زهرا کشوری
دبیر گروه زیست بوم

کارشناسان فرش خواستار احیای مرکز ملی فرش براساس مصوبه شورای عالی اداری کشور شدند. آنها ادغام مرکز ملی فرش در اداره‌کل صنایع خلاق و ورزشی وزارت صنعت، معدن و تجارت را باعث بی‌کار شدن هزاران فرشباف بویژه در روستاهای کشور می‌دانند. این کارشناسان با یادآوری تحریم بازار فرش ایران توسط امریکا، این ادغام را باعث از دست رفتن بازار داخلی می‌‌دانند. براساس آمارهای اتاق بازرگانی ۲ میلیون و ۵۷ هزار بافنده فرش داریم و به‌طور سرجمع ۱۰ میلیون نفر از مسیر این صنعت امرار معاش می‌کنند که حدود ۱۲ درصد جمعیت کشور را شامل می‌شود. همچنین آمارها می‌گوید پیش از تحریم‌ها، فرش دستباف اولین کالای صادراتی غیرنفتی و دومین کالای صادراتی ایران بعد از نفت بود. اما پس از تحریم‌ها هند جای ایران را در بازار جهانی فرش دستباف گرفت و سال گذشته هم در مجموع بیش از ۵۰ میلیون دلار به‌صورت رسمی صادرات فرش صورت نگرفته است.
صادرات غیررسمی
کارشناسان همین آمار را مبنای تصمیم جدید و ادغام مرکز ملی فرش می‌دانند اما یادآور می‌شوند که صادرات فرش ایران به صورت غیررسمی از طرف کشورهای اطراف و البته به نام آن کشورها، به بازار امریکا در جریان است. بنابراین آمار صادرات فرش دستباف به دلیل کاهش قیمت پایه صادراتی در راستای کمک به تولیدکنندگان و صادرکنندگان و همچنین وجود اقتصاد پنهان در این بخش، واقعی نیست. از سوی دیگر کارشناسان و فعالان منتقد حوزه فرش اعتقاد دارند که تعهد ارزی و تمدید نشدن کارت بازرگانی صادرکنندگانی که در بازار فعالیت می‌کنند، از دیگر دلایل مهم کاهش صادرات است. پیش از این ادغام، یک‌بار نیز مقرر شده بود مرکز ملی فرش به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی منتقل شود. آن خبر موجی از انتقادات فعالان صنعت فرش را به دنبال داشت و آنها ادغام احتمالی را هم باعث کاهش صادرات فرش دانستند. فعالان حالا نیز یادآوری می‌کنند ادغام مرکز ملی فرش در معاونتی که مسئولیت اصلی آن فعالیت در حوزه صنایعی مثل صنایع ورزشی، اسباب بازی، تولید نرم‌افزارهای تلفن همراه و غیره بوده، صنعت فرش را بیش از پیش تضعیف خواهد کرد.
قاچاق معکوس
فروغ اسماعیلی، کارشناس رسمی دادگستری حوزه فرش در گفت‌و‌گو با «ایران» تصمیم برای ادغام مرکز ملی فرش در یک معاونت وزارت صنایع را با استناد به آمارهای گمرک که نشان‌دهنده کاهش صادرات است می‌داند و می‌گوید: «آمار سازمان جهانی گمرک نشان می‌دهد که بازار فروش امریکا بیشترین فروش بازار فرش دستباف دنیا را در دست دارد. بنابراین امریکا بعد از نفت، بازار فرش ایران را هم تحریم کرد تا تعداد زیادی از فرشبافان که عمدتاً جامعه روستایی ایران را تشکیل می‌دهند، بیکار شوند.» به گفته او این مسأله باعث شد تا آمار صادرات فرش ایران کاهش پیدا کند. همین کاهش هم مبنای ادغام سازمان ملی فرش ایران شد. او می‌گوید: «آن‌چیزی که موافقان ادغام نمی‌دانند این است که فرش ما به دلیل تحریم‌ها دارد به صورت غیررسمی و زیرزمینی و با اسامی دیگر صادر می‌شود. امروز فرش ما به نام پاکستان، افغانستان، جمهوری آذربایجان، ترکیه، امارات و... به امریکا صادر می‌شود.» به گفته او فرش ایران از طریق «ته لنجی» به امارات قاچاق و از آنجا به امریکا صادر می‌شود.
این کارشناس فرش می‌پرسد مگر امارات صنعت فرش دارد که در بازار جهانی به‌عنوان تولیدکننده فرش معرفی می‌شود؟
اسماعیلی از این روند به‌عنوان «قاچاق معکوس» یاد می‌کند و اعتقاد دارد اگر سامانه‌ای وجود داشت و همه قالیباف‌ها شناسنامه داشتند، معلوم می‌شد که چقدر قالی دستباف در کشور تولید می‌شود. این کارشناس فرش می‌گوید: «همه زنجیره تهیه و تولید قالی رها شده و همه روی صادرات متمرکز شده‌اند. فروش فرش داخلی هم رها شده است. سازمان ملی فرش حداقل بحث آموزش را پیش می‌کشید. ساعت‌ها زمان برد تا کارشناسان ساختار وزارت صنعت و تجارت را تهیه کردند.»اسماعیلی تأکید می‌کند که سازمان ملی فرش ایران باید زیر نظر وزیر باشد نه اینکه در یک معاونت ادغام شود.
بیکار شدن هزاران قالیباف
کارشناسان تغییرات جدید را باعث فراموشی صنعت فرش و بیکار شدن هزاران فرشباف می‌دانند.
فرامرز خوشاب، کارشناس فرش دستباف هم به مصوبه سال 82 هیأت وزیران اشاره می‌کند و به «ایران» می‌گوید: «براساس این مصوبه مرکز ملی فرش ایران تشکیل شد تا تمام امور سیاست‌گذاری و هرچیزی که مرتبط با فرش باشد از طریق این سیکل و ساختار به سرانجام برسد. این ساختار باعث شد ما در رقابت‌ با کشورهای هند و چین و کشورهای دیگر که بعد از این دو کشور قرار دارند، ضعف ساختاری را ترمیم و با آنها رقابت کنیم.» او اعتقاد دارد که ساختار جدید هیچ سنخیتی با صنعت فرش ندارد.
او به فعالیت‌های هند که در بازار جهانی فرش جایگزین ایران شده است، اشاره می‌کند و می‌گوید: «ساختاری که هند تعریف کرده، دائماً به روز می‌شود تا بتواند سهم بیشتری از بازار را بگیرد اما ما تصمیم می‌گیریم این مرکز را با بخش ناهمگون ادغام کنیم.» وی بازار فرش را یکی از اشتغالزاترین بازارهای اقتصادی می‌داند و با اشاره به ارزآوری صنعت فرش یادآور می‌شود که اگر شرایط به همین منوال پیش برود، رقبا بازار را کاملاً از دست ایران خواهند گرفت. خوشاب ادغام سازمان ملی فرش را به سایه رفتن این سازمان در بازار خودرو می‌داند و می‌گوید: «بازار خودرو بسیار گسترده است اما ایجاد اشتغال آن هرگز به اندازه بازار فرش نیست. بنابراین تغییرات به صنعت فرش و آینده این بازار آسیب می‌زند.»
در حکم سرپرست جدید مرکز ملی صنایع خلاق آمده است:« امور محوله در مسیر دانش‌بنیان شدن صنعت خودرو اهتمام نمایند.» منتقدان نمی‌دانند شباهت و اشتراک صنعت خودرو و فرش چیست.
اسماعیلی و خوشاب دو کارشناس فرش در نهایت خواستار احیای مرکز ملی فرش براساس مصوبه شورای عالی اداری کشور می‌شوند. بر اساس مصوبه این شورا به شماره 5169/ 1901 مورخ 20/01/1382 همه امور مربوط به سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نظارت، هدایت و حمایت صنعت فرش دستباف، امور تحقیقاتی و پژوهشی مربوط به آن و تهیه ضوابط و الزامات فنی تولید و صادرات و اقدامات حمایتی مربوط به آن از کلیه دستگاه‌های دولتی جدا و در حوزه مرکزی وزارت بازرگانی با عنوان «مرکز ملی فرش ایران» تجمیع شد.