منظور منافع خود و تأمین امنیت انرژی اروپا نقش مؤثری عهده‌دار شوند.
رامین نوربخش، کارشناس انرژی گفته که واردات گاز عراق از ترکمنستان به معنای آن است که قرار است این میزان گاز از طریق خطوط لوله گاز ایران به عراق صادر شود و قرار نیست عراق گاز ترکمنستان را با خط لوله جداگانه‌ای وارد کند و افزوده که عقد این قرارداد مطلوب است اما باید در نظر گرفت که در ازای امتیازی که می‌دهیم امتیازی نیز دریافت کنیم، زیرا زمانی که سوآپ اتفاق می‌افتد وابستگی به کشور صادرکننده مزیت دارد و اهمیت آن برای ایران از آن جهت است که علاوه بر مباحث امنیتی، حق ترانزیت نیز دریافت می‌کند و فشار گاز هم کمی افزایش پیدا می‌کند.