کاهش ضریب جینی خانوارهای ایرانی به 0.38 واحد
فاصله طبقاتی کمتر شد
بررسی شاخص‌های اصلی توزیع درآمد در ایران طی سال‌های گذشته نشان میدهد، با وجود نوسان‌های بسیاری که در این شاخص‌ها وجود داشته است، در مجموع سیر حرکتی این شاخص‌ها به نفع مردم نبوده، اما خوشبختانه اصلاح سیاست‌های اقتصادی در دولت سیزدهم حاکی از تغییر این شرایط است. به طوری که ضریب جینی به عنوان مهم‌ترین شاخص توزیع درآمد و شکاف طبقاتی در این دوره بهبود معناداری پیدا کرده است. حال با توجه به اجرای سیاست حذف ارز ترجیحی و پرداخت یارانه نقدی300 تا 400 هزار تومانی به ازای هر نفر برای 9 دهک؛ برآوردها از تداوم روند بهبود شاخص‌های توزیع درآمد در سال‌جاری حکایت می‌کند.
در همین راستا، تازه‌ترین گزارش و آمارهای ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران درباره هزینه و درآمد خانوارها در سال ۱۴۰۱ به‌خوبی گویا و تأییدکننده این روند است. به طوری که گزارش جدید مرکز آمار از کاهش ضریب جینی و شکاف طبقاتی در دومین سال فعالیت دولت سیزدهم و همچنین رشد چشمگیر سهم یارانه از درآمد خانوار شهری و روستایی حکایت دارد که به‌وضوح اثر سیاست دولت در جایگزین شدن یارانه نقدی به جای یارانه ارز ۴۲۰۰ تومانی را نشان میدهد.
بررسی سهم هزینه و برخی از شاخص‌های توزیع درآمد طی دهه 1390 نشان میدهد که این شاخص‌ها در وضعیت بغرنجی قرار داشته است. این در حالی است که بررسی شاخص‌های توزیع درآمد نشان‌دهنده بهبود قابل توجه شکاف طبقاتی در دولت سیزدهم است. در حالی که از سال 1393 ضریب جینی، مدام رو به وخامت گذاشته است، در نخستین سال فعالیت دولت سیزدهم یعنی سال 1400، ضریب جینی بهبود محسوسی داشته به طوری که این ضریب از 0.4006 در سال 1399 به 0.3938 در سال گذشته بهبود یافته است.
در سال1401 نیز به دلیل اجرای سیاست اصلاح ارز ترجیحی و مردمی‌سازی یارانه‌ها، شاهد تداوم روند بهبود این شاخص هستیم. براین اساس ضریب جینی از 0.3938 سال 1400 به 0.3877 در سال گذشته ارتقا یافت.
بر اساس یافته‌های مرکز آمار ایران، ضریب جینی (شاخص سنجش فاصله طبقاتی درآمدی) خانوارهای ایرانی در سال ١٤٠١ به ٠,٣٨ واحد کاهش یافت.
ضریب جینی به عنوان ابزاری برای سنجش فاصله طبقاتی درآمد جامعه به کار گرفته می‌شود، مفهوم این ضریب به معنای نسبت میانگین درآمد دهک کم‌درآمد به دهک پردرآمد جامعه است که رقمی بین صفر و یک است. هرچه این رقم کمتر از عدد یک شود، به منزله بهبود فاصله طبقاتی و هرچه رو به افزایش به عدد یک بگذارد، به معنای افزایش فاصله طبقاتی است.
بر اساس گفته علیرضا عسگریان معاون رفاه وزارت تعاون، با اجرای طرح حذف ارز ترجیحی و افزایش یارانه نقدی از 45500 تومان به رقم‌های 300 هزار و 400هزار تومان در ماه، ضریب جینی در ایران قدری بهبود یافت. جدید‌ترین آمار مرکز آمار ایران نشان میدهد، ضریب جینی خانوارهای ایرانی در سال ١٤٠١ به ٠,٣٨ کاهش یافت. سهم 20 درصد کمهزینهترین و پرهزینه‌ترین جمعیت به ترتیب ٦,٠١ و ٤٦.٢١ درصد است.
در سال ١٤٠١ ضریب جینی خانوارهای کل کشور ٠,٣٨٧٧ است که در مقایسه با سال قبل ٠.٠٠٦١ کاهش نشان میدهد. همچنین ضریب جینی خانوارهای شهری و روستایی به ترتیب ٠.٣٦٩٦ و ٠.٣٦٤٣ است که نسبت به سال قبل به ترتیب ٠.٠٠٦١ کاهش و ٠.٠٠٤٩ افزایش نشان میدهد.
توزیع درآمد در کل کشور
سهم 20 درصد کمهزینهترین و پرهزینه‌ترین جمعیت به ترتیب ٦,٠١ و ٤٦.٢١ درصد است. نسبت 10، 20 و 40 درصد پرهزینه ترین به 10، 20و 40 درصد کمهزینهترین به ترتیب ١٢,٨٦، ٧.٦٩ و ٤.١٣ است. شاخص پالما به ١.٨٢ و شاخص تیل به ٠.٢٥٢٤ رسیده است. همچنین شاخص اتکینسون ٠.٢٢٤٤ است.
در سال 1401 سهم 20 درصد کمهزینهترین 6.01 درصد است که نسبت به سال قبل افزایش و سهم 20 درصد پرهزینه‌ترین جمعیت در کل کشور 46.21 درصد است که نسبت به سال قبل کاهش یافته است. نسبت 10، 20 و 40 درصد پرهزینه‌ترین به 10، 20 و 40 درصد کمهزینهترین جمعیت در کل کشور به ترتیب 12.86، 7.69 و 4.13 است که نسبت به سال قبل هر سه شاخص کاهش یافته‌اند.
شاخص پالما نسبت هزینه 10 درصد پرهزینه‌ترین جمعیت به هزینه 40درصد کمهزینهترین جمعیت است. این شاخص در کل کشور در سال 1401 به 1.82 درصد رسیده است که نسبت به سال قبل کاهش نشان میدهد. به عبارت دیگر در حالی که در سال‌های 98 و 99 هزینه دهک دهم (پرهزینه‌ترین دهک) حدود 2 برابر مجموع هزینه چهار دهک پایینی(کم‌درآمدترین دهک‌ها) بوده در سال‌های 1400 و 1401، این نسبت به صورت محسوسی کمتر شده است. شاخص تیل بر مفهوم آنتروپی استوار است و آنتروپی به مفهوم اطلاع انتظاری در توزیع درآمد است. این شاخص نیز همانند ضریب جینی هر چه به صفر نزدیک‌تر باشد نشان‌دهنده برابری بیشتر است. این شاخص در کل کشور از 26.02 در سال 1400 به 25.24 در سال 1401 کاهش یافته است.
توزیع درآمد در مناطق شهری
سهم 20 درصد کمهزینهترین و پرهزینه‌ترین جمعیت به ترتیب ٦,٥٩ و ٤٤.٩٠ درصد است. نسبت 10، 20 و 40 درصد پرهزینه‌ترین به 10، 20 و 40 درصد کمهزینهترین جمعیت به ترتیب ١١,٢٣، ٦.٨٢ و ٣.٨٠ است. شاخص پالما ١.٦٥ و شاخص تیل ٠.٢٢٩٢ است. همچنین شاخص اتکینسون ٠.٢٠٣٨ است.
در سال 1401 در مناطق شهری سهم 20 درصد کمهزینهترین و پرهزینه‌ترین جمعیت به ترتیب 6.59 و 44.90 درصد است که سهم 20 درصد پایینی افزایش و سهم 20 درصد بالایی کاهش یافته است. نسبت 10، 20 و 40 درصد پرهزینه‌ترین به 10، 20 و 40 درصد کمهزینهترین جمعیت در مناطق شهری به ترتیب 11.23، 6.82 و 3.80 است که نسبت به سال قبل هر سه شاخص کاهش یافته‌اند. شاخص پالما نسبت هزینه10 درصد پرهزینه‌ترین جمعیت به هزینه 40 درصد کمهزینهترین جمعیت است. این شاخص در سال 1401 در مناطق شهری 1.65 است که نسبت به سال قبل کاهش نشان میدهد. شاخص‌های تیل و اتکینسون در سال 1401 در مناطق شهری به ترتیب 0.2290 و 0.2038 است که هر دو شاخص نسبت به سال قبل کاهش یافته است.
توزیع درآمد در مناطق روستایی
سهم 20 درصد کمهزینهترین و پرهزینه‌ترین جمعیت به ترتیب ٦,٨٩ و ٤٤.٦١ درصد است.نسبت 10، 20 و 40 درصد پرهزینه‌ترین به 10، 20 و 40 درصد کمهزینهترین جمعیت در مناطق روستایی به ترتیب ١٠,٥٥، ٦.٤٧ و ٣.٧٠ است. شاخص پالما ١,٦٢ و شاخص تیل در ٠.٢٢٣٩ است. همچنین شاخص اتکینسون ٠.١٩٧٠ است.
وضعیت شاخص در استان‌ها
در سال 1401 در مناطق شهری؛ بالاترین ضریب جینی برای استان سیستان و بلوچستان با 0.4647 مشاهده می‌شود که نسبت به سال قبل 0.0282 واحد کاهش یافته است.
این استان در تمام سال‌های مورد بررسی بالاترین نابرابری را در بین مناطق شهری 31 استان داشته است. پس از سیستان و بلوچستان، استان گلستان با 0.4206 بیشترین ضریب جینی را داشته که نسبت به سال قبل خود 0.0188 واحد افزایش یافته است. کمترین ضریب جینی مربوط به استان‌های کرمان با 0.2700 و ایلام با 0.2717 است که نسبت به سال قبل به ترتیب 0.0029 و 0.0273 واحد کاهش یافته‌اند.
همچنین در مناطق روستایی کمترین ضریب جینی مربوط به استان ایلام (٠,٢٣٥٤) و بیشترین ضریب جینی مربوط به استان همدان (٠.٣٩١٣) است.