افزایش روزافزون مشتریان فرآورده‌های نفتی و حتی خدمات فنی و مهندسی ایران، از امریکای جنوبی گرفته تا همین نزدیکی‌ها، این بار در بیشکک؛ پایتخت قرقیزستان.
قرقیزستان اعلام کرده، خواهان تأمین فرآورده‌های نفتی مورد نیاز بویژه بنزین، نفت‌گاز، سوخت‌ جت، نفت ‌سفید و قیر و مدرن‌سازی و بازسازی یکی از پالایشگاه‌های خود از سوی ایران است. این درخواست درحاشیه دیدار جواد اوجی و مهرداد بذرپاش، وزرای نفت و راه‌وشهرسازی ایران با وزیران انرژی و حمل‌ونقل کشور قرقیزستان صورت گرفته است.
جواد اوجی و مهرداد بذرپاش، وزیران نفت و راه‌وشهرسازی ایران به همراه محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور برای شرکت در بیست‌ودومین نشست شورای نخست‌وزیران سازمان همکاری شانگهای به قرقیزستان سفرکرده‌اند.
قرقیزستان در این دیدار، خواستار مشارکت ایران بویژه وزارت نفت برای مدرن‌سازی، تعمیرات اساسی و بازسازی یکی از پالایشگاه‌های این کشور شد، افزون بر آن، تأمین نیازمندی این کشور در تأمین فرآورده‌های نفتی بویژه بنزین، نفت‌گاز، سوخت‌ جت و نفت‌ سفید.
از قرقیزستان به عنوان مشتری جدید ایران در مسیر تأمین فرآورده‌های نفتی و در عین حال تعمیر و بازسازی پالایشگاهی یاد می‌شود.
طبق بررسی‌ها، حضور ایران در 5 پالایشگاه‌ فراسرزمینی ونزوئلا، پالایشگاه حمص و پالایشگاه بورکینافاسو، پیشبرد پروژه‌ها و صادرات نفت به این کشورها تا پایان دولت سیزدهم، شانس بیشتری نسبت به بقیه پالایشگاه‌ها دارد و ایران می‌تواند تا سال 1404 زمینه صادرات روزانه یک میلیون بشکه نفت خود را فراهم کند. تاکنون 100 هزار بشکه در روز به صادرات نفت ایران از محل بازسازی و نوسازی پالایشگاه‌های فراسرزمینی اضافه شده است.
با روی کارآمدن دولت سیزدهم، «بازارسازی نفت» به عنوان راهبرد صادرات نفت ایران در شرایط تحریم تعریف شد. طبق این راهبرد، وزارت نفت ملزم به ایجاد و ساختن بازار جدید برای فروش نفت ایران و سپس صادرات نفت به آن مقصد است.
در واقع رؤیای ده‌ساله ایران در استفاده از ظرفیت پالایشگاه‌های فراسرزمینی در دولت سیزدهم محقق شد و اکنون ایران می‌تواند ادعا کند که در این حوزه گام‌هایی را برداشته است.
از بازسازی پالایشگاه‌های فراسرزمینی باید به‌عنوان یک سیاست در خنثی‌سازی تحریم‌ها استقبال کرد تا بر اساس ثروت و ارزش افزوده‌ای که ایجاد می‌کند بخشی از مشکلات داخل کشور حل شود. در واقع با سرمایه‌گذاری در این پالایشگاه‌ها از طریق صادرات خدمات فنی و مهندسی، می‌توان افزون بر صادرات تضمینی نفت خام، در خروجی پالایشگاه نیز شریک شد و نفت خام را به بنزین و دیگر فرآورده‌ها تبدیل کرد.
جواد اوجی، وزیر نفت اعلام کرده که فعال‌سازی پالایش فراسرزمینی به ظرفیت ۱۴۰ هزار بشکه در روز با کشور ونزوئلا و مذاکره و امضای قرارداد با دیگر کشورهای همسو با هدف توسعه صادرات نفت خام و میعانات کشور و تکمیل زنجیره ارزش نیز انجام شده است. واقعیت این است که وزارت نفت هم‌زمان با افزایش سرمایه‌گذاری و توجه به بحث پالایشگاه‌سازی در داخل ایران نیم‌نگاهی به این بحث در خارج از کشور نیز داشته است.
از آنجا که بیشتر پروژه‌های صنعت نفت در کشورهای امریکای لاتین از سوی شرکت‌های امریکایی و اروپایی نیمه‌کاره رها شده، از این رو موضوع صدور خدمات فنی و مهندسی برای توسعه آنها از ابتدای دولت سیزدهم در دستور کار قرار گرفت که در جریان سفر اخیر جواد اوجی، وزیر نفت به سه کشور ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه تفاهمنامه‌ها و قراردادهایی با آنها امضا شد که برای توسعه از ظرفیت وزارت نفت ایران و بخشی از ظرفیت بخش خصوصی شامل پیمانکاران و سازندگان توانمند کشور بهره برده خواهد شد.
همچنین رؤیای چند ده‌ساله ایران در استفاده از ظرفیت پالایشگاه‌های فراسرزمینی در دو سال فعالیت دولت سیزدهم محقق و ایران برای استفاده از ظرفیت خالی پالایشگاه‌های خارج از کشورمان با دید باز و با تکیه بر توان و خدمات فنی و مهندسی وارد میدان شد. صادرات فرآورده‌های نفتی، میعانات گازی و محصولات پتروشیمی نیز در همین حین دنبال می‌شود.
همچنین با صادرات خدمات فنی و مهندسی، پالایشگاه آنها نیز می‌تواند با یک تغییر ساده یا تعمیرات اولیه به ظرفیت اسمی بازگردد که برای این کار، ما متخصصان، ادوات و تجهیزات مورد نیاز را داریم.
جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی از ضرورت حضور شرکت‌های پالایشی در پروژه‌های پالایشگاهی فراسرزمینی خبر داد و گفت: ورود به بازارهای جهانی بیش از پیش احساس می‌‌شود زیرا با این اتفاق جایگاه ما در جهان تثبیت خواهد شد.
ناگفته پیداست که یکی از سیاست‌های مهم دولت سیزدهم در حوزه فروش نفت، تمرکز بر بازارسازی نفت از طریق سیاست بازسازی پالایشگاه‌های نیمه‌فعال کشورهای همسو از طریق صادرات خدمات فنی و مهندسی بوده که تحت عنوان سیاست پالایشگاه‌داری فراسرزمینی مشهور است.
ایران با تمرکز بر پالایشگاه‌های نیمه‌فعال کشورهای همسو و با تکیه بر دانش و توان ایرانی در حوزه تجهیزات پالایشگاهی، ابتدا ظرفیت پالایشگاه مورد نظر در کشور هدف را به ظرفیت اصلی و اسمی خود بازمی‌گرداند و سپس با اعمال تغییرات جزئی و اصلاح فرایندها، اقدام به اصلاح خوراک پالایشگاه کرده و از این پس دیگر نفت خام ایران به عنوان خوراک پالایشگاه می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
این رویکرد که در روابط تجاری و خارجی ایران مورد استفاده و بهره‌برداری قرار گرفته است، علاوه بر ایجاد یک رابطه برد-برد با کشورهای همسو، موجب خواهد شد که ایران سرمایه‌گذاری‌های فراسرزمینی در حوزه زیرساخت‌های انرژی انجام دهد و نفت خام ایران نیز مورد استفاده این پالایشگاه‌ها قرار گیرد. طبق دورنمای ترسیم‌شده در برنامه هفتم توسعه کشور، صنعت پالایش تا پایان سال ۱۴۰۶ دستیابی به تولید روزانه حدود ۱۳۰ میلیون لیتر بنزین و نفت‌گاز را هدف‌گذاری کرده که ۷۵ درصد از این مقدار، مربوط به فرآورده‌های با کیفیت یورو ۴ و بالاتر از آن خواهد بود. براساس این برنامه تنظیمی، برای تولید و دیپلماسی انرژی با هدف تولید حداکثری، همچنین به‌منظور توسعه دیپلماسی انرژی و حضور در بازارهای بین‌المللی، وزارت نفت مجاز شده تا از طریق شرکت‌های تابع ذی‌ربط یا شرکت‌های متقاضی غیردولتی مشروط به اخذ تضامین لازم، نسبت به مشارکت در احداث پالایشگاه یا پتروپالایشگاه جدید خارجی یا تملک سهام آنها از محل تحویل نفت خام مازاد بر تعهدهای بودجه‌ای با تصویب شورای اقتصاد اقدام کند.
حضور در پالایشگاه‌های فراسرزمینی در دولت سیزدهم به‌سرعت در حال پیگیری بوده و این مسیر همچنان در حال توسعه است.

برش

اقدام ایران برای نوسازی 17 پالایشگاه
ایران تاکنون برای نوسازی 17 پالایشگاه فراسرزمینی به ظرفیت 2.5 میلیون بشکه اقدام کرده که می‌توان تا سال 1404 به میزان یک میلیون بشکه برای صادرات نفت ایران به این مقصدها بازارسازی کرد. از این 17 پالایشگاه، امریکای لاتین 7، آسیا 4 و آفریقا 6 سهم دارند.
ضعف کشورهای دارنده پالایشگاه‌های غیرفعال یا نیمه‌فعال در مسائل فنی و مهندسی صنعت و توانمندی بالای مهندسان ایرانی در احیای آنها، باعث ایجاد این همکاری نفتی شده است.
مجموع ظرفیت این 17 پالایشگاه فراسرزمینی 2.5 میلیون بشکه نفت در روز است که شامل 13 پالایشگاه نیمه‌فعال به ظرفیت 2.2 میلیون بشکه در روز و 4 پالایشگاه نیمه‌ساخته به ظرفیت بیش از 300 هزار بشکه در روز است؛ این 4 پالایشگاه عبارتند از: رؤیای آرمانی بولیوار، الفرقلس، هویما و بورکینافاسو.