وتوی منسوخ شده!
امیرخداداد همدانی
روزنامه‌نگار
ترکیب کنونی شورای امنیت انعکاس دهنده موازنه قدرت در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم است و این ترکیب با وضعیت امروز جهان و شرایط حاکم بر روابط بین‌المللی انطباق ندارد. امروزه با تغییر ساختار نظام بین‌الملل پس از جنگ سرد و ظهور قدرت‌های جدید در صحنه نظام بین‌الملل و با توجه به چند برابر شدن اعضای سازمان ملل متحد، اصلاح ساختار شورای امنیت سازمان ملل متحد ضروری به نظر می‌رسد.
اصلاح در شورای امنیت به عنوان عالی‌ترین رکن جهانی در قبال حفظ صلح و امنیت بین‌المللی از ابتدا از مهم‌ترین موارد تغییرات در سازمان ملل متحد بوده است. پرهیز از رفتارهای دوگانه، لغو یا ضابطه‌مند کردن استفاده از حق وتو، افزایش تعداد اعضای دائم شورای امنیت با عنایت به تغییر معادلات جهانی از سال تأسیس ملل متحد، به منظور نمایندگی شایسته و متناسب‌تر جامعه جهانی، در کنار اصلاحات اداری، از جمله اصلاحات پیشنهادی در شورای امنیت هستند.
در این بین، گروه کاری مجمع عمومی، متشکل از همه کشورهای عضو، برای انجام اصلاحات در شورای امنیت مشغول بررسی تغییرات احتمالی است. با توجه به افزایش فراوان تعداد کشورهای عضو سازمان ملل متحد از سال ۱۹۴۵ میلادی به بعد بویژه کشورهای در حال توسعه و همچنین ایجاد تغییرات در روابط بین‌الملل، کشورهای عضو ضرورت تجدید نظر در ساختار شورای امنیت را پذیرفته‌اند. پیشنهادهای ارائه شده به مجمع عمومی، شامل افزایش تعداد اعضای دائمی و غیردائمی، چرخشی یا سهمیه‌ای کردن کرسی‌های شورا، تغییر قدرت وتو و اصلاح شیوه‌های کار شوراست.
به عنوان مثال یکی از این پیشنهادات، افزایش اعضا از ۱۵ عضو به ۲۴ عضو، با افزودن پنج عضو دائمی بدون قدرت وتو (سه کشور در حال توسعه و دو کشور صنعتی) و همچنین چهار عضو غیردائمی است. براساس این پیشنهاد ژاپن، آلمان و سه کشور در حال توسعه به عنوان اعضای دائمی به شورا افزوده می‌شوند. همچنین پیشنهاد شده است فقط تعداد اعضای غیردائمی افزایش یابد و انتخاب مجدد دوره‌ای کشورها براساس کمک آنها به فعالیت‌های ملل متحد در زمینه‌های حفظ صلح و توسعه باشد. اگرچه هیچ یک از این پیشنهادها نظر موافق همگان را به دست نیاورده، اما مجمع عمومی به تلاش برای یافتن فرمولی قابل قبول ادامه می‌دهد.
اکنون و در هفتاد و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد، مکانیزم تغییر ساختار این نهاد بین‌الملل مورد تأکید قرار گرفته است، تا جایی که آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد خواستار اصلاح ساختار نهادهای بین‌المللی از جمله شورای امنیت سازمان ملل شد تا این نهادها بتوانند خود را با تغییرات جدید در عرصه جهانی تطبیق دهند. بنابراین ترکیب شورای امنیت شامل امریکا، روسیه، چین، فرانسه و انگلیس به عنوان پنج عضو دائمی منسوخ شده است و کشورهای آفریقا، آسیا و امریکای لاتین، سزاوار وزن بیشتری در این شورا هستند.
در این بین، برای تعدیل حق وتو می‌توان به جای کشورها به سازمان‌ها، اتحادیه‌ها و جنبش‌های منطقه‌ای این امتیاز را داد، به عنوان نمونه سازمان همکاری‌های اسلامی، اتحادیه آفریقا، جنبش عدم تعهد، سازمان همکاری‌های شانگهای و... جایگزین 5 کشور دارای این ویژگی شوند تا این نهادها با ظرفیت قابل توجه و متفاوتی که ازمجموع اعضا خود دارند، از منافع جمعی حمایت و خوی تسلط هم کنترل شود و این سازکار، از جنگ‌های فرسایشی و منطقه‌ای ممانعت کرده و می‌تواند وضعیت کنونی شورای امنیت را از بن‌بست خارج کند.
البته ناکارآمدی شورای امنیت تاحدی پیش رفته است که دیپلمات‌ها در واشنگتن هم در حال تدوین طرحی برای تغییر دادن ساختار شورای امنیت سازمان ملل متحد هستند و بایدن نیز در سخنرانی امسال در مجمع عمومی سازمان ملل بر تغییر ساختار شورای امنیت سازمان ملل تأکید داشت، گرچه یکی از راهبردها در تغییرات مورد توجه کاخ سفید این است که نهادهای بین‌المللی جدیدالتأسیس همچون بریکس و سازمان همکاری‌های شانگهای و... را تحت‌الشعاع قرار دهد و نگران آن است که در آینده نظام تک قطبی مورد علاقه امریکا با دست‌انداز روبه رو شود. حال باید به انتظار نشست و دید که اصلاح شورای امنیت که به تغییر دادن منشور ملل متحد نیاز دارد و برای تحقق آن رأی ۱۲۸ کشور از میان ۱۹۳ عضو سازمان ملل و همچنین تمامی ۵ عضو دائم شورای امنیت لازم است، چه سرنوشتی پیدامی کند.