زیست‌بوم/ معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست دیروز در سفر خود به سیستان و بلوچستان در میان وزش باد خاکستری منطقه از بستر تالاب خشکیده هامون بازدید کرد. سیستان و بلوچستان روزی به انبار غله منطقه معروف بود. حالا و بر اساس شاخص‌های هواشناسی ۹۲ درصد از مساحت سیستان و بلوچستان تحت تأثیر خشکسالی است. خشکی هامون طی حداقل 8 دهه گذشته باعث مهاجرت بخش بزرگی از ساکنان آن به سایر استان‌های کشور شد. این مهاجرت اقلیمی همچنان ادامه دارد. صیادی از بین رفته و زمین‌های کشاورزی خشک شده است.‌نژاد 5 هزار ساله گاو سیستانی در حال چریدن در پرتگاه انقراض است. تعداد روزهای با وقوع بادهای 120روزه که حالا 180 روزه شده، به کانون بزرگ ریزگردهای ایران و سیستان‌و‌بلوچستان تبدیل شده است. علی محمد بیرگانی، دبیر ستاد ملی گرد و غبار کشور که یکی از همراهان علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در این سفر است، سیستان و بلوچستان را بحرانی‌ترین کانون ریزگرد کشور می‌داند. همین موضوع هم باعث شد تا برای نخستین بار جلسه «ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار» در سیستان و بلوچستان برگزار شود.
سدسازی همسایه
سیستان و بلوچستان حتی پیش از ساخت سد و بند در افغانستان هم سهمی زیادی از هیرمند نداشت اما آنقدر از سیلاب‌های افغانستان به ایران می‌آمد که از چاه‌نیمه‌هایش مشروب شود. تکمیل سیاست‌های آبی افغانستان که از سوی ترکیه، امریکا و کشورهای اروپایی بویژه هلند نوشته می‌شود باعث قطع کامل جریان‌ سیلاب‌ها به چاه‌ها نیمه‌ها شد و آسمان و زمین منطقه را کاملاً خاکستری کرد.
آمارهای مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان نشان می‌دهد که از ابتدای امسال تاکنون بیش از ۱۰۰روز طوفان و گرد و خاک با ایجاد اختلال در تردد جاده‌ای و مشکلات فراوان تنفسی برای شهروندان این استان ایجاد کرده است. فیلم‌های منتشر شده از این طوفان نشان می‌دهد که باد و گرد و غبار حتی اجازه حرکت آمبولانس‌ها و خودروهای هلال احمر را برای کمک به ساکنان نمی‌دهد. مجید محبی، مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان در حاشیه این سفر، خشکسالی را باعث آسیب‌های جدی به روند طبیعی فعالیت‌های انسانی، حیات گیاهی و زندگی جانوری و همچنین تأثیر آن بر حوزه کشاورزی، صنعت، اقتصادی، اجتماعی و میزان آب‌های سطحی و زیرزمینی می‌داند و می‌گوید: «تخریب یکی از تالاب‌های مهم بین‌المللی که زمانی مأمن ۱۹۰ گونه از پرندگان بومی و مهاجر بود، تخریب ۱۷۵ هزار هکتار نیزار حاشیه هامون که منبع تغذیه گاو سیستانی بود، نابودی ماهیان دریاچه، افزایش آلودگی هوا بویژه وجود گرد و غبار و ماسه در هوای شهرها و روستاها، افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی و کاهش حاصلخیزی خاک و افزایش شوری آن از دیگر عواقب خشکسالی در سیستان است.»
او افزایش تخریب مراتع براثر تشدید چرا و عدم پراکنش صحیح دام در مرتع براثر کاهش و فقر پوشش گیاهی، افزایش بیکاری بر اثر از بین رفتن مشاغلی همچون دامداری و کشاورزی، صیادی، حصیر بافی و تشدید مهاجر و افزایش معضلات ناشی از حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ را از دیگر پیامدهای خشکسالی‌های مدام در استان می‌داند.
مهاجرت از سیستان و بلوچستان پدیده یکی - دو دهه گذشته نیست. دهه‌ها پیش از آنکه ایران و افغانستان گفت‌و‌گو درباره قرارداد «هیرمند» یا آنطور که افغانستانی‌ها می‌گویند «هلمند» را شروع کنند، مهاجرت‌های اقلیمی از سیستان و بلوچستان آغاز شده بود. این مهاجرت حالا تشدید شده است و حالا اهالی منطقه شرق تنها به گلستان نمی‌روند. چند نسل از مهاجران سیستان و بلوچستان در گلستان به دنیا آمدند و کهنسالان 70-80 ساله، دیگر خود را سیستان و بلوچستانی نمی‌دانند. چند سالی هم هست که اهالی از ریزگردها و طوفان‌های 180 روزه می‌گریزند و علاوه بر گلستان به تهران، یزد، کرمان ، خراسان جنوبی و رضوی و... پناه می‌برند. با این تفاوت که دیگر مثل گلستان زمین کشاورزی در این مناطق وجود ندارد و بخشی از آنها به سمت کار کاذب می‌روند.
 غبارهای داخلی سیلی به صورت خشک و بی‌علف سیستان و بلوچستان نمی‌زند. «علی‌محمد بیرگانی» مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و دبیر ستاد ملی گرد و غبار کشور هم در حاشیه همایش ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار کشور در منطقه سیستان، اعلام می‌کند که منشأ آلودگی هوا و افزایش حجم ریزگردها در سیستان کانون خارجی دارد. این ستاد در تلاش است با تدوین برنامه‌های برون مرزی در کنار اقدامات داخلی به کاهش این مخاطرات کمک کند. البته دود سدسازی افغانستان تنها به چشم اهالی شرق ایران نمی‌رود؛ افغانستانی‌ها آن سوی مرز هم از رهگذر طوفان‌ها زخم می‌بینند.
علی‌محمد طهماسبی بیرگانی می‌گوید: «این ستاد در صدد است با اجرای برنامه‌های برون مرزی در کنار اقدامات داخلی و ملزم کردن دستگاهها به کاهش مخاطرات این منطقه کمک کند چرا که سیستان بحرانی‌ترین کانون گرد و غبار کشور به‌شمار می‌رود که از وضعیت بدی برخوردار است.»
مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و دبیر ستاد ملی گردوغبار کشور می‌گوید: «کانون‌های گرد و غبار در کشور شناسایی و برنامه‌های هدفمندی نیز برای مقابله با آن تدوین شده اما این اقدامات فرامنطقه‌ای زمانبر و نیازمند تعامل همه بخش‌ها است.»

بــــرش

سلاجقه قرار است در این سفر اجرای مصوبات سفر قبلی خود از جمله مرطوب‌سازی تالاب هامون، مقابله با کانون‌های بحرانی گرد و غبار با استفاده از ظرفیت آب‌های داخلی، طرح‌های آبخیزداری حوضه‌های آبی مشرف به هامون، تدوین برنامه چرای دام‌ها، اخراج شترهای بدون شناسنامه از منطقه، پیگیری حقابه زیست محیطی تالاب هامون و پیگیری امکان تخصیص حقابه زیست محیطی به تالاب از طرح انتقال آب دریای عمان را پیگیری کند.