یک برش از یک ابهام برای مصرف داروهای تولید داخل
قدرت تلقین دارویی
حمیده امینی فرد
گزارش نویس
کشمکش‌های بین بیمار و پزشکان این روزها شنیدنی‌تر از همیشه است...درحالی که تب بیماری‌های پاییزی در این چند روز بالا رفته و پای خیلی‌ها را به مراکز درمانی و اورژانس‌های شبانه روزی باز کرده، گفت‌و‌گوهای عجیب و غریب بیماران از پشت پرده تزریقاتی‌ها نشان می‌دهد که ما از مرحله نسخه‌پیچی‌های خودسرانه و درمان‌های خانگی اینترنتی حالا به مرحله نظردادن درباره مواد اولیه دارو و این کپسول را کجا پر کرده و آن پنیسیلین را کجا ساخته‌اند؟ هم رسیده‌ایم. جالب اینکه همین ما درحالی مدام از بی‌اثر بودن داروها، سرنگ‌ها و آمپول‌های تولید داخل شکایت داریم و به سازندگانشان بد و بیراه می‌گوییم که وقتی در اوج استیصال دست به دامان پزشکان اورژانس یا حتی درمانگاه‌ها می‌شویم با التماس و عجز و ناله می‌خواهیم که برایمان چند قلم داروی بیشتر بنویسند! و البته این یک عارضه جهانی است. چون براساس گزارشی که سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده در کل دنیا، ۵۰ درصد تجویزهای دارو غیرمنطقی است. موضوع این گزارش البته میزان مصرف دارو و احیاناً علاقه وافر ما ایرانی‌ها به خوردن قرص و کپسول به عنوان ساده‌ترین مسیر درمان نیست، ما در این گزارش به بهانه برگزاری هشتمین نمایشگاه دارو و صنایع وابسته که در هفته گذشته برگزار شد، به سراغ پیدا کردن پاسخی برای این سؤال پرابهام این روزهای بیماران رفتیم که شما به عنوان تولیدکننده ایرانی چه در حوزه دارو و چه در صنایع وابسته تاچه اندازه به تولیدات‌تان ایمان دارید و حاضرید در کنار دسترسی به برندهای برتر خارجی از دارویی استفاده کنید که برچسب ایران خورده است؟ بیماران البته ادعاهایی دارند؛ مانند خانم کهنویی که می‌گوید چند وقت پیش برای تزریق پنیسیلین به یکی از مراکز درمانی رفته و با وجود آنکه سابقه تزریق پنیسیلین داشته اما بازهم از ترس حساسیت دارویی، اصرار به انجام تست کرده که در کمال ناباوری دچار واکنش شده است یا آقای میرزایی که می‌گوید با تزریق آمپول بی‌حسی برای پر کردن یک دندان پوسیده دچار التهاب شدید دهان شده و حدود یک هفته انواع و اقسام داروهای ضد آلرژی را مصرف کرده تا توانسته از شر ورم صورتش رها شود، یا روح نواز مادر فرزند ۳ ساله‌ای که می‌گوید فرزندش به خوردن مکمل‌های غذایی واکنش نشان داده و دچار مشکلات گوارشی شده و مجبور است صرفاً از یک برند خاص خارجی خرید کند، یا حتی آن عده‌ای که مدام می‌گویند قرص‌های مسکن دیگر جوابگوی دردشان نیست و مجبورند چندقرص را یکجا باهم مصرف کنند!
هم با کیفیت هم ارزان
خانم رستمی به عنوان مشاور دارویی یکی از زیرمجموعه‌های دارویی هلدینگ معروف ایرانی می‌گوید که در دو خط دارویی «داروهای مغز و اعصاب برای درمان پارکینسون و صرع» و «تولید مکمل برای اطفال به صورت شربت» فعالیت می‌کنند. شرکتی که حدوداً ۵ سال سابقه دارد والبته مشابه داروها و محصولاتی که تولید می‌کند در سطح جهانی وجود دارد. اما چه چیزی باعث می‌شود تا بیماران به سمت استفاده از داروهای این شرکت گرایش پیدا کنند؟ او به این سؤال اینطور پاسخ می‌دهد: «مزیت اصلی ما در بازار قیمت پایین و کیفیت مشابه است. این داروها با قیمت یک دهم برند خارجی و حتی کمتر به‌دست مصرف‌کننده می‌رسد و البته داروهای ما پوشش بیمه‌ای هم دارد و قطعاً برای مصرف‌کنندگان بازهم ارزان‌تر تمام می‌شود. ضمن اینکه کیفیت ما کاملاً مشابه برند خارجی است، چون روی همه این داروها تحقیقات اثربخشی انجام شده و شبیه برند اصلی تولید می‌شود. ضمن اینکه مواد اولیه وارداتی است و ما در ایران فقط کار بسته‌بندی را انجام می‌دهیم. منابع ما هم البته متفاوت است اما مثلاً شربت‌ها از سوئیس و یکسری ترکیبات رویال ژلی از اسپانیا تأمین می‌شود. پس اینکه برخی‌ها می‌گویند داروهای ایرانی بی‌کیفیت هستند، از اساس غلط است. من فکر می‌کنم بیشتر یک ذهنیت منفی است و این تصور که فکر می‌کنیم چون روند درمانمان به سرعت طی نشده حتماً دارو ایراد دارد یا خارجی‌ها با کیفیت ترند. خیلی‌ها را می‌شناسم که باهمین تصور هزینه‌های زیادی بابت داروهای خارجی کرده و از کشورهای همسایه خرید می‌کنند. حتی خیلی‌ها از بازار عراق نیازهای دارویی‌شان را تأمین می‌کنند. مثلاً من افرادی را می‌شناسم که لیست دارویی حتی از داروهایی که نیاز ندارند، تهیه کرده و هرکس سفر خارجی می‌رود خواهش می‌کنند تا برایشان خریداری کند؛ درحالی که داروهای ما از نظر اثربخشی کاملاً مشابه برند خارجی است و سازمان غذا و دارو مرتب آنها را چک می‌کند و مقایسه انجام می‌دهد و البته در بازار هم پزشکان نسخه می‌کنند و از آنها رضایت دارند.» دکترقلی‌زاده، مسئول فنی یکی از شرکت‌های داروسازی مشهور در ایران می‌گوید: «عمده محصولات ما تولید سرم‌های با حجم‌های یک لیتر و کمتر و همچنین بعضی از داروهای تزریقی است که عمدتاً به شکل محصولات مایع تزریقی در بازار عرضه می‌شود.» او تأکید می‌کند که عمده مواد اولیه‌شان را از داخل کشور تأمین می‌کنند، بجز دکستروز که به گفته او چون یک گرید تزریقی است و در داخل کشور تأمین نمی‌شود، اجباراً باید از خارج از کشور وارد شود.
او درباره محصولات بسته‌بندی هم می‌گوید: «البته مواد اولیه بسته‌بندی را هم تا چند سال پیش از خارج از کشور و عمدتاً از ایتالیا وارد می‌کردیم، اما باتوجه به شرایط تحریمی و مشکل ارسال ارز، با یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی برای تولید کیسه‌های بسته‌بندی سرم توافق کردیم که آن هم کاملاً داخلی شد.»
به گفته او، هر دارویی دارای سه ویژگی است: اثربخشی، سلامت و ایمنی. باتوجه به اهمیت مواد اولیه برای اثربخشی نهایی در هر محصول، نمی‌توان قضاوت مردم را در عدم اثربخشی بعضی محصولات دارویی به طور کل رد کرد. اما تولید دارو در کشور تحت کنترل و نظارت سازمان غذا و دارو است و تمام شرکت‌ها به صورت دوره‌ای نظارت می‌شوند؛ در بحث واردات مواد اولیه هم به همین صورت. به هرحال برندهای خارجی در ذهن همه ما ازگذشته جا افتاده که کیفیت بالاتری دارند که لزوماً اینطور نیست. الان برندهای تولید داخل هم بسیار اثربخش و باکیفیتند. اگرچه نمی‌توان منکر شد که تولیدات داخل هم درجه‌بندی دارند و ممکن است یکسان نباشد.
اهمیت بومی‌سازی در تولید محصولات
دکتر بهرامی، یکی از تولیدکنندگان محصول «غذای ویژه برای کودکان و بزرگسالان» درباره ویژگی‌های این محصول می‌گوید: «اساساً این محصول تولید شده تا همه نیازهای یک فرد به رژیم غذایی را برطرف کند یعنی نیاز به درشت مغذی‌ها مثل کربوهیدرات‌ها و ریزمغذی مثل مینرال‌ها و فیبرها. این محصول می‌تواند به نوعی تمام ایرانی محسوب شود، اما چون بعضی از مواد اولیه آن در ایران تولید نمی‌شود مجبور به واردات آن هستیم.» با این توصیف این محصول در مقایسه با نمونه‌های مشابه خارجی برای مصرف‌کننده ایرانی چه مزیت‌های بیشتری جز نرخ ارزان‌تر دارد؟ او در پاسخ به این سؤال به نکته جالب توجهی اشاره می‌کند: «بله نمونه‌های مشابه آن زیاد است. اما ریزمغذی‌ها و درشت مغذی‌ها باید متناسب با هرکشور و هر اقلیم متفاوت باشد؛ چون ما در وهله اول باید نیازهای تغذیه‌ای مردم همان منطقه را در نظر بگیریم. مشابه این برند برای کشورهای غربی است که کمبود آهن، ویتامین د و کلسیم به نسبت کشور ما در آنها جدی نیست. بنابراین ما روی فاکتورهایی مانور داده‌ایم که ایرانی‌ها بیشتر به آن نیاز دارند یعنی به نوعی محصولمان را بومی کرده‌ایم. قیمت هم قطعاً ارزان‌تر است و هر قوطی بزرگسال حدود ۱۸۰-۱۹۰ هزار تومان است.»
او درباره ابهامی که در ذهن ایرانی‌ها نسبت به محصولات تولید داخل وجود دارد، می‌گوید: «ما برای تأمین هر جزء محصول از معتبرترین شرکت‌های داخلی و خارجی استفاده می‌کنیم و اینطور نیست که بگوییم مواد اولیه کیفیت ندارد یا متفاوت است؛ چون مواد اولیه‌ای که در ایران در دسترس نباشد هم از شرکت‌های معتبر تأمین می‌شود. مثلاً در شرکت ما چون کیفیت پودر پروتئین در ایران آنچنان بالا نبود که ما را راضی کند، ترجیح دادیم که از شرکت معتبر هلندی وارد کنیم. این طبیعی است که در برخی مواد اولیه ما نیاز به واردات داشته باشیم. البته سازمان غذا و داروی ایران هم که مسئول بررسی سلامت محصولات است جزو کنوانسیون بازرسی‌های دارویی است که پروتکل‌های سختگیرانه‌ای برای نظارت بر کیفیت دارو و بازرسی صنایع دارویی دارد.»