مهسا قوی‌قلب
خبرنگار

خطر ورود به سیاه‌چاله جمعیتی جدی است. چند سالی است که این مسأله مطرح شده و سیاست‌های متعددی هم در این مسیر در پیش گرفته شده است. چندی پیش، انسیه خزعلی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده در مراسم واگذاری زمین به ١٣٠١ متقاضی در چهارچوب استفاده از تسهیلات قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده گفت که حق زمین بالمناصفه بین پدر و مادر در قانون جوانی جمعیت تعیین می‌شود. وی درباره این اقدام عنوان کرد که یکی از قانون‌های بر زمین مانده به سرانجام رسیده است.
در قانون جوانی جمعیت، مادر دارای حقوق بیشتری نسبت به پدر است
دکترانسیه کتابچی، معاون برنامه‌ریزی، پایش و ارزیابی عملکرد ستاد ملی جمعیت، در گفت‌وگو با «ایران» درباره این قانون و قوانین حمایتی دیگر در زمینه افزایش فرزندآوری گفت: «این مبحث در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، فقط یکبار عنوان شده که مربوط به حوزه زمین و مسکن می‌شود. در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، در بخش تسهیلات و مشوق‌ها، سه نوع تسهیلات و مشوق داریم؛ موارد مربوط به مادر، موارد مربوط به پدر و موارد مربوط به مادر و پدر هر دو. البته عمده مشوق‌ها به مادر می‌رسد. طبیعی است که مادر بیشتر درگیر موضوعات مختلف فرزندآوری است. تسهیلات مرخصی، دورکاری، بیمه و موارد مختلف مربوط به مادر است.»
کتابچی افزود: «سه مشوق اصلی داریم که وام، زمین و خودرو هستند. هرکدام از اینها هم یک گروه هدف دارد. باتوجه به اینکه هدف از گرفتن وام، این است که هزینه‌های ابتدایی دوران فرزندآوری را کاهش دهد، این نوع وام 6 ماه تنفس دارد. وام به پدر تعلق می‌گیرد چون تکلیف قانونی دارد تا هزینه‌های خانواده را تأمین کند، از این رو می‌تواند از این تسهیلات استفاده کرده و وام قرض‌الحسنه را هنگام تولد فرزند داشته باشد.»
به گفته دکتر انسیه کتابچی، دریافت تسهیلات خودرو به مادر تعلق می‌گیرد. وی گفت: «این سال‌ها شرایط اعتباری کشور به نحوی نبود که بتوان مشوق مالی و هدیه ریالی را بعد از تولد فرزند در اختیار مادر قرار داد، از این‌رو طرحی با توجه به تفاوت قیمت کارخانه و بازار خودرو، پیاده‌سازی شد و مادران هم از آن بهره‌مند شدند. البته مجلس می‌داند که این طرح مناسب نیست اما فعلاً اجازه داده، مادامی که درزمینه خودرو چنین وضعیتی حکم‌فرماست، 50 درصد از سودی که در حال دست به دست شدن در بازار خودرو است، به مادرانی برسد که فرزند دوم خود را به دنیا می‌آورند تا با تک‌فرزندی هم مقابله شود و مادران تشویق به فرزندآوری شوند.»
وی افزود: «مشوق زمین هم با هدف خانه‌دار شدن خانواده‌ها در نظر گرفته شده است و به خانوارهای دارای بیش از یک فرزند تعلق می‌گیرد. طراحی آن باتوجه به منابع محدود مالی دولت صورت گرفت و اراضی متعلق به دولت در این برنامه قرار گرفته است. در نهایت هم بنا بر این شد که زمین‌هایی که در بازه قیمتی 500 میلیون تومان تا یک میلیارد قیمت دارند، به‌صورت نصف به پدر و مادر واگذار شود تا بتوانند خانه خود را در این زمین‌ها که در محل سکونت خود یا زادگاهشان است، بسازند. یا اگر به هر دلیلی نخواستند بسازند، باتوجه به اینکه سند ملکی به آنها تعلق می‌گیرد و زمین به صورت رایگان از طرف دولت به ایشان واگذار شده، می‌توانند زمین‌ها را به فروش برسانند. هزینه‌های آماده‌سازی و زیرساخت‌های اولیه به صورت 8ساله و با دو سال تنفس به صورت اقساطی از خانواده‌ها اخذ می‌شود ولی در کل زمین به صورت رایگان واگذار می‌شود.»
جامعه دوستدار فرزندآوری است
اینکه تا چه اندازه تسهیلات و مشوق‌های درنظر گرفته شده می‌تواند در افزایش آمار جمعیت مؤثر باشد، جای سؤال دارد. کتابچی در این زمینه معتقد است که نه  قانونگذار و نه مجموعه‌های دولت توقع این را ندارند که مردم به دلیل تسهیلات و مشوق‌ها تصمیم به فرزندآوری بگیرند.
وی گفت: «در واقع این تسهیلات و مشوق‌ها بیشتر جنبه حمایتی و فرهنگسازی دارد؛ به این معنا که وقتی جامعه‌ای بعد از 30 سال شعار فرزند کمتر، زندگی بهتر، می‌خواهد سیاست‌های خود را تغییر دهد و از فرزندآوری خانواده‌ها حمایت کند، باید در ابعاد مختلف پژوهشی، آموزشی، علمی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، شغلی و تحصیلی و خلاصه همه ابعاد از خانواده حمایت کند. مشوق‌هایی که در این قانون آمده در موضوع حمایت از فرزندآوری، هدف فرزندآوری و نشان‌دادن روی خوش جامعه به فرزندآوری و ارزش‌آفرینی برای این امر است. همین حالا هم می‌بینیم که جامعه بیشتر دوستدار فرزندآوری شده و قوانین هم از این اتفاق حمایت می‌کند. درعین حال هم هیچ وقت قانون‌گذار توقع نداشته که خانواده‌ای به خاطر خودرو، وام، تسهیلات دانشجویی و... تصمیم بگیرد که صاحب فرزند دیگری شود. در مقابل آن خانواده‌ای که مسائل استخدامی، تحصیلی یا شغلی و نظایر آنها مانع فرزندآوری او شده بود، حالا با این مشوق‌ها و تسهیلات جدید، مانع از جلو پای آنها برداشته شده و فضا برای این خانواده برای فرزندآوری مهیا شده است.» کتابچی افزود: «درباره زمین و مسکن یک مقدار موضوع فرق می‌کند. ما توقع داریم دادن زمین به آن دسته از خانواده‌هایی که واقعاً نگران موضوع مسکن بودند، به‌خصوص در شهرهایی که زمین‌های مورد‌نظر جنبه ساخت و سکونت دارد، محرک خوبی برای تصمیم به فرزندآوری باشد، زیرا مشکل مسکن آنها رفع می‌شود.»