فائزه سادات یوسفی
خبرنگار

تنش‌ها در روابط باکو و ایروان در چند ماه اخیر بر سر لاچین و انتخابات آرتساخ دیروز به نقطه جوش رسید و جمهوری آذربایجان برای آنچه که «فعالیت‌های ضد تروریستی با ماهیت محلی» در منطقه قره‌باغ خوانده و با هدف اعلامی «بیرون راندن نظامیان ارمنی و تضمین و احیای ساختار قانون اساسی جمهوری آذربایجان»، بخشی از منطقه قره باغ را گلوله باران کرد تا نگرانی‌ها از آغاز جنگی دیگر بین دو کشور منطقه را فراگیرد. این در حالی است که ارمنستان حضور نیروهای مسلح خود در قره باغ را رد کرده و آن را اتهامی گمراه کننده از سوی باکو خوانده و تأکید کرده است، سر جنگ با باکو را ندارد. ظهر دیروز الجزیره به نقل از برخی منابع محلی، از به صدا درآمدن آژیرهای هشدار و صدای انفجار در منطقه خانکندی واقع در مرکز قره باغ خبر داد و اندکی بعد نیز باکو حمله خود به این منطقه را تأیید و تأکید کرد، در پی این حمله، حریم هوایی خود را نیز به روی ارمنستان بسته است. در همین حال فرانس 24 نیز خبر داد که نیروهای ارمنی قومی در قره باغ گفتند نیروهای جمهوری آذربایجان پس از گلوله باران شدید سعی در شکستن خطوط دفاعی آنها داشتند، اما فعلاً (تا عصر دیروز) این کار را انجام ندادند. اینها رخدادهایی بود که ارمنستان پیشتر پیش‌بینی کرده و روز دوشنبه وزارت خارجه این کشور گفته بود، با توجه به مواضع دیپلماتیک جمهوری آذربایجان به نظر می‌رسد که این کشور زمینه را برای نوعی اقدام نظامی آماده می‌کند.
بر اساس بیانیه وزارت دفاع جمهوری آذربایجان هدف این عملیات نظامی تنها نابودی تأسیسات نظامی ارمنستان بوده و غیرنظامیان می‌توانند آزادانه از راهروهای بشردوستانه، از جمله یکی از کریدورها به ارمنستان خارج شوند. رویترز نیز گزارش داد، حکمت حاجی اف، مشاور سیاست خارجی الهام علی اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان، در گفت‌و‌گو با پولیتیکو، گفت که این حمله با استفاده از سلاح‌های دقیق صورت می‌گیرد. او ادامه داد، به مردم محلی ارمنی پیامک‌هایی ارسال و به آنها هشدار داده شده که از اهداف نظامی دور بمانند.
 
بهانه تراشی جمهوری آذربایجان
باکو این حملات را در واکنش به کشته شدن حداقل شش نفر در دو حادثه مختلف در منطقه خوجاوند جمهوری آذربایجان به دلیل مین‌های کار شده توسط نیروهای امنیتی ارمنستان عنوان کرده است. علاوه بر آن، ‌وزارت دفاع جمهوری آذربایجان در بیانیه‌ای روز سه‌شنبه ارمنستان را متهم به شلیک به مواضع خود در مرز و در منطقه‌ای واقع در ۱۰۰ کیلومتری از قره باغ کرد که وزارت دفاع ارمنستان ضمن نادرست بودن این اتهامات آن را غیر واقعی نامید. همچنین انتخابات ریاست جمهوری و انتخاب ساموئل شهرامانیان به عنوان رئیس‌جمهور که باکو آن را تحریک کننده و نقض آشکار حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان نامید، در این زمره قرار می‌گیرد.
با وجود این اما وزارت خارجه جمهوری آذربایجان در راستای تأکید بر حملات خود بیان کرده: «تنها راه تحقق صلح، خروج کامل نیروهای ارمنی از قره باغ است.» این در حالی است که روند مذاکرات برای کاهش تنش بین دو کشور نیز در فراز و فرودهایی قرار دارد و حملات جمهوری آذربایجان بیشتر از گذشته آن را پیچیده و دور از دسترس خواهد کرد.
ارمنستان در واکنش، این حملات را «تجاوز همه جانبه» باکو به مردم قره باغ خواند و آن را محکوم و جمهوری آذربایجان را به گلوله باران شهرها و روستاها متهم کرد. شورای امنیت ارمنستان نیز جلسه اضطراری را به ریاست نیکول پاشینیان نخست‌وزیر برگزار کرد. وزارت خارجه این کشور هم این حملات را در راستای تکمیل سیاست پاکسازی قومی نامید و از صلح‌بانان روس و شورای امنیت سازمان ملل خواست برای پایان دادن به حملات نیروهای نظامی جمهوری آذربایجان وارد عمل شوند.
 
واکنش‌های جهانی
مسکو در واکنش به این اقدام اعلام کرده که از تشدید تنش‌ها در قره باغ کوهستانی بشدت نگران است و از طرف‌های درگیر می‌خواهد، با بازگشت به روش دیپلماتیک، حملات را متوقف کنند. تاس به نقل از ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نوشت: «مسکو در حال حاضر در خصوص عملیات نظامی جدید این کشور در منطقه قره باغ کوهستانی، با باکو در ارتباط است.» او همچنین تصریح کرد که نیروهای حافظ صلح روسیه وظایف خود درباره اوضاع قره‌باغ را انجام خواهند داد. دیمیری پسکوف، سخنگوی کرملین نیز تصریح کرد: «با دو طرف در تماس هستیم.» او خواستار مذاکرات جدید برای پایان این مناقشه شد. پس از آن نیز باکو آمادگی خود را برای دیدار با نمایندگان جمعیت ارمنی قره‌باغ اعلام کرد.
ریاست‌جمهوری آذربایجان هشدار داد در صورتی که تشکل‌های غیرقانونی در قره‌باغ سلاح بر زمین نگذارند اقدامات ضد تروریستی ادامه خواهد یافت.
اتحادیه اروپا نیز از باکو خواست عملیات نظامی خود را در منطقه مورد مناقشه متوقف کند و نسبت به آواره شدن غیرنظامیان هشدار داد. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی این اتحادیه افزود: «این تشدید نظامی نباید بهانه‌ای برای مهاجرت مردم محلی باشد.» شارل میشل، رئیس شورای اروپا هم در واکنش به این اقدام اظهار داشت: «اقدامات نظامی جمهوری آذربایجان باید فوراً متوقف شود تا امکان گفت‌و‌گوی واقعی بین ارامنه باکو و قره باغ فراهم شود.»
خبرگزاری فرانسه نیز نوشت، پاریس خواستار تشکیل جلسه فوری شورای امنیت سازمان ملل شده و وزارت خارجه هم در بیانیه خود ضمن تأکید بر حل و فصل اختلافات با مذاکره اعلام کرده با شرکای خود برای آماده کردن پاسخ قوی به این تهاجم غیرقابل قبول همکاری می‌کند. با وجود آنکه باکو این حملات را محدود به چند منطقه نظامی بیان کرده اما وضعیت شکننده قره باغ و رفتار تحریک‌آمیز و ارسال تجهیزات نظامی دولت‌های مداخله‌جویی چون رژیم صهیونیستی و ترکیه از یک سو و ایالات متحده از سوی دیگر، زمزمه‌هایی از یک جنگ تمار عیار برای تغییر دادن ژئوپلیتیک منطقه را به گوش می‌رساند.
قره باغ کوهستانی، منطقه‌ای ارمنی که در سطح بین‌المللی به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان شناخته می‌شود، عامل دو جنگ بین همسایگان در سه دهه گذشته بوده که آخرین آن در سال 2020 صورت گرفته است.