ایران در نشست «فرمت روسیه» برای تسریع حل بحران افغانستان پیشنهاد داد
گروه تماس منطقه‌ای برای تشکیل دولت فراگیر
نشست «فرمت مسکو» با هدف بررسی بحران سیاسی افغانستان در حالی جمعه گذشته در شهر «قازان» روسیه برگزار شد که ایران برای تسریع روند تأمین اهداف سیاسی و امنیتی افغانستان پیشنهاد ایجاد یک گروه تماس منطقه‌ای برای گفت‌و‌گو در مورد موضوعات و منافع مشترک را مطرح کرد. در اجلاس «قازان» نمایندگان ۱۵ کشور از جمله هیأت جمهوری اسلامی ایران به سرپرستی حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان حضور یافتند. مقاماتی از عربستان، امارات، قطر و ترکیه نیز به‌عنوان ناظر در این نشست مشارکت کردند و این در حالی بود که برای نخستین‌بار هیأتی از طالبان به ریاست امیرخان متقی، وزیر خارجه این گروه به‌عنوان میهمان در نشست فرمت مسکو شرکت کرد. این نشست در حالی برگزار شد که یکی از مهم‌ترین محورهای آن تأکید شرکت‌کنندگان بر ضرورت تشکیل دولت فراگیر در افغانستان با مشارکت همه گروه‌های مردمی بود. حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رئیس‌جمهور ایران در این نشست، مداخله‌جویی‌ها و سیاست‌های نادرست امریکا در امور افغانستان را متغیری اثرگذار بر وضعیت جاری خواند و بر ضرورت همکاری بیشتر کشورهای همسایه برای کمک به حل مشکلات افغانستان، بدون اتکاء به بیگانه تأکید کرد.
خواسته اصولی تهران
فرایند گفت‌و‌گوهای منطقه‌ای در قالب فرمت مسکو در سال ۲۰۲۱ حدود دو ماه بعد از بازگشت طالبان به قدرت برگزار شد و در آن هیأتی از طالبان شرکت کرد. در همین نشست بود که مقامات حاضر از جمله روسیه و ایران، راه‌حل درازمدت افغانستان را تشکیل یک دولت فراگیر خواندند. اما در نشست‌های بعدی «فرمت مسکو» نماینده‌ای از طالبان دعوت نشد؛ زیرا به اعتقاد کشورهای برگزار کننده، طالبان همچنان نخواسته یا نتوانسته در راستای تشکیل یک حکومت فراگیر سیاسی- قومی گام بردارد.
تأکید بر تشکیل دولت فراگیر خواسته اصولی و تغییر ناپذیر جمهوری اسلامی برای به رسمیت شمردن حاکمان فعلی افغانستان بوده که به تعدد مطرح شده است. ایران درباره به رسمیت شناختن قدرت طالبان در ساختار افغانستان، ملاحظات خود را با نمایندگان این گروه مطرح کرده و در شروط بیانیه‌های صادر شده در چندین نشست بین‌المللی همسایگان افغانستان گنجانده است. در حالی که طالبان بر حاکمیت مطلق قوم پشتون اصرار دارد، کشورهای همسایه یا مرتبط با افغانستان برای به رسمیت شمردن حاکمیت آنها خواستار تشکیل دولت فراگیر هستند که همه اقوام ملی در آن مشارکت داشته باشند. با این حال طالبان چنین مواضعی را نوعی مداخله در امور داخلی دانسته‌اند. تا زمانی که نسبت به اهمیت تحقق این خواسته در پذیرش جایگاه خود از سوی جامعه جهانی وقوف پیدا نکنند، نشست‌های منطقه‌ای گرفتار تسلسل خواهد شد.
درخواست ادعایی نماینده طالبان
موضوع تشکیل دولت فراگیر در اظهارات امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه طالبان در نشست «قازان» بازتاب پیدا کرد. او در این نشست مطرح کرد، مدعی شد طالبان حکومتی را تشکیل داده که ملاحظاتی همچون مشروعیت دینی و ملی همراه با حکمرانی خوب را درنظر گرفته است. به ادعای او در ۴۵ سال گذشته هیچ نسخه خارجی‌ای مانند دولت فراگیر تعریف نشده و مشکلات افغانستان را حل نکرده است.
سرپرست وزارت امورخارجه طالبان در تکمیل مواضع ادعایی خود، ادعا کرد: «امیدواریم همه کشورها بویژه همسایگان ما و کشورهای منطقه، چون در مورد شکل حکومت‌داری به دیگران نسخه ارائه نمی‌کنیم، در مورد شکل حکومت‌داری افغانستان نیز نسخه ارائه ندهند و در عوض، منطقه کار رسمی را با امارت اسلامی افغانستان آغاز کند.»
پیش‌شرط تغییرناپذیر
با چنین مواضعی به‌نظر می‌رسد پافشاری طالبان بر عدم پذیرش خواسته تشکیل دولت فراگیر به مانع مهمی برای به رسمیت شناخته شدن این گروه از سوی بازیگران منطقه و بین‌الملل تبدیل شود. علاوه‌بر جمهوری اسلامی که گذر از چرخه بی‌ثباتی در افغانستان را تشکیل دولتی فراگیر و اجرای تعهدات بین‌المللی بویژه تعهدات دوجانبه با همسایگان اعلام کرده، دیگر کشورها نیز تشکیل دولت فراگیر را به‌عنوان پیش‌شرطی برای به رسمیت شناختن قدرت طالبان دانسته‌اند. «ضمیر کابلوف»، فرستاده ویژه «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهور روسیه در امور افغانستان پیش از نشست اخیر تأکید کرد: «آنها باید نشان دهند که آماده‌اند دولت فراگیر با حضور نمایندگان همه اقوام را در افغانستان تشکیل می‌دهند». او افزود: «اگر طالبان این گام تشکیل دولت فراگیر را بردارند، راه برای روسیه که به طور بالقوه رژیم طالبان را به رسمیت بشناسد هموار خواهد کرد.»
نگرانی‌های امنیتی
در نشست فرمت مسکو موضوعاتی همچون وضعیت حقوق بشر در افغانستان و آموزش دختران و کار زنان نیز مورد توجه قرار گرفت. مهم‌تر از این موارد، نگرانی‌های کشورهای آسیای مرکزی و روسیه در مورد فعالیت گروه‌های تروریستی و قاچاق مواد مخدر به سوی این کشورها بود که به آن پرداخته شد. متقی، سرپرست وزارت امورخارجه طالبان در رابطه با این نگرانی‌ها گفت که طالبان مبارزه با گروه‌های شورشی را تسریع کرده و توانسته مخفیگاه‌های داعش را در سراسر کشور منهدم کند. هرچند طالبان، نگرانی کشورهای منطقه پیرامون مسائل امنیتی را بی‌مورد خوانده با این حال، حل مسائل داخلی و رفع نگرانی‌های مرزی در مورد فعالیت گروه‌های تروریستی و قاچاق مواد مخدر می‌تواند گامی مثبت در جهت به رسمیت شناختن طالبان از سوی جامعه بین‌المللی تلقی شود هرچند که مقدمه این شناسایی، تشکیل یک دولت فراگیر در افغانستان خواهد بود.
بــــرش
لزوم گفتوگوی فراگیر طالبان با همه گروه‌های سیاسی-قومی
کشورهای حاضر در نشست «فرمت مسکو» در بیانیه پایانی خود بر لزوم تشکیل دولت فراگیر در افغانستان با مشارکت همه گروه‌های قومی-سیاسی کشور تأکید و تصریح کردند که انتصاب برخی از نمایندگان منفرد از اقوام مختلف افغانستان در اداره کابل به معنای تکثر سیاسی نیست. براین اساس، از حکومت سرپرستی در افغانستان خواسته شد با نمایندگان گروه‌های سیاسی-قومی گفتوگوی عملی و نتیجه‌محور را با هدف تکمیل روند حل و فصل صلح‌آمیز و ایجاد یک توافق متوازن، گسترده‌تر، فراگیر، پاسخگو و مسئولانه برقرار کند. در بیانیه قازان با اشاره به اقدامات ۲۰ ساله ائتلاف غربی به رهبری ایالات‌متحده و نقش این ائتلاف در بحران کنونی افغانستان، از این ائتلاف خواسته شده مسئولیت خود را در قبال بازسازی افغانستان پس از جنگ، آزادسازی دارایی‌های ملی این کشور و لغو تحریم‌های یکجانبه انجام دهد. ایران نیز پیشنهاد ایجاد یک گروه تماس منطقه‌ای برای گفت‌و‌گو در مورد موضوعات و منافع مشترک داده است که در بیانیه نهایی نشست قازان درج شد