پژوهشگر سیاستگذاری عمومی در گفتوگو با «ایران»:
کشف هویت، بهترین درس به دانش‌آموز نسل امروز است
غزل رضایی‌ثانی
خبرنگار
مدرسه در کنار ارائه تمام دروس نظری و عملی، باید بتواند از طریق معلم به هویت‌یابی و هویت‌بخشی به دانش‌آموزان کمک کند. امروزه دانش‌آموزان ما بیش از هر چیز دیگری به شناخت هویت خود نیاز دارند. آنها می‌توانند هویت خود را در همین سنین حساس بشناسند و به ارتقای آن کمک کنند.
دکتر میثم ظهوریان، پژوهشگر سیاستگذاری عمومی در گفتوگو با «ایران» درباره شکل‌گیری هویت در دانش‌آموزان گفت: شکل‌گیری هویت در نوجوانان در درجه اول شامل چهار اصل خانواده، مدرسه، رسانه و گروه همسالان است. این چهار عنصر در هویت و تربیت نوجوانان نقش تأثیرگذاری دارند.
پلتفرم‌های رقیب، ما را به استعمار سنتی بازگردانده‌اند
ظهوریان، خاطرنشان کرد: تغییرات در فناوری و تکنولوژی، موجب تغییر در ترکیب عناصر تأثیرگذار بر شکل‌گیری هویت شده است. مثلاً اگر در گذشته نقش خانواده و مدرسه پررنگ بوده به مرور زمان، رنگ عنصر رسانه در تربیت پررنگ‌تر شده است. همچنین نقش همسالانی که از رسانه تأثیر پذیرفته‌اند، بسیار پررنگ‌تر از قبل شده است. علاوه براین رسانه‌ها و پلتفرمهایی روی کار آمده‌اند و جایگزین عناصر شکل‌گیری هویت شده‌اند که بستر و کنترل آن دست ما نیست و کاملاً در اختیار افرادی است که به لحاظ گفتمان‌های هویتی رقیب جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی محسوب می‌شوند.
این پژوهشگر سیاستگذاری عمومی تأکید کرد: حتی می‌توان گفت که مثلاً اگر ما استعمار را در فضای واقعی جامعه به دو دسته قدیمی (سنتی) و استعمار نو (فرا نو) تقسیم می‌کنیم، اکنون این پلتفرم‌ها دوباره ما را به استعمار سنتی بازگردانده‌اند و بخشی از زیست اجتماعی جوانان و نوجوانان ما در فضایی است که تحت اختیار رقیب ماست. این موجب شده آنها به تدریج مؤلفه‌های هویتی خودشان را به فضای اجتماعی نوجوانان ما تحمیل کنند و تأثیر منفی بر بحث هویتی نوجوانان گذاشته‌اند.
وی در پاسخ به این سؤال که برای اینکه هویت دانش‌آموزان متناسب با فرهنگ ما باشد چه‌کار باید کرد و مدارس چقدر به این موضوع می‌پردازند، گفت: بخش زیادی از این مسأله مربوط به محتوای درسی است و در این میان محتواهای هویتی کمرنگ است. ما باید یک شبکه مؤلفه‌های محتوایی ذیل هویت داشته باشیم و آن را به سه قسمت لایه اصلی هویتی انقلابی، اسلامی و هویت ملی تقسیم‌بندی کنیم. هرکدام از اینها باید در قالب گزاره‌هایی تعریف شود و این گزاره‌ها متناسب با محتوای درسی تنظیم و به نوجوانان منتقل شود.
معلمی که با مؤلفه‌های هویتی سازگار نیست
در بحث هویت‌سازی موفق نخواهد شد
ظهوریان با اشاره به اینکه یکی از باب‌های هویت‌بخشی به دانش‌آموزان، حوزه یادگیری است، توضیح داد: اگر بخواهیم به بحث هویت در حوزه یادگیری اشاره کنیم باید گفت، حوزه یادگیری سه رویکرد کلی دارد؛ یادگیری مستقیم، یادگیری در عمل که در لایه‌های مهارتی اتفاق می‌افتد و در نهایت یادگیری با استفاده از الگوسازی‌های اجتماعی. این پژوهشگر سیاستگذاری عمومی، با تأکید بر اهمیت الگوها در یادگیری گفت: باید الگوهای مناسب سن دانش‌آموزان را به آنها معرفی کنیم. نشانه‌شناسی برای تشخیص الگوها، متناسب با مؤلفه‌های ما، می‌تواند به نوجوانان و دانش‌آموزان کمک کند تا از همین سن الگوی مناسبی برای خود انتخاب کنند. زیرا ممکن است در بحث هنر، ورزش یا… انتخاب الگوها نامناسب باشد پس باید از طریق معرفی الگوهای مناسب و استفاده از نشانه‌شناسی در کتابهای درسی و محیط مدرسه کمک کنیم تا آموزش و پرورش مؤلفه‌های هویتی را تقویت کند.
وی با اشاره به اینکه ابزار اصلی هویت‌سازی در مدرسه معلمان هستند، توضیح داد: هویت طی یک نظام سلسله مراتبی از معلم به دانش‌آموز می‌رسد. معلمی که خودش با مؤلفه‌های هویتی سازگار نیست، دراین زمینه موفق نخواهد شد زیرا این مسأله برای خود معلم حل شده نیست. بنابراین ما نیاز به ایجاد یک نظام یادگیری، رشد و ارتقای هویتی در معلمان داریم تا منجربه هویت‌سازی در نوجوانان شود. مثل یک خانواده که محور تربیتی مادر است، در بحث هویت‌سازی، شکل‌دهی هویت دانش‌آموز به عهده معلم است.
لایه‌های دینی و اخلاقی را در رفتار هر فردی
می‌توان دید
ظهوریان گفت: شبکه‌های مجازی سعی کرده‌اند ارزش‌های خود را به بخشی از جامعه ما تحمیل کنند. البته جامعه ما یک جامعه دین‌دار عمیق است یعنی حتی اگر از یک نفر، رفتار خارج از چهارچوب هویت مورد انتظار ببینید، خیلی وقت‌ها در همان شخص لایه‌های دینی و اخلاقی قابل مشاهده است که به آن اعتقاد دارد. به‌خاطر فضایی که به جامعه تحمیل می‌شود ممکن است در لایه‌هایی که سطح آشکار‌تری دارند، یک‌سری رفتارهای غیرهویتی دیده شود اما سرمایه‌هایی که وجود دارد همان باورها و ارزش‌های عمیق در جامعه است. شاید مثلاً رفتارهای یک فرد دینی نباشد، اما این ارزش‌ها و باورها در او نیز وجود دارد.