دولت سیزدهم، موفق‌ترین دولت پس از انقلاب در مدیریت نقدینگی
کاهش 13.6 واحد درصدی رشد نقدینگی در دو سال نخست دولت سیزدهم، بهترین عملکرد در کنترل رشد نقدینگی در تمامی دولت‌های پس از انقلاب محسوب می‌شود.
در دو سال نخست دولت سیزدهم رشد نقدینگی 13.6 واحد درصد کاهش یافته است و بدین ترتیب این دولت موفق‌ترین دولت پس از انقلاب در کنترل رشد نقدینگی محسوب می‌شود.
این در حالی است که سایر دولت‌ها در دو سال نخست فعالیت خود نتوانسته بودند همچون دولت سیزدهم رشد نقدینگی را کاهش دهند و مدیریت کنند.
در دو سال نخست دولت روحانی رشد نقدینگی 2.4 واحد درصد کاهش یافت. این شاخص در دولت احمدی‌نژاد 6.6 واحد درصد زیاد شده بود و در دولت‌های خاتمی و رفسنجانی هم 7.6 و 1.8 واحد درصد کم شده بود.در دولت موسوی هم رشد نقدینگی در دو سال نخست 3.3 واحد درصد بیشتر شده بود.
نرخ 12ماهه نقدینگی در پایان شهریور 1402 به ۲۶.۹ درصد رسیده است و بررسی آمار کل‌های پولی نشان می‌دهد که در ماه پایانی تابستان ۱۴۰۰ و آغاز به کار دولت سیزدهم رشد نقدینگی از ۴۰ درصد عبور کرده بود. نگاهی به سابقه کنترل میزان رشد نقدینگی نشان می‌دهد که دولت سیزدهم موفق‌ترین دولت پس از انقلاب در مدیریت حجم نقدینگی است.
دولت سیزدهم برای مدیریت تورم و نقدینگی اقداماتی مشتمل بر کنترل رشد پایه پولی و خلق پول بانکی، پرهیز از پولی‌سازی کسری بودجه (استقراض از بانک مرکزی) از طریق هماهنگی میان بانک مرکزی و دیگر ارکان اقتصادی دولت، پیگیری برنامه اصلاح نظام بانکی و کنترل بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی، اجرای سیاست‌های احتیاطی همچون کنترل ترازنامه بانک‌ها، اجرای سیاست تثبیت اقتصادی، مدیریت انتظارات تورمی، نظارت بر تغییرات قیمت کالاها و خدمات و تأمین مناسب کالاهای اساسی و مواد اولیه و واسطه‌ای لازم برای بخش تولید انجام داده که آثار آن در بهبود روند متغیرهای اقتصادی و روند نزولی تورم نمایان است.
بانک مرکزی سال 1402 و در چهارچوب برنامه‌های دولت سیزدهم برای کنترل رشد نقدینگی و تورم و در راستای شعار سال مبنی بر «مهار تورم و رشد تولید»، اجرای برنامه کنترل مقداری رشد ترازنامه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری و جریمه بانک‌های متخلف از حدود تعیین‌شده از طریق افزایش نسبت سپرده قانونی را همانند سال گذشته با جدیت در دستور کار قرار داد و برنامه پولی با هدف دستیابی به نرخ رشد نقدینگی 25 درصد برای سال 1402 را تنظیم کرده است.
آوار‌برداری بانکی توسط دولت سیزدهم
یکی از ابرمشکلات اقتصاد ایران که ریشه‌ای عمیق دارد، تورم‌های دورقمی است که نتیجه آن عدم ایجاد اطمینان در اقتصاد کلان و کاهش سرمایه‌گذاری مولد است. رشد افسارگسیخته نقدینگی - که ناشی از کسری بودجه دولت‌ها و بی‌ضابطه بودن سیستم بانکی است - از اصلی‌ترین علل تجربه تورم دورقمی در اقتصاد ایران است. با بررسی وضعیت شاخص‌های اقتصادی در دهه اخیر، می‌توان دریافت دولت حسن روحانی و ریاست کلی همتی بر بانک مرکزی در چاپ پول و افزایش نقدینگی رکورددار بوده‌اند، به شکلی که می‌توان عنوان «سلطان چاپ پول» را به دولت‌های یازدهم و دوازدهم اعطا کرد.
دولت حسن روحانی با ثبت رشد 700 درصدی نقدینگی، رکورددار چاپ پول در دولت‌های پس از انقلاب است؛ در واقع حجم نقدینگی در پایان کار دولت روحانی در تابستان 1400 نسبت به پایان تیر ۹۲ بالغ بر ۷۰۰ درصد رشد داشت.
به بیان دیگر در دوره 8 ساله ریاست‌جمهوری حسن روحانی حجم نقدینگی موجود در اقتصاد ایران ۸ برابر شد. زمانی که روحانی دولت را از محمود احمدی‌نژاد تحویل گرفت، حجم کل نقدینگی موجود در اقتصاد ایران حدود ۴۷۹ هزار میلیارد تومان بود اما در پایان کار دولت تدبیر و امید حجم نقدینگی به ۳ هزار و ۷۰۵ هزار میلیارد تومان رسیده بود. به بیان دیگر حجم نقدینگی در 8 سال ریاست‌جمهوری حسن روحانی ۷۰۴ درصد رشد داشت.
دولت سیزدهم اما از ابتدا برقراری انضباط مالی را -که منجر به عدم استقراض دولت از بانک مرکزی و در نتیجه کنترل تورم می‌شود- جزو اهداف خود عنوان کرد. نتیجه این اقدامات نیز در آخرین گزارش بانک مرکزی به منصه ظهور رسید که نشان می‌دهد دولت سیزدهم موفق شده است برای نخستین‌بار پس از ۹ سال با ۲ دهم درصد کاهش، رشد ماهانه نقدینگی را در فروردین امسال منفی کند.
رشد نقدینگی در کمترین سطح ۴سال اخیر
بانک مرکزی در توصیف علل کاهش کم‌سابقه رشد نقدینگی آورده است: مدیریت و کنترل رشد نقدینگی یکی دیگر از محورهای اساسی سیاست تثبیت بود. در ارتباط با نقدینگی به عنوان متغیر اصلی و بنیادی مؤثر بر تورم لازم به توضیح است که از ابتدای استقرار دولت سیزدهم مسأله کنترل رشد نقدینگی و تورم، به عنوان یکی از مهم‌ترین اولویت‌های اقتصادی کشور مورد توجه قرار گرفت. طی این دوره بانک مرکزی با تنظیم برنامه هدفگذاری رشد نقدینگی ۳۰ درصدی برای سال ۱۴۰۱ و تعیین هدف رشد نقدینگی به میزان ۲۵ درصدی برای سال ۱۴۰۲ توانسته این متغیر را به‌طور قابل ملاحظه‌ای کنترل نماید.
در این خصوص لازم به اشاره است که اتخاذ اقدامات عملیاتی انجام شده توسط بانک مرکزی نظیر؛
1) کنترل خلق پول بانکی از طریق تنظیم و اعمال جدی کنترل رشد ترازنامه بانک‌ها،
2) تشکیل کمیته نقدینگی و برگزاری هفتگی و مستمر جلسات آن،
3) هدایت نرخ سود در بازار بین بانکی حول نرخ سیاستی و در محدوده دالان نرخ سود بازار،
۴) افزایش نسبت سپرده قانونی در سطح شبکه بانکی به میزان نیم واحد درصد.
