چهره عشایری «روستا آباد»
اتراق ایل در قلب پایتخت
بیتا میرعظیمی
خبرنگار
6 روز است که مصلای تهران رنگ روستا و عشایر به خود گرفته است. علاوه بر 1200 غرفه که از روستاهای برگزیده همه استان‌های کشور در سالن‌های نمایشگاه برپا شده است، در محوطه باز نمایشگاه هم 40 سیاه چادر عشایری و خانه‌های روستایی توانمندی‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی عشایر را با عرضه انواع محصولات و تولیدات صنایع دستی به نمایش گذاشته‌اند.
داخل سیاه چادرها و غرفه‌ها، انواع فرش، پوشاک، مبلمان، صنایع غذایی، کشاورزی، خشکبار، ادویه، شیلات، گیاهان دارویی و زینتی و صنایع دستی با کیفیت و قیمت مناسب به خریداران عرضه می‌شود.
«میرولی صفرزاده» مشاور رئیس سازمان امور عشایر ایران، درباره علت برگزاری نمایشگاه «روستا آباد» به «ایران» می‌گوید: «امسال نیز همانند سال‌های گذشته، نمایشگاه روستا آباد با حضور هزاران تولیدکننده برتر روستایی و عشایری، فرصتی را فراهم کرده است تا ضمن به نمایش درآوردن ظرفیت روستاها برای توسعه اقتصاد کشور، تولیدات و محصولات روستایی و عشایری به صورت بی‌واسطه و کاملاً سالم و ارگانیک به دست مصرف‌کننده برسد. خوشبختانه این نمایشگاه مورد توجه مردم قرار گرفته و محصولات و تولیدات عرضه شده مورد استقبال بسیاری قرار گرفته است.» وی با اشاره به نقش عمده عشایر و روستائیان در تولید محصولات اصلی می‌گوید: «جمعیت عشایر اگرچه تنها 2 درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند اما 24 درصد گوشت قرمز و 5 درصد کل محصولات کشاورزی کشور را تولید کرده و به دست مصرف‌کنندگان می‌رسانند.»
مشاور رئیس سازمان امور عشایر ایران، عمده مشکل عشایر و روستائیان را نبود سازمانی مشخص برای عرضه محصولات و تولیدات آنها دانسته و تأکید می‌کند: «برای رفع این مشکل یا باید سازمانی مناسب ایجاد شده یا تشکل‌ها برای حمایت از عرضه و فروش محصولات آنها تقویت شوند. با رسیدن به این هدف، هم عشایر دست از کوچ و تولید محصولات ارگانیک و صنایع دستی برنداشته و هم جوانانی که به شهرها مهاجرت کرده‌اند، به آغوش گرم خانواده بازگشته و ضمن استقبال از مهاجرت معکوس، سهمی عمده در تولید و عرضه محصولات عشایری و روستایی برعهده خواهند گرفت.»
«عشایر» حافظان میراث کهن
مقابل سیاه چادر استان خوزستان، مملو از جمعیت است. مردم ایستاده‌اند تا نان محلی بخرند. یک زن روستایی تند تند، نان‌ها را داخل تنور پخته و کنار می‌گذارد. یک قدم آنطرف‌تر، بساط چای و خرما برپا بوده و مردی با لباس محلی، از مردم پذیرایی می‌کند. آنگونه که «سید اسکندر موسوی زاده» مدیرکل اداره کل امور عشایر استان خوزستان به «ایران» می‌گوید: «نمایشگاه کنونی بستری مناسب برای معرفی محصولات عشایری و روستایی فراهم کرده و در تلاش است تا محصولات آنها را به صورت کاملاً ارگانیک و بی‌واسطه به دست مصرف‌کنندگان برساند.»
وی با اشاره به وجود 39هزار و 560 خانوار عشایری در استان به «ایران» می‌گوید: «عشایر خوزستان با در اختیار داشتن 3 میلیون و 400هزار رأس دام، سالانه با تولید 190 هزار تن گوشت، 25 درصد گوشت این استان را تولید می‌کنند. آنها همچنین 35 درصد صنایع دستی استان را تولید کرده و به دست مصرف‌کنندگان می‌رسانند.»
موسوی‌زاده، به بخشی از اقدامات تشکیلات عشایری اشاره کرده و می‌گوید: «در سال 1400، 490 هزار و 160 کیسه آرد، 5 میلیون و 823 هزار و 650 لیتر سوخت فسیلی میان عشایر توزیع شده و 9 هزار و 352 نفر تحت بیمه اجتماعی و 372 هزار و 669 رأس دام نیز تحت پوشش بیمه قرار گرفتند.»
به گفته مدیرکل اداره کل امور عشایر استان خوزستان، وجود 33 صندوق خرد زنان عشایری جهت توانمندسازی بانوان در راه‌اندازی طرح‌های تولیدی، نقش مؤثری دارد. از سوی دیگر ظرفیت‌های قانونی ارزشمند همچون شورای عالی عشایر و آیین‌نامه ساماندهی عشایر و... می‌تواند تسهیلات حمایتی بیشتری در اختیار این جامعه مولد و پویا قرار دهد.»
موسوی‌زاده می‌افزاید: «در استان خوزستان مهاجرت معکوس به وقوع پیوسته و ما شاهد بازگشت افرادی هستیم که پیشتر به شهرها مهاجرت کرده و حالا به دلایلی از جمله بازنشستگی و... تمایل به زندگی در مناطق عشایری دارند و به فکر توسعه دامداری و کشاورزی در استان خوزستان افتاده‌اند.»
حمایت از زنان و تولیدات صنایع دستی
سیاه چادر سیستان و بلوچستان، هنرهایی اصیل نظیر گلیم بافی، سوزن دوزی، خامه دوزی، سفالگری، سکه دوزی ، آیینه دوزی و... را به نمایش گذاشته است. داخل چادر با انواع گلیم و فرش‌های دستباف تزئین شده است. غرفه‌های این استان انواع ادویه، خرما، چای سرخ، حصیر و.... را به فروش می‌رسانند. زنان عشایر، لباس‌های محلی برتن کرده و دستبافته‌های حصیری و هنر سوزن دوزی را به مردم معرفی می‌کنند.
«شیرزاد کمالی» سرپرست اداره کل امور عشایر سیستان و بلوچستان با اشاره به وجود 26 هزار و 640 خانوار عشایری در سیستان و بلوچستان به «ایران» می‌گوید: «عشایر این استان، سالانه 5 هزارتن گوشت، ۳۵ درصد تولیدات دامی و ۳۵ درصد صنایع دستی استان را تولید می‌کنند. بخشی از محصولات کشاورزی و تولیدات دامی و همچنین صنایع دستی عشایر از طریق اتحادیه و شرکت تعاونی‌های عشایری خریداری و به بازار مصرف ارائه می‌گردد.»
طبق گفته این مقام مسئول، «به منظور حمایت از زنان و تولیدات صنایع دستی از قبیل سوزن دوزی بلوچی، حصیربافی، خامه دوزی ، قالی بافی و... ۴۷ مورد صندوق خرد زنان در شهرستان‌های استان دایر شده و با ارائه تسهیلات، آنها را در آموزش و کسب مهارت‌های جدید حمایت و پشتیبانی کرده است.»
سرپرست اداره کل امور عشایر سیستان و بلوچستان می‌افزاید: «اداره کل امور عشایر استان سیستان و بلوچستان، در طرح‌های مختلف ازجمله آبرسانی سیار، استفاده از انرژی‌های نو، خدمات‌رسانی به کوچندگان، طرح ساماندهی به عشایر، میزهای چهارگانه در راستای زنجیره گوشت و صنایع دستی وگیاهان دارویی، توزیع خوراک دام، تسهیلات و... به عشایر خدمات‌رسانی می‌کند. همچنین قرار است تعداد ۱۷ پروژه تأمین آب شرب با اعتباری بالغ بر ۳۴ میلیارد و ۷۵۰ میلیون ریال در مناطق عشایری استان افتتاح شده و به بهره‌برداری برسد و ۵۳۰ خانوار عشایری از نعمت آب آشامیدنی سالم بهره‌مند گردند.»
مهاجرت معکوس
محصولات عرضه شده عشایر و روستائیان استان بوشهر در نمایشگاه، از تنوع زیادی برخوردار است. از کشک گرفته تا دوغ و نان محلی، خرما و حلوا و حتی حصیربافی و سوزن دوزی. آنگونه که «ابوذر کیانی دوقزلو» مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های عشایری استان بوشهر به «ایران» می‌گوید: «زنان قشقایی مهارتی ویژه در تولید صنایع دستی مانند گلیم بافی، گبه، خورجین و پشتی و... داشته و لبنیات، کشک، روغن، پنیر و دوغ و... را با دستان پرتوان خود تولید کرده و به دست مصرف کنندگان می‌رسانند. شغل اصلی عشایر، دامپروری است و زنان نیز پا به پای مردان در این حوزه و تولید صنایع دستی ایفای نقش می‌کنند.»
وی می‌افزاید: «در حال حاضر، 5هزار خانواده عشایری در سطح استان با جمعیتی بالغ بر 30 هزار نفر حضور داشته و 37 درصد صنایع دستی، 60 درصد گوشت قرمز و 20 درصد لبنیات استان را تأمین می‌کنند.»
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های عشایری استان بوشهر، به بخشی از مشکلات اشتغالزایی در حوزه خانوار عشایری اشاره کرده و می‌گوید: «با ارائه تسهیلات کم بهره به خانوار عشایری، مواد اولیه به سهولت خریداری شده و تولید محصولات رونق خواهد گرفت. عشایر استان در حال حاضر، در کنار دامداری به کشاورزی نیز مشغول هستند. چنانچه شرایط مهیا شده و ضمن خرید محصولات تولیدی آنها با قیمتی مناسب، نهاده‌های دائمی نیز با قیمتی ارزان در اختیار آنها قرار گیرد، در اندک زمانی کوتاه شاهد رخداد مهاجرت معکوس و بازگشت جوانان عشایر به روستاها و مناطق عشایری خواهیم بود.