ایران راهبرد تقویت نقش و جایگاه خود در کریدورهای ترانزیتی منطقه را به عنوان تسهیل‌کننده حمل و نقل و عبور بار در دستورکار قرار داده است، توسعه کریدورهای حمل‌ونقل بخش مهمی از این راهبرد است. در دو سال اخیر راه‌های ارتباطی بین‌المللی که سال‌ها فعالیتی نداشت، با پیگیری ایران و توافق با کشورهای منطقه، دوباره فعالیت خود را از سرگرفته است. همچنین گشایش مسیرهای جدید با توجه به عضویت ایران در شانگهای و بریکس و نقش آفرینی در طرح کمربندی «یک راه» چین، سیاست ایران در مسیر افزایش ارتباط با دنیا بویژه کشورهای منطقه و در قالب پیمان‌های اقتصادی است.
ایران همچنین در راستای سیاست توسعه دیپلماسی اقتصادی، ابتکار «ایران-راه» را مطرح کرده است. ایران به‌عنوان دروازه‌ فرصت‌های لجستیکی و ترانزیتی محسوب می‌شود که برای حمل‌ونقل سریع، ایمن و مقرون به‌صرفه اقتصادی، در عرصه ترانزیت و لجستیک نقش‌آفرینی می‌کند. بدین ترتیب، کشور‌های منطقه این فرصت را دارند که با استفاده از مسیرها، امکانات و ظرفیت‌های ایران، بخش عمده‌ای از مسائل ترانزیتی و لجستیک خود را حل کنند. البته این موضوع علاوه بر همکاری منطقه‌ای و ترغیب کشورها به ترانزیت از مسیر ایران، به توسعه ناوگان، لجستیک و زیرساخت‌های حمل‌ونقل به‌خصوص در بخش ریلی کشور نیاز دارد. تعلل در توسعه زیرساخت‌ها و تکمیل مسیرهای مهمی مانند رشت-آستارا و چابهار-زاهدان فرصت رقابتی در منطقه را از دست می‌دهد. ایران افزایش میزان ترانزیت به 30 میلیون تن را در دستورکار قرار داده است. راه آهن رشت-آستارا، بخش مهم و پایانی مسیر ریلی کریدور شمال-جنوب با پیشرفت فیزیکی حدود 20 درصدی در حال ساخت است. برای تسریع در عملیات ساخت، ایران و روسیه به عنوان دو کشور اصلی بهره‌بردار از این کریدور، قرارداد مشارکت در این پروژه را امضا کرده‌اند.
خیرالله خادمی، معاون وزیر راه و شهرسازی از پیشرفت 70 درصدی مشارکت دو کشور در ساخت راه‌آهن رشت- آستارا خبر داده است. به گفته خادمی، ۷۰ درصد مسائل فنی راه‌آهن رشت- آستارا از جمله تعداد پل‌ها در طول مسیر، مسائل مربوط به بارگذاری و... میان ایران و روسیه نهایی شده و برای ۳۰ درصد باقیمانده نیز برنامه زمانبندی از سوی این کشور ارائه شده است.
وی درباره روند پیشرفت مراحل مربوط به طراحی و احداث راه‌آهن رشت- آستارا توضیح داد: توافقنامه‌ای با روسیه امضا شده تا این کشور برای احداث و تکمیل راه‌آهن رشت- آستارا وام دولتی در اختیار ما قرار دهد و این توافقنامه شامل شرایط عمومی و خصوصی موافقتنامه، الزامات کارفرما و ساختار همکاری در حوزه هزینه‌ها، برنامه زمانبندی، اجرا و... است.
خادمی همچنین از امضای نقشه‌های اجرایی راه‌آهن رشت-آستارا خبر داد و افزود:‌ پس از نشست‌های فنی و تخصصی فراوان از سوی کارشناسان دو کشور، نقشه راه به همراه اصلاحات ویژه برای افزایش سرعت و ظرفیت مسیر تهیه و توافقات انجام شده به امضای طرفین رسید. برنامه‌هایی پیش‌بینی شده که در صورت تأخیر روس‌ها، هزینه‌های این خط ریلی از طریق منابع داخلی تأمین شود و تکمیل آن وابسته به مشارکت روس‌ها نباشد.
معاون وزیر راه و شهرسازی گفت: دولت روسیه یک شرکت برای اجرای پروژه معرفی کرده و ایران نیز برای نهایی کردن مباحث طراحی و فنی و همچنین برآورد قیمت‌ها و به توافق رسیدن دو کشور در خصوص آنها، شش ماه به روسیه فرصت داده است. از این فرصت شش ماهه، ۲.۵ ماه باقی مانده و در این مدت مطالعات منطقه‌ای و بازدیدهای محلی برای ارائه طرح نهایی و قیمت نیز انجام می‌شود تا در صورت تأیید ایران، عملیات اجرایی آغاز شود. همچنین نقشه راه به همراه اصلاحات ویژه برای افزایش سرعت و ظرفیت مسیر تهیه و توافقات انجام شده به امضای طرفین رسیده است.
معاون وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: تا کنون دو کشور در خصوص مسائلی مثل نقاط اجباری، تعداد پل‌های مسیر ریلی، شرایط و طول ایستگاه و محوطه آنها و همچنین شرایط بارگذاری به نتیجه رسیده‌اند و ۷۰ درصد مسائل فنی این پروژه حل شده است. در جلسه اخیر برنامه زمانبندی برای ۳۰ درصد باقیمانده و کارهای اولیه و امور فنی نیز از سوی روسیه تهیه و تحویل شده است تا در مدت شش ماه تعیین شده تعهدات خود را اجرا کنند.
وی تأکید کرد: به منظور بررسی زوایای مختلف این همکاری در حوزه هزینه‌های اجرایی در محل اجرای این پروژه می‌توان از تخصص و توان شرکت‌های ایرانی برای اتمام هرچه سریع‌تر این بخش نیز استفاده کرد.
ترانزیت ایران در هفت سال گذشته روند نزولی داشت و دولت تلاش کرده با راهبرد تقویت دیپلماسی اقتصادی منطقه‌ای این عقب ماندگی را جبران کند. بر اساس آمار وزارت راه و شهرسازی ۷ میلیون و ۹۱۷ هزار و ۱۳ تن کالا در هفت ماهه امسال از کشور ترانزیت شده است که رشد ۲۲ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل دارد. همچنین در مهرماه امسال، ترانزیت از کشور نسبت به مهرماه سال ۱۴۰۱ افزایش ۷۴ درصدی داشت. به گفته فعالان اقتصادی، رشد ترانزیت در دو سال اخیر اگرچه تا حدودی عقب ماندگی‌های سال‌های اخیر را جبران کرده اما همچنان بخش زیادی از ظرفیت ترانزیتی کشور خالی مانده است. بر اساس ارزیابی کارشناسان حوزه حمل و نقل، توسعه زیرساخت‌ها و ناوگان، عملکرد ترانزیتی کشور را تا حدود 30‌میلیون تن در سال افزایش می‌دهد اما با توجه به برآورد ظرفیت 80 میلیون تنی ترانزیت ایران، نیاز به برنامه‌ریزی و توسعه همه جانبه زیرساخت‌ها، ناوگان و فرایندهای حمل و نقلی است.
طرح‌های توسعه فازهای جدید بندر چابهار برای افزایش ظرفیت بندری از 8 به 80 میلیون تن، اتصال ریلی بندر چابهار به شبکه سراسری ریلی و قرار گرفتن این مسیر در کریدور شمال-جنوب و ادامه آن با احداث کریدور ریلی شرق کشور (چابهار-زاهدان-سرخس)، احداث راه‌آهن رشت-آستارا، احداث راه‌آهن شلمچه-بصره و مشارکت در کریدور چین- آسیای میانه-ایران-ترکیه برخی از این طرح‌ها هستند. در کنار این طرح‌های زیرساختی، برنامه‌هایی در راستای ایجاد کریدورهای جدید و موافقتنامه‌های ترانزیتی بین‌المللی در حال انجام است.
در همین راستا در دوازدهمین نشست وزرای حمل‌ونقل اکو در تاشکند دستور‌العمل بین‌المللی و برنامه عملیاتی راه گذر حمل‌ونقلی چین به اروپا از مسیر ازبکستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه به امضای وزرای حمل‌ونقل و نمایندگان کشورهای اکو رسید. همچنین تفاهمنامه دالان (کریدور) ازبکستان- ترکمنستان -ایران- ترکیه در این نشست نهایی و امضا شد. با این توافقات، ایران به ‌راه دسترسی شرق و آسیای میانه به غرب، اروپا و جنوب تبدیل می‌شود.

برش

تجهیز بندر چابهار پازل بعدی کریدورهای ترانزیتی
امضای قرارداد نهایی با هند برای سرمایه‌گذاری در تجهیز بندر چابهار یکی دیگر از توافقنامه‌های ایران با کشورهای منطقه برای توسعه کریدورهای ترانزیتی است. در همین راستا کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران از برقراری سرویس حمل دریایی مستقیم با هدف فعال‌سازی سواحل مکران و عملیاتی کردن بندر چابهار، صادرات و واردات محصولات باغی و یخچالی بین ایران و هند خبر داده است. با برقراری سرویس مستقیم حمل کانتینری و ورود کانتینرهای یخچالی از سوی گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران بین چابهار و هندوستان، بندر چابهار دوباره به شبکه حمل‌ونقل صادرات و واردات محصولات باغی و یخچالی پیوست. بر این اساس، ۵۶ تی‌ای‌یو کانتینر یخچالی حاوی محصولات سیب و خرمای صادراتی با یک فروند کشتی متعلق به کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران از بندر شهید بهشتی عازم هندوستان شد. زمان حمل مستقیم محمولات کانتینری از بندر چابهار به هند، چهار روز برآورد شده و گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، هم‌اکنون سرویس‌های مستقیم حمل کانتینری خود بین بنادر چین، هند، امارات و بندر چابهار را با قیمت‌های رقابتی گسترش داده است. این امر منجر به افزایش حجم عملیات کانتینری بندر چابهار به عنوان دروازه محور شرق شده است. با این اقدام به تدریج از ازدحام فصلی بندرعباس در بخش صادرات کالا با کانتینرهای یخچالی کاسته خواهد شد.