علی حیدری
کارشناس مسائل ترکیه

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه امروز وارد سوچی روسیه می‌شود تا در دیداری غیررسمی با ولادیمیر پوتین همتای روس خود درباره یکی از مهم‌ترین موضوعات منطقه و دنیا یعنی موضوع جنگ اوکراین و آغاز به کار مجدد کریدور غلات در دریای سیاه گفت‌و‌گو کند.
این سفر پیش زمینه‌ای داشته که هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه در سفر به اوکراین و روسیه و دیدار با همتایان و مقامات هر دو کشور و نیز مذاکره با مقامات سازمان ملل، آن را فراهم کرده است. در فعالیت‌های دیپلماتیک هاکان فیدان، بسته پیشنهادی درباره آغاز به کار مجدد این کریدور تهیه شده که قرار است از سوی اردوغان در دیدار با پوتین روی میز قرار بگیرد.
این کریدور که در دریای سیاه مشغول فعالیت بود، یک ماه و نیم پیش، پس از یک سال فعالیت و سه دوره تمدید به کار خود پایان داد و روسیه به دلیل اجرایی نشدن شروطش از سوی طرف مقابل آن را ادامه نداد. در سفر فیدان به روسیه، پیشنهادهای سازمان ملل و اوکراین با سرگئی لاوروف همتای روس مورد بررسی قرار گرفت تا بتوانند مجدداً فعالیت کریدور غلات را آغاز کنند.
 طرح مسکو برای غلات چیست؟
با وجود این اما، مسکو خود یک طرح پیشنهادی داشت که عبارت بود از: کمک غذایی به کشورهای آفریقایی که بر اساس آن، یک میلیون تن گندم از روسیه به ترکیه ارسال می‌شود تا در آنجا فرآوری و تبدیل به آرد شده و به کشورهای آفریقایی صادر شود. بر اساس این طرح، هزینه این محصول را نیز که قیمت آن کاهش یافته، قطر پرداخت خواهد کرد.
طرح ارائه شده از سوی روسیه برای مسکو و آنکارا که در واقع کریدوری آفریقایی است، مزایایی به همراه خواهد داشت؛ از جمله اینکه: روسیه می‌تواند از فشار جامعه بین‌المللی بر روی خود بکاهد و با ارسال غلات به کشورهای آفریقایی، ضمن جلب حمایت آنها، کشورهای غربی و ثروتمند وارد کننده غلات را در شرایط سخت‌تر قرار دهد تا مجبور به پذیرش خواسته‌های آن شوند. برای آنکارا نیز ضمن حفظ پرستیژ ترکیه در زمینه نقش آفرینی در بحران جهانی ناشی از جنگ اوکراین، کارخانه‌های تولید آرد این کشور و نیز بازار نیازمند غلات وارداتی را بهره‌مند می‌کند. ضمن اینکه هم روسیه و هم ترکیه از فروش این محصول حتی با وجود کاهش نسبی قیمت آن به قطر سود خوبی کسب خواهند کرد.
به نظر می‌رسد، این ابتکار عمل روسیه می‌تواند سازمان ملل را نیز با خود همراه کند که در این صورت، کشورهای غربی شرایط سخت‌تری خواهند داشت.
 
ترکیه میانجیگری صلح را
دنبال می‌کند؟
اگرچه گفته می‌شود که مذاکرات درباره روند صلح یا آتش بس نیز از جمله محورهای سفر اردوغان خواهد بود اما به چند دلیل می‌توان گفت که این گزینه فعلاً روی میز سران اوکراین و بخصوص روسیه قرار نخواهد گرفت. اول اینکه بر اساس نظر کارشناسان امنیتی و نظامی بین‌المللی، هر دو طرف جنگ هنوز از حجم ویرانی‌ها و خسارات وارد شده به تنگ نیامده‌اند و انگیزه ادامه جنگ از پایان آن پررنگ‌تر است.
دوم اینکه حتی اگر اوکراین حاضر به آتش بس باشد، کشورهای غربی و بخصوص امریکا که فرصتی این‌چنین برای تضعیف روسیه پیدا کرده‌اند حاضر به از دست دادن آن نخواهند بود. سوم اینکه یکی از ملزومات پایان جنگ وجود یک میانجی مرضی الطرفین و دارای حسن سابقه بین‌المللی است.
اردوغان با توجه به اقداماتی که طی دو ماه گذشته در خصوص اوکراین انجام داده از نقض توافق سه جانبه و آزاد کردن گروهان اوکراینی آزوف و انتقال آنها به اوکراین گرفته تا موضع‌گیری درباره لزوم پیوستن کشورهای شرق اروپا به ناتو که به مذاق مسکو خوش نیامده است، از دایره یک میانجیگر بی‌طرف خارج شده است. شاید همین اقدامات بود که باعث شد پوتین علیرغم چراغ سبز اولیه به اردوغان برای سفر به ترکیه در ماه گذشته میلادی، از سفر خود صرف نظر کرده و تمایل داشته میزبان اردوغان به صورت غیررسمی در محل تعطیلات خود باشد.(البته برای عدم سفر پوتین به ترکیه دلایل دیگری هم وجود دارد که از جمله آنها می‌توان نگرانی از کودتا یا حکم بازداشت بین‌المللی را نام برد.)
در کنار موضوع غلات، عادی‌سازی روابط با دولت سوریه و نیز به تعویق انداختن بدهی گازی ترکیه به روسیه با توجه به نزدیک شدن پایان سال‌جاری میلادی از دیگر موضوعات مورد توجه اردوغان برای دیدار با پوتین خواهد بود.
 
کریدور غلات دوباره آغاز به کار خواهد کرد؟
اگرچه اردوغان چندین بار با پوتین تماس داشته و خواستار برقراری مجدد «پل صلح» در دریای سیاه شده است تا دنیا از بحران مواد غذایی خارج شود، اما به نظر نمی‌رسد که روسیه بدون برآورده شدن شروطش به برقراری مجدد این کریدور تن دهد. شروطی که تیر ماه گذشته از قول پوتین اعلام شد و عبارت بود از: رفع موانع صادرات محصولات کشاورزی، اتصال بانک کشاورزی روسیه به سیستم سوئیفت و از سرگیری عملیات خط لوله آمونیاک توگلیاتی-اودسا.
اردوغان که حالا با بازی غرب گرایانه خود طی چند ماه گذشته شانس چندانی برای میزبانی مذاکرات صلح پیش روی خود نمی‌بیند، تلاش می‌کند با برقراری کریدور غلات، ضمن خروج از بحران مواد غذایی که ترکیه نیز گرفتار آن است، کسب سود برای کارخانه‌های تولید آرد و بازار خود و نیز حفظ پرستیژ نقش آفرینی در این بحران غذایی، ماهی خود را از دریای پر تلاطم شمالی صید کند. بازی که در آن روسیه، ترکیه و کشورهای آفریقایی سود می‌برند اما شاید به مذاق غرب خوش نیاید؛ اگر شروط مسکو را نپذیرد.