به بهانه برگزاری دوازدهمین اجلاس وزرای فرهنگ کشورهای اسلامی در دوحه
فرصت‌ها و چالش‌های جهان اسلام در تعالی و توسعه فرهنگی
وزرای امور خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی یک دهه پس از تأسیس سازمان به این جمع‌بندی رسیدند که بهترین بستر برای نزدیک شدن مواضع کشورهای اسلامی، فعالیت در عرصه‌های فرهنگی و علمی است. به همین منظور سازمان آیسسکو در ژانویه 1981 تأسیس شد. در اهداف رسمی آیسسکو، تقویت و تحکیم همکاری بین کشورهای عضو در زمینه آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات و نیز تحکیم تفاهم میان ملل مسلمان و کمک به تحقق صلح و امنیت جهانی از راه‌های مختلف بویژه از طریق آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات ذکر شده است.
سید مجید امامی
دبیرشورای فرهنگ عمومی کشور
تحکیم همبستگی اسلامی و تحقق عینی اخوت نیز مبنای تشکیل آیسسکو بوده است. اجلاس وزرای فرهنگ آیسسکو به ایستگاه دوازدهم رسید و در هفته گذشته با تأکید مؤلفه‌ها و سیاست‌هایی تشکیل گردید. راه‌اندازی فهرست و نهاد اعتبار بخش میراث فرهنگی جهان اسلام که بتواند کوتاهی‌های یونسکو در قبال جهان اسلام را جبران نماید، ترویج اخلاق و معنویت اصیل اسلامی برای به انزوا کشاندن بیش از پیش تکفیر و افراط گرایی، افزودن ماده‌ای فرهنگی به اهداف توسعه پایدار(موسوم به2030) که به نوعی بتواند خلأهای آن را جبران کند، نوسازی و نوآوری در سیاست فرهنگی کشورهای اسلامی خصوصاً متأثر از تحولات جهان مجازی و هوش مصنوعی مورد تأکید دبیرخانه بود و هیأت جمهوری اسلامی ایران، تقویت همبستگی جهانی برای صیانت از حرمت و فرهنگ قرآن و محوریت مسأله اشغال فلسطین به مثابه یک جنایت فرهنگی هویتی را بدان افزود.
آیسسکو نهاد بین‌الدولی مهمی است که رویکرد بازی نسبت به نهادهای غیردولتی جهان اسلام هم دارد و از این جهت همکاری جدی سازمان تقریب بین مذاهب اسلامی و مجمع جهانی اهل بیت با آن و عضویت غیررسمی در آن بسیار مغتنم است.
متأسفانه بسیاری کشورها از ظرفیت‌های این نهاد استفاده کافی نداشته و ندارند. تقویت روابط نظام و سیاست فرهنگی کشورهای اسلامی با آیسسکو و تقویت کمیسیون ملی آن خصوصاً در ایران شاید بزرگ‌ترین آورده اجلاس دوازدهم بود. سیاست‌ها و برنامه‌های کاربردی و تجارب کشورها تنها در صورت تعامل جامع و فعال بودن شوراهای موضوعی و اجرایی و البته حضور شخصیت‌های اندیشمند و خط مشی‌شناس به یک سیاست فرهنگی بین‌المللی مبدل می‌شود. سرفصل سیاست فرهنگی جهان اسلامی ما مأخوذ از آیه 103 سوره آل عمران است، ما نمی‌توانیم به نعمت بزرگ اخوت بی‌تفاوت باشیم. امت اسلام فرزندان پدر مهربان خود حضرت محمد مصطفی؛ افضل خلایق و خاتم انبیای الهی‌اند. برادری بزرگ‌ترین فصل مشترک دو انسان است. بهره‌گیری و شکر این نعمت مایه فزونی و کفران آن مایه تنافر و سلب برکت خواهد شد.
نگاه همیشگی جمهوری اسلامی ایران و دولت مردمی فرهنگ‌گرایی در روابط بین‌الملل بوده است که در همکاری‌های رسمی و البته ارتباطات مردمی و نخبگانی میان کشورهای اسلامی به ثمر می‌رسد.
بازار حدوداً دومیلیاردی محصولات و صنایع و خدمات فرهنگی با اشتراکات مستحکم و زنده در جهان اسلام هنوز محقق نشده است و این یعنی جهان اسلام رسماً از ظرفیت اقتصاد فرهنگی‌اش محروم است. هرچند در عرصه گردشگری بردار بی‌نظیر حج و زیارت، انسجام و ظرفیت‌هایی را ایجاد نموده است لکن در بردار گردشگری فرهنگی و حتی رویدادهای دینی(مانند جشنواره‌ها و هفته‌های فرهنگی، قرآنی و...) در عرصه هم‌افزایی و ائتلاف رسانه‌ای متأسفانه آیسسکو فاقد کارنامه درخوری است و البته عدالت رسانه‌ای و مقابله با آپارتاید ارتباطی و ترویج اسلام‌هراسی گام‌های بزرگی می توان برداشت.
شاید تسلط و تقدم عربستان سعودی بر دبیرخانه آیسسکو و اولویت‌های خاص این کشور تاکنون مانع شکوفایی همه ظرفیت‌های آن شده است لکن این به معنای ناامیدی از سازکارهای آن نیست. هنوز هم فلسطین وجه تفاهم کشورهای اسلامی با سلایق گوناگون است. جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس یک ابتکار عمل بزرگ داشت و آن توجه جدی‌تر به جایزه جهانی ادبی فلسطین بود که در نخستین دوره آن در سال گذشته به میزبانی لبنان برگزار شد.
در اکتبر ۲۰۲۲ در نشست وزرای فرهنگ یونسکو که به میزبانی کشور مکزیک برگزار شده بود، جمهوری اسلامی ایران با الگویی برای توسعه و صلح، طرحی راهبردی با عنوان «خواهرخواندگی »شهرهای مرزی کشورها با شهرهای مرزی کشورهای همسایه را پیشنهاد داده است لازم است در دستور کار آیسسکو نیز قرار گیرد تا خطوطی سبز و مولد در مرزها نمایان شود.
لازم است ملت‌ها و دولت‌ها با استفاده از این الگوی عملی آسان، با همسایگانشان به گفت‌و‌گوی صمیمانه بنشینند و ضمن احترام متقابل با رویکرد حل معضلات پدیدآمده در جهان جدید، یکدیگر را یاری نمایند.
در همین راستا پیشنهاد می‌کنیم که دبیرخانه گفت‌و‌گوهای فرهنگی و بین الادیانی ذیل آیسسکو تشکیل شود وگفت‌و‌گوهای نخبگان فرهنگی در این چهارچوب شکل بگیرد چه آنکه از طریق این گفت‌و‌گوها هم آشنایی‌ها فزونی می‌یابد و هم تبادل تجارب اتفاق می‌افتد و هم تازه‌های علمی و فرهنگی مبادله می‌شود. جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد در صورت تصویب، میزبان دبیرخانه و آغازگر دور اول این گفت‌و‌گوها باشد.
در عین اجماع جهانی، مهم‌ترین چالش و نقد کشورهایی چون جمهوری اسلامی ایران به سند 2030(اهداف توسعه پایدار مصوب2015م) به عرصه(اقدام) آموزش و تربیت مربوط است. ما به‌شدت معتقدیم ارزش‌ها و تنوع فرهنگی و هویتی، نظام‌واره‌های مستقلی را برای تربیت و آموزش در کشورها برمی سازد. همگون‌سازی و تحمیل ارزش‌های برخی کشورها ولو به نام اجماع 2030در عرصه تربیت و آموزش به انهدام استقلال فرهنگی از جمله استقلال و هویت فرهنگی جهان اسلام می‌انجامد.
جالب اینجاست که مبنا قراردادن فرهنگ اسلامی در برنامه‌های درسی تمامی سطوح و مقاطع آموزشی و تحکیم فرهنگ اصیل اسلامی و صیانت از استقلال تفکر اسلامی در مقابله با تمامی اشکال تهاجم فرهنگی و تمامی عوامل تحریف و حفظ ویژگی‌های اصلی تمدن اسلامی و البته پاسداری از هویت اسلامی مسلمانان در کشورهای غیرمسلمان، نص صریح اهداف سازمان آیسسکو می‌باشد.
پس در این راستا باید به فکر برنامه و سیاست‌های تربیتی و آموزشی مبتنی بر هویت اسلامی و قرآنی بود و در صورت هماهنگی بیشتر کشورهای اسلام، می‌توان سازمان ملل را متقاعد به ثبت سند اسلامی تربیت و توسعه انسانی(در چشم‌انداز توسعه جهانی) کرد. ما نه منفعلانه بلکه فعالانه و البته با اجماع بیشتر باید به نقد، اصلاح و تکمیل 2030 می‌اندیشیدیم و این نقص به آیسسکو وارد است که برای این تحفظ و استقلال سیاستی چندان مایه نگذاشته است. تجربه و نظریه تربیتی جمهوری اسلامی ایران باید در اختیار سایر کشورهای مسلمان قرار گیرد.