معاون پژوهشی وزارت علوم در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره آیین‌نامه جذب و نگهداشت نخبگان اعلام کرد
برنامه و بودجه ویژه برای حمایت از اساتید نخبه و جوان
غزل رضایی ثانی
خبرنگار
اخیراً یکی از رسانه‌ها خبری مبنی بر افت رتبه دانشگاه‌های کشور در ۳ نظام رتبه‌بندی معتبر دنیا منتشر کرد. در این گزارش ادعایی عنوان شده بود که رتبه جهانی مرجعیت علمی ۱۰ دانشگاه مهم کشور نسبت به سال گذشته میلادی افت قابل توجهی داشته است. به عنوان مثال رتبه دانشگاه‌های ایران در نظام رتبه‌بندی‌هایی از جمله لایدن و کیو اس، افت داشته است. این خبر اما مورد تأیید معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیست. پیمان صالحی در گفت‌و‌گو با «ایران» تأکید کرد: به هیچ وجه این‌گونه نیست. در دنیا نظام رتبه‌بندی‌های مختلفی وجود دارد و در بسیاری از این رتبه‌بندی‌ها وضع ما از نظر جایگاه بهتر شده است. به طور کلی وضعیت ما در نظام رتبه‌بندی تایمز، شانگهای، لایدن و کیو اس در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال ۲۰۲۱ بهتر بوده است.
برای حمایت از نخبگان و فعالیتشان در دانشگاه‌ها، برنامه داریم
آماده کردن زمینه حفظ و نگهداری نخبگان و فعالیت آنان در دانشگاه‌های کشور طبیعتاً بر رتبه دانشگاه‌ها تأثیرگذار است. معاونت پژوهشی یکی از بخش‌های مهم وزارت علوم است که با حمایت از تحقیقات نخبگان، می‌تواند به حفظ و نگهداشت آنان در کشور کمک کند. اما چه اقداماتی در این زمینه انجام شده تا هم از آنان حمایت شود و هم با فراهم کردن زمینه فعالیت آنان در دانشگاه‌ها، سطح دانشگاه‌های کشور در جهان ارتقا یابد؟ معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این باره به «ایران» گفت: «سال گذشته یک مأموریت در جلسه شورای عتف از سوی رئیس‌جمهور تعیین و طبق آن مقرر شد که بازیگران حوزه علم و فناوری مانند وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت و درمان، بنیاد ملی نخبگان و معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری با همکاری مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، یک سری مطالعات در زمینه حفظ نخبگان انجام دهند و نسخه‌ای درباره آن ارائه شود. نمی‌خواهم به جزئیات بپردازم اما باید بگویم که آن مصوبه هیأت دولت است و موضوعات بسیار گسترده‌ای را شامل می‌شود.
یکی از سرمایه‌های گرانبها برای دانشگاه‌های ما اعضای هیأت علمی جوان و نخبه است که دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی باید برای حمایت از آنان گام بردارند تا به کمک آنان جامعه دانشگاهی و در ادامه همه بخش‌های کشور رشد کند. ما در وزارت علوم نگاه ویژه‌ای به این موضوع داشتیم بدین صورت که برای اعضای هیأت علمی جوان و برای حفظ و نگهداشت آنان برنامه‌ریزی کردیم. بالاخره خروج از کشور در میان اعضای هیأت علمی جوان محتمل‌تر از اساتید قدیمی است. بنابراین این برنامه روی اعضای هیأت علمی جوان متمرکز شده است.»
اختصاص اعتبار ویژه به اعضای هیأت علمی جوان
یکی از مشکلات اساتید این است که برای خرید مواد و تجهیزات یا انجام آنالیزهای مرتبط با پژوهش‌های علمی خود، مجبورند از جیب خود هزینه کنند و بعد با ارائه فاکتور، مبالغ هزینه شده را از دانشگاه دریافت کنند اما در برخی مواقع با توجه به خرید‌های با مبالغ بالا، اساتید دچار چالش می‌شوند که این امر گاه موجب دلسرد شدن آنها می‌شود. به گفته پیمان صالحی، برای رفع این کاستی‌ها هم اقداماتی در نظر گرفته شده و در حال انجام است. وی توضیح داد: «در این زمینه برنامه‌هایی داریم. تلاش شده به اعضای هیأت علمی جوان توجه ویژه شود. برای مثال، در یک سال اخیر به اعضای هیأت علمی که در ۵ سال گذشته استخدام شده‌اند اعتبار (گرنت) ویژه داده‌ایم.
به غیر از این اعتباری که گفتم، در پژوهشنامه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها هم مجدداً برنامه‌ای برای اعضای هیأت علمی تازه استخدام شده در نظر گرفته‌ایم. امسال در بودجه تجهیزات که در حال دسته‌بندی و تقسیم آن هستیم، مقرر شده است بخشی از این بودجه فقط برای اعضای هیأت علمی باشد که به تازگی و طی پنج سال اخیر استخدام شده‌اند. ناگفته نماند هنوز بودجه تجهیزات را کامل نداده‌ایم.»
معاون وزیر علوم با اشاره به اینکه اعضای هیأت علمی جوان، مسائل دیگری هم دارند مثل مسکن، عنوان کرد: «توجه ویژه به اعضای هیأت علمی جوانی که ممکن است هنوز مسکن و منابع مالی خوبی نداشته باشند بسیار اهمیت دارد و ما به عنوان معاونت پژوهشی سعی کردیم برای آنها منابع مالی در نظر بگیریم.
همچنین آیین‌نامه جدید دیگری برای تعاملات بین‌المللی تدوین خواهد شد که نقش اعضای هیأت علمی در آن پررنگ است. در آیین‌نامه جدید که بزودی برای تعاملات بین‌المللی تدوین و اعلام خواهد شد، برای این افراد و برای کل اعضای هیأت علمی و تعاملات علمی، بودجه‌های ویژه در نظر گرفته‌ایم. این هم یکی از فعالیت‌هایی است که برای حفظ و نگهداشت نخبگان داشته‌ایم.»
اعطای کارت اعتباری به اساتید جوان برای فعالیت‌های پژوهشی
دکتر علی شمسی‌پور، سخنگوی وزارت علوم، درباره اعطای گرنت پژوهشی به اساتید تازه استخدام شده به خبرگزاری مهر گفت: اساتید جوان و جدید‌الاستخدام به دلیل اینکه در بدو ورود، آزمایشگاه و دانشجو در اختیار ندارند، انجام فعالیت پژوهشی برای آنها مشکل است. به همین دلیل وزارت علوم قصد دارد یک سری کارت اعتباری به این اساتید اعطا کند تا فعالیت پژوهشی آنان به دلیل مسائل مالی تحت تأثیر قرار نگیرد. همچنین به گفته شمسی‌پور، مقرر شده است در ۵ سال اول فعالیت اساتید جوان و تازه استخدام، بابت گرنت پژوهشی به آنها کمک ویژه شود.
سخنگوی وزارت علوم همچنین یادآور شد: دولت و دانشگاه در ادامه با توجه به فعالیت‌های پژوهشی اساتید یک میزان گرنت به هر کدام از اساتید اختصاص می‌دهد تا برای فعالیت‌های پژوهشی که در دست دارند، هزینه کنند. بنابراین هر استادی که فعالیت پژوهشی بیشتری داشته باشد، گرنت بیشتری دریافت خواهد کرد. همچنین مقرر شد تا سطح گرنت پژوهشی اساتید به طور کلی افزایش یابد و از این به بعد گرنت از طریق کارت‌های اعتباری به اساتید اعطا شود. در هر مرحله ۳۰ درصد از کل میزان گرنت اختصاص یافته به هر استاد در هر سال، در کارت اعتباری شارژ می‌شود و اساتید با ارائه فاکتور‌های مربوطه، می‌توانند قسمت‌های بعدی گرنت را نیز دریافت کنند.
برش
نگاهی به آیین‌نامه جذب و نگهداشت نخبگان و وظایف دستگاه‌ها
طبق مصوبه هیأت دولت برای جذب و نگهداشت نخبگان، وظایفی برای وزارت علوم در نظر گرفته شده است.
طبق آنچه که در آیین‌نامه جذب و نگهداشت نخبگان مطرح شده فرد نخبه فردی برجسته و کارآمد است که در خلق و گسترش علم، فناوری، هنر، ادب، فرهنگ و مدیریت کشور در چهارچوب ارزش‌های اسلامی اثرگذاری بارز داشته باشد و فعالیت‌های وی بر پایه هوش، خلاقیت، انگیزه و توانمندی‌های ذاتی از یک سو و خبرگی، تخصص و توانمندی‌های اکتسابی از سوی دیگر، موجب سرعت بخشیدن به پیشرفت و اعتلای کشور شود. همچنین اجتماع نخبگانی به افراد یا گروه‌هایی گفته می‌شود که به تشخیص بنیاد ملی نخبگان، توانمندی‌های بالقوه یا بالفعل انجام فعالیت‌های نخبگانی را دارا هستند که شامل همه افراد و گروه‌های نخبه و صاحب استعداد برترند. علاوه بر این شخص صاحب استعداد برتر به کسی گفته می‌شود که با توجه به ویژگی‌های ذاتی خود امکان رسیدن به مرحله نخبگی را دارا است ولی هنوز زمینه‌های لازم برای شناسایی کامل و بروز استعدادهای ویژه او فراهم نشده است.
وظایفی که برای دستگاه‌های اجرایی از جمله وزارت علوم در مواجهه با جامعه نخبگان طبق آیین‌نامه تعریف شده، بدین شکل است که نخبگان متقاضی جذب هیأت علمی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و پژوهشی کشور صرفاً از شرکت در فراخوان عمومی مربوط مستثنی هستند. همچنین سازمان‌های اجرایی موظف شده‌اند که در طرح‌های طبقه‌بندی مشاغل دستگاه‌های اجرایی، شرایط احراز پست‌های سازمانی تخصصی و اختصاصی به گونه‌ای اصلاح شود که متضمن شرایط نخبگی و استعدادهای برتر برای جذب و انتصاب باشد. این بخش از آیین‌نامه بسیار قابل تأمل است زیرا به استعدادهای افراد برای انتصاب توجه ویژه شده است. در تبصره ماده ۹ این آیین‌نامه ذکر شده دستگاه‌های اجرایی می‌توانند در صورت نیاز مشمولین این آیین‌نامه را در سمت‌های مدیریت حرفه‌ای بدون رعایت سلسله مراتب مدیریتی وفق بند الف ماده ۵۴ قانون مدیریت منصوب کند.