معطلی 8 ساله دولت قبل، توتال و شرکا در فاز 11 پارس جنوبی
پایان خسارت 40 میلیارد دلاری
از زمان حفر نخستین حلقه چاه در میدان مشترک پارس جنوبی تاکنون 27 سال می‌گذرد؛ حوالی سال 1375 بود که شرکت نفت فلات قاره ایران با استفاده از دستگاه حفاری مدرس و تجهیزات سایر پروژه‌ها و با وجود محدودیت‌های بودجه‌ای، نخستین حلقه چاه اکتشافی پارس جنوبی را حفر کرد و درست بعد از 270 روز انجام عملیات حفاری، وجود حجم عظیم ذخایر گاز و میعانات گازی در این میدان محرز شد و برای نخستین مرحله فاز ۱ توسعه و تولید از این میدان مشترک تعریف شد.
اواسط سال ۱۳۷۹ بود که شرکت ملی نفت ایران و شرکت توتال فرانسه برای توسعه بخش بالادستی فاز 11 پارس جنوبی و همچنین ساخت یک کارخانه حدود 10 میلیون تنی تولید ال‌ان‌جی تفاهمنامه همکاری امضا کردند.
پس از امضای این تفاهمنامه، شرکت پتروناس مالزی هم برای توسعه فاز 11 پارس جنوبی پیشقدم شد و با توافق سه‌جانبه، شرکت ملی نفت ایران (50 درصد)، شرکت توتال فرانسه (40 درصد) و پتروناس مالزی (10 درصد)، توسعه بخش بالادستی و همچنین پایین دستی فاز 11 پارس جنوبی را در اختیار گرفتند.
در فاصله سال‌های 1385 تا 1387، شرکت توتال فرانسه عهدشکنی و وقت‌کشی کرد و بعد از انجام مذاکرات طولانی و مخالفت شرکت ملی نفت ایران با پیشنهاد حدود 10 میلیارد دلاری فرانسوی‌ها، توتال از اجرای فاز ۱۱ پارس جنوبی کنار رفت. در سال 1388، چینی‌ها برای توسعه این فاز مرزی با پیشنهاد مالی ۴ میلیارد دلار پیشقدم شدند. شرکت چینی موظف بود در مدت زمان 52 ماه فاز ۱۱ را به تولید برساند اما این شرکت نیز بعد از گذشت مدت زیادی از توسعه این فاز کنار گذاشته شد.
اردیبهشت ماه 1392 بود که تفاهمنامه توسعه دریایی این فاز میان شرکت نفت و گاز پارس و شرکت مهندسی و ساخت تأسیسات دریایی ایران با هدف ساخت و راه‌اندازی یک جکت، دو سکو و دو رشته خط لوله دریایی انتقال گاز به پالایشگاه خشکی امضا شد.
اواخر مردادماه 1392 نیز قرارداد توسعه این میدان در قالب بیع متقابل به شرکت پتروپارس واگذار شد.
هنوز ۸ ماه از امضای قرارداد نگذشته بود که شرکت پتروپارس به طور کامل از توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی کنار رفت و بیژن زنگنه وزیر نفت وقت به صراحت اعلام کرد که فاز ۱۱ فعلاً در اولویت کاری وزارت نفت نیست.
بازگشت دوباره توتال به فاز ۱۱
زمان گذشت و توسعه فاز ۱۱ همچنان گرفتار در بلاتکلیفی؛ تا اینکه در سال 1395 توتال بار دیگر برای توسعه فاز 11 پیشقدم شد و موافقتنامه اصولی این طرح توسعه‌ای در همان سال و قرارداد آن هفت ماه بعد (12 تیرماه 1396) در قالب شرایط عمومی، ساختار و الگوی جدید قراردادهای نفتی به ارزش 4.8 میلیارد دلار میان شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیوم توتال فرانسه (50.1 درصد)، شرکت ملی نفت چین (سیانپیسی 30 درصد) و پتروپارس (19.9 درصد) امضا شد.
29 مردادماه 1397 بود که شرکت نفت و گاز فرانسوی توتال در بیانیه‌ای تأیید کرد که در پی ناتوانی از دریافت معافیت از تحریم‌های ضدایرانی ایالات متحده امریکا، خروج خود را از پروژه چند میلیارد دلاری طرح توسعه فاز 11 پارس جنوبی اعلام می‌کند از این رو فرایند انتقال مسئولیت توسعه این فاز به CNPC رسید.
مدتی بعد از خروج توتال از برنامه توسعه فاز ۱۱ درست در تاریخ 14 مهرماه 1398 بود که به‌طور رسمی اعلام شد شاخه بین‌المللی شرکت ملی نفت چین هم از این پروژه کنار رفت و پتروپارس به تنهایی این پروژه را توسعه می‌دهد.
واقعیت این است که دولت گذشته با معطل گذاشتن توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی طی ۸ سال، مجموعاً کشورمان را از ۴۰ میلیارد دلار درآمد محروم کرد.
دولت یازدهم سه سال و تا سال ۱۳۹۵ معطل توتال ماند تا این شرکت فرانسوی برای انعقاد قرارداد توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی راهی ایران شود. با توجه به برآورد درآمد سالانه ۵ میلیارد دلاری ایران از استخراج گاز از فاز ۱۱ پارس جنوبی، معطلی ۸ ساله دولت روحانی سبب عدم‌النفع ۴۰ میلیارد دلاری ایران در این بخش شد.
فاز ۱۱ در دولت سیزدهم
با روی کار آمدن دولت سیزدهم و آغاز فعالیت رسمی آن در مردادماه 1400 با شعار پیشبرد طرح‌ها با تکیه بر توان داخل و اینکه هیچ طرحی نباید معطل تحقق برجام باشد، توسعه فاز ۱۱ با جدیت بیشتری دنبال شد.
مهرماه 1401، با اعلام قید فوریت به منظور پیشگیری از مشکل ناترازی گاز در زمستان و با هدف تولید زودهنگام گاز از این میدان مقرر شد با کاربست تمام توان و تجهیزات، حفر ۴ حلقه چاه تکمیل شود؛ همچنین با هدف نهایی کردن تولید از این میدان مقرر شد تا با انتقال سکوی بهره‌برداری فاز C12 میدان گاز پارس جنوبی به موقعیت فاز 11 B، خلأ ناشی از ساخت سکو که معمولاً سه سال به طول می‌انجامید جبران شده و تولید از این میدان هرچه زودتر نهایی شود.
ضرورت تولید زودهنگام از فاز ۱۱ پارس جنوبی و وجود محدودیت‌های بین‌المللی سبب شد تا پیمانکار پروژه با بعضی مشکلات عملیاتی جابه‌جایی سکو روبه‌رو شود اما در نهایت با پذیرش ریسک از سوی مدیران و کارکنان صنعت نفت و با کمک متخصصان و کارشناسان ایرانی اقدام‌های اولیه و برش پایه‌های سکو انجام شد و سکوی فاز ۱۲ روی شناور قرار گرفت تا برای نصب منتقل شود.
با اولویت‌گذاری‌های انجام شده در دولت سیزدهم، فروردین ماه امسال (1402) اعلام شد که چاه‌ها تکمیل و خطوط لوله زیردریایی نیز احداث شده است و بخش‌های مرتبط با سه‌پایه مشعل و بریج نیز در حال نصب است.
۱۴۰۲؛ سال برپایی جشن تولید از فاز ۱۱
مروری بر روند توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی به عنوان مرزی‌ترین فاز به لحاظ مجاورت با منطقه تحت حاکمیت قطر، در دولت‌های گذشته نشان می‌دهد که هر چند طی این سال‌ها همواره بر طبل ضرورت بهره‌گیری از توانمندی‌های داخلی کوبیده شد اما در عمل اجرای پروژه‌ها به دلیل محدودیت مالی داخلی یا هر دلیل دیگری معطل خارجی‌ها ماند.
دولت سیزدهم اما سعی کرده واقع‌گرایی، اولویت‌گذاری و کارآمدی را سرلوحه اقدامات خود قرار دهد و با تمرکز بر منابع و امکانات موجود به دنبال حداکثر منفعت و کارایی باشد.
فاز ۱۱ پارس جنوبی در همه این سال‌ها بلاتکلیف مانده بود و حتی با وجود اجرای برجام و انعقاد قرارداد با شرکت‌های بزرگ نفتی جهانی، کاری برای توسعه آن انجام نشد.
اگر این بار هم دولت سیزدهم کاری نمی‌کرد و نبود تکنولوژی و شرایط پیچیده توسعه و تحریم‌های بین‌المللی را دستاویز تعلل می‌کرد، شاید هنوز هم توسعه این فاز مغفول مانده بود و در اولویت نبود. در واقع دولت سیزدهم کاری را که ظرف 20 سال گذشته انجام نشده بود، ظرف 20 ماه به سرانجام رساند.
نتیجه اولویت‌بندی‌ها و برنامه‌ریزی‌های عملیاتی دولت سیزدهم این شد که فاز ۱۱ میدان مشترک پارس جنوبی پس از دو دهه سفر پرزحمت و پشت سر گذاشتن چالش‌های مختلف مالی، فناوری و سیاسی، بالاخره تابستان امسال به ایستگاه پایانی می‌رسد و این گره چند ده ساله از بخت توسعه‌ای این فاز مرزی باز می‌شود.
وزیر نفت با اشاره به اینکه در توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی، ۸۰۰ میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی اتفاق افتاد، گفت: پرونده پارس جنوبی از نظر ما بسته نیست و اقدام مهم در این میدان مشترک حفظ و نگهداشت تولید و فشارافزایی است که مطالعات آن در دولت سیزدهم رو به پایان است و تا پایان امسال قراردادش امضا می‌شود.
جواد اوجی در مراسم آغاز رسمی برداشت گاز از فاز ۱۱ پارس جنوبی با حضور سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در عسلویه با اشاره به اینکه این دومین بار در ۶ ماه گذشته است که رئیس‌جمهور برای بهره‌برداری از طرح‌های صنعت نفت به استان بوشهر می‌آید، افزود: اسفندماه پارسال، آیت‌الله رئیسی برای افتتاح پالایشگاه طرح توسعه فاز ۱۴ پارس جنوبی به عسلویه آمد که در همان مراسم تأکید شد فاز ۱۱ پارس جنوبی در این دولت به بهره‌برداری برسد، زیرا رئیس‌جمهور بر توسعه میدان‌های مشترک بویژه تکمیل فازهای پارس جنوبی تأکید بسیار دارند.
وزیر نفت تأکید کرد: امروز این توفیق حاصل شد و فاز ۱۱ پارس جنوبی به بهره‌برداری رسمی رسید و این در حالی است که شرکت‌های خارجی مانند توتال، شل و سی‌ان‌پی‌سی‌آی (شاخه بین‌المللی شرکت ملی نفت چین) برای توسعه این فاز ۲۰ سال هیچ اقدام عملی نکردند.