مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی در گفت‌و‌گو با «ایران» عنوان کرد
گسترش هنر و تسهیل کسب و کار با انحصارزدایی
دفتر آموزش و توسعه فعالیت‌های هنری زیرمجموعه معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و مسئولیت ساماندهی و الگوسازی و توسعه آموزش‌های رسمی و غیررسمی هنر را بر عهده دارد.این مرکز طی سال‌ها فعالیت کاری خود تلاش کرده با برنامه‌ریزی‌های مدون و اصولی در راستای تحقق عدالت فرهنگی و هنری قدم بردارد که مهم‌ترین اقدام آن در دولت سیزدهم طرح ملی آموزش هنر برای همه بود که بسیار مورد استقبال قرار گرفت. محمدحسین اسماعیلی مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری که از تیرماه 1401 عهده‌دار این مسئولیت است، در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره فعالیت‌های این مرکز از جمله مبحث آموزش صحبت‌هایی داشته‌اند که در ادامه می‌خوانید؛
ندا سیجانی
روزنامه نگار
ابتدا در مورد اقدامات دفتر برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری در دولت سیزدهم توضیح دهید؟
مهم‌ترین اقدامات این دفتر در دولت سیزدهم را می‌توان در بخش‌های زیر معرفی کرد:
الف- طرح ملی آموزش هنر برای همه
طرح ملی آموزش «هنر برای همه» با هدف محرومیت‌زدایی و تحقق عدالت فرهنگی و هنری در مناطق محروم، کمتر توسعه یافته و شهرهای مرزی کشور در دولت سیزدهم آغاز شد و به منظور توسعه عدالت آموزشی و ایجاد تسهیلات و دسترسی همگان به امکانات فرهنگی، از اواخر سال 1400 و در 9 استان مرزی کشور آغاز و در سال 1401 به تمامی استان‌های کشور تسری یافت که به‌عنوان یکی از کلان برنامه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوره جدید محسوب می‌شود.
در این طرح، 100 رشته فرهنگی و هنری در سراسر کشور نیازسنجی شد، آنچه به‌عنوان معیار اصلی برای انتخاب این رشته‌های فرهنگی و هنری در نظر گرفته شد کاربردی بودن و احیا و توسعه هنرهای ملی، بومی، آیینی و هنرهایی بود که در بعضی از مناطق در حال فراموشی بودند که با استفاده از ظرفیت استادان و مراکز آموزش‌های هنری، کانون‌های مساجد و انجمن‌های تخصصی استان‌ها در 316 نقطه شهری و روستایی و عشایری کم برخوردار در سراسرکشور در حال برگزار شدن است.
در این زمینه سامانه‌ای برای ثبت‌نام متقاضیان در دوره‌ها و کلاس‌های آموزشی راه‌اندازی شد که تا کنون حدود ۶۵ هزار نفر متقاضی، نسبت به ثبت‌نام در این سامانه اقدام کرده‌اند و این دوره‌های آموزشی در رده‌های مقدماتی و تکمیلی به سه روش؛ حضوری، آنلاین و آفلاین برگزار می‌شود و برای شرکت‌کنندگان گواهینامه‌های معتبر صادر می‌شود.
ب- توسعه کمی و کیفی هنرستان‌های هنرهای زیبا
تعداد رشته‌های هنری و تعداد هنرستان‌های هنرهای زیبای سراسر کشور از آغاز دولت سیزدهم افزایش یافته است. سیاست دوره جدید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، توسعه هنرستان‌های هنرهای زیبا و حمایت از آنها بوده است، در حال حاضر بیش از ۷هزار هنرجوی دختر و پسر در رشته‌های موسیقی، هنرهای نمایشی، سینما، انیمیشن، گرافیک، نقاشی و صنایع دستی تحصیل می‌کنند و از مجموع 60 هنرستان فعال در سطح کشور 12 هنرستان در دوسال اخیر مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند و همچنین برای افزایش 15 رشته- محل در هنرستان‌ها مجوز صادر شده است که یک عملکرد بی‌سابقه و جهادی در این راستا محسوب می‌شود که در دولت سیزدهم اتفاق افتاده است.همچنین برای نخستین بار ساختار هنرستان‌های هنرهای زیبا از سوی سازمان اداری و استخدامی مورد تصویب قرار گرفت که بر این اساس و آنچه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ابلاغ کرده، قرار است در هر استان، حداقل دو هنرستان شامل: یک هنرستان پسرانه و یک هنرستان دخترانه ایجاد شود که در حال پیگیری موضوع هستیم و امیدواریم تا پایان دولت سیزدهم این سیاست را عملیاتی کنیم.
ج- تعیین صلاحیت تدریس مدرسان هنری
تمامی مدرسان، برای تدریس در آموزشگاه‌های آزاد هنری باید تأیید صلاحیت حرفه‌ای و عمومی شوند و موظف به دریافت کارت تدریس هستند.متقاضیان دریافت کارت با ثبت‌نام در سامانه کارت صلاحیت تدریس، در صورت احراز شرایط و تخصص حرفه‌ای مربیگری در یکی از رشته‌های هنری مصوب، می‌توانند در آموزشگاه‌های آزاد هنری به تدریس بپردازند. تاکنون از زمان راه‌اندازی این سامانه حدود 6 هزار کارت در رشته‌های موسیقی، تجسمی، نمایش، خوشنویسی و هنرهای سنتی صادر شده است که از ابتدای دوره جدید با ساماندهی و تسریع و تسهیل در فرایندها، بیش از 2000 نفر کارت صلاحیت تدریس دریافت کرده‌اند.
د- ارتقای آموزشگاه‌های آزاد هنری
با توجه به وظایف دفتر آموزش و مصوبه ۴۷۷ شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی بر تأسیس و نظارت بر آموزشگاه‌های آزاد هنری، فرایند ثبت تقاضا و صدور مجوز، ثبت اطلاعات دقیق و به روز آموزشگاه‌های آزاد هنری و تهیه بانک اطلاعات آموزشگاه‌ها، در سامانه آموزشگاه‌های آزاد هنری انجام می‌شود. اکنون بیش از 5 هزار آموزشگاه آزاد هنری در سراسر کشور مجوز فعالیت دارند که در دوره جدید 1500 آموزشگاه جدید مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند و از دیگر برنامه‌ها برای ارتقای جایگاه این مراکز آموزشی راه‌اندازی انجمن آموزشگاه‌های آزاد هنری و ایجاد سامانه جامع نظارت بر آموزشگاه‌ها در دستور کار قرار دارد.
ه- حمایت از مراکز مهارتی و کاردانش
دفتر برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری متولی اصلی آموزش استانداردهای مهارتی و آموزش‌های متوسطه شاخه کاردانش بخش فرهنگ و هنر است که این آموزش‌ها به استناد توافقنامه‌های همکاری با وزارت آموزش و پرورش در مراکز مجری برگزاری دوره‌های مهارتی اجرا می‌شود. در این راستا آزمون‌های جامع و ادواری، در هر سال تحصیلی در سه مقطع زمانی برگزار می‌شود و پذیرفته‌شدگان در آزمون گواهینامه مهارت دریافت می‌کنند که پس از گذراندن دروس عمومی در آموزش و پرورش موفق به اخذ دیپلم متوسطه می‌شوند. از ابتدای دولت سیزدهم موضوع هوشمند شدن برگزاری آزمون‌ها پیگیری شد و در خرداد ماه سال‌جاری برای اولین بار آزمون‌های جامع و ادواری به شیوه حضوری- آنلاین برگزار شد و در حال حاضر تمامی مراحل آزمون‌ها از زمان ثبت‌نام تا برگزاری آزمون و صدور گواهینامه به‌صورت الکترونیکی و سامانه‌ای برگزار می‌شود. همچنین 1200 مرکز مهارتی به آموزش استانداردهای آموزشی می‌پردازند.
و- توسعه فعالیت‌های بخش تدوین استانداردهای آموزش تألیف کتب
با تشکیل کارگروه تألیف کتب و تدوین استانداردهای رشته‌های مهارتی بخش فرهنگ و هنر، مقرر شده است تا دروسی که منبع و کتاب ندارند تألیف و به روز‌رسانی شوند. برهمین اساس، از ابتدای دولت سیزدهم تعداد 25 عنوان کتاب درسی استانداردهای مهارتی رشته‌های مصوب شورای عالی آموزش و پرورش تألیف و منتشر شده است. همچنین تدوین بیش از 40 استاندارد جدید در رشته‌های مختلفی چون آموزشیار قرآن، چاپ و نشر، بازیگری و... در حال اقدام است.
ز- نشان ملی آموزش هنر
نشان ملی آموزش هنر با هدف ترغیب هنرآموزان و مدیران مراکز آموزش هنر به تلاش بیشتر برای ایفای رسالت معلمی و انجام وظایف و مسئولیت‌های خود و همچنین ایجاد شرایط مطلوب برای رقابت سالم و سازنده در جهت رشد و تعالی نظام تعلیم و تربیت و قدردانی و تجلیل از مدیران و هنرآموزان برتر آموزش هنر در سطح استانی و ملی طراحی شده است.
فرایند برگزاری این رویداد ملی از بهمن ماه 1401 آغاز شده و در سال نخست، این رویداد در سطح هنرستان‌های هنرهای زیبا برگزار می‌شود. در این دوره پس از پایان مهلت ارسال مدارک، 100 پرونده به مرحله ارزیابی رسید و ستادهای ارزیابی و برگزاری در سطح هنرستان، سطح استان و سطح ملی تشکیل و مدارک متقاضیان با شاخص‌های چهارگانه مؤلفه‌های دانشی، تخصصی، عملکردی و اخلاقی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته و آیین پایانی و مراسم اعطای نشان ملی آموزش هنر با عنوان «سرو ایرانی» در مهرماه سال‌جاری برگزار می‌شود.
ح- پروژه آموزشی تئاتر و تجربه پیشکسوتان
پروژه «تئاتر و تجربه پیشکسوتان» با همکاری اداره کل هنرهای نمایشی، مؤسسه هنرمندان پیشکسوت و دفتر برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تابستان 1402 در استان‌های کشور در حال برگزاری است.
استفاده از ظرفیت سایر بخش‌های ستادی و تجربه پیشکسوتان هنری در این پروژه دیده شده است که با اعزام استادان پیشکسوت تئاتر به استان‌ها، یک دوره آموزشی کوتاه مدت برای هنرمندان استان برگزار می‌شود.
ط - برنامه‌های پیش رو و در دست اجرا
یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی که در نظر گرفته‌ایم اهدای «نشان ملی آموزش هنر» است، این طرح سال گذشته با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی رونمایی شد و قرار است این نشان که جایزه «سرو ایرانی» نامگذاری شده است، در جهت تجلیل از جایگاه هنرآموزی و تدریس هنر هر ساله به هنرآموزان، مدیران، مبتکران سبک‌های آموزش هنر و شرکت‌های دانش بنیان تخصصی آموزش هنر، اهدا شود.
برگزاری نمایشگاه تخصصی کتاب‌های آموزش هنر، نمایشگاه دستاوردهای هنرستان‌های هنرهای زیبا، تدوین نظام جامع آموزش‌های فرهنگی هنری، طرح المپیاد آموزش هنر، انتشار فصلنامه آموزش هنر، طرح و تدوین برنامه جامع پرورشی و تربیتی هنرستان‌ها، گنجینه آموزش هنر و... بخش دیگری از برنامه‌های پیش روی این دفتر است.
یکی از اقدامات مهم این دفتر، برگزاری «طرح ملی آموزش هنربرای همه» است و همانطور که اشاره کردید، با هدف محرومیت‌زدایی و ایجاد عدالت فرهنگی شکل گرفته است؛ از زمان اجرای این طرح تا به امروز چه کارهایی صورت گرفته است؟
توجه به سیاست‌های کلان دولت مردمی در زمینه محرومیت‌زدایی، تحقق برنامه‌های پیشنهادی وزیر فرهنگ در زمینه عدالت فرهنگی و نیز توجه و تأکید بر تقویت و آموزش هنرهای بومی و سنتی از راهبردهای طرح ملی«آموزش هنر برای همه» است.
در نوبت اول ثبت‌نام در بهمن ماه 1400 با 9 استان شروع شد و در نهایت سراسر کشور به این طرح اضافه شد که در مجموع بیش از 65 هزار نفر در این طرح مشارکت دارند. در مجموع 473 کلاس آموزشی در این دوره برگزار شده که سهم بانوان بیش از 40 هزار و آقایان بیش از 25 هزار نفر است.
رشته‌های طراحی مد و لباس، عکاسی دیجیتال و گویندگی و فن بیان رشته‌هایی است که بیشترین استقبال را از سوی متقاضیان داشته و همچنین رشته‌های گرافیک تبلیغاتی، تدوین فیلم و پویانمایی نیز با استقبال خوبی مواجه شده است.
در اجرای این طرح تفاهمنامه‌هایی با نهادها و مراکزی چون سازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد امام خمینی(ره)، قرارگاه مهارت آموزی ستاد کل نیروهای مسلح، کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد، انجمن‌های فرهنگی و هنری، آموزش و پرورش و... منعقد شده تا از ظرفیت همه ارکان‌ها و سازمان‌های ذیربط با جامعه هدف مشخص بهره‌برداری شود.
از نکات مهم اجرای این طرح، آموزش رایگان در مناطق دورافتاده و مرزی و کم برخوردار است. با توجه به شرایط اقتصادی این مناطق و امکانات آن، علاوه بر آموزش، چه امکاناتی در قالب وسایل آموزشی و... در اختیار هنرآموزان قرار می‌گیرد؟
از همان روزهای نخست آغاز به کار دولت مردمی، امکان بهره‌مندی آموزش هنر برای همه مردم از مهم‌ترین سیاست‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است تا از این طریق هنر از انحصار شهر یا افراد خاص خارج شود تا همه بتوانند با شرایط یکسان از خدمات آموزش و فرهنگی و هنری بهره‌مند شوند. برای برگزاری این دوره‌های آموزشی در مناطق محروم و دور افتاده، تجهیزات آموزشی مورد نیاز تأمین و به‌صورت رایگان در اختیار این کلاس‌ها قرار گرفته است.
در ابتدای طرح «آموزش هنر برای همه»مباحث اقتصادی در اولویت نبود اما طبیعی است که با حجم عظیم استقبال کنندگان از این طرح ملی، مباحث اقتصادی هم در این موضوع مورد توجه قرار می‌گیرد و خوشبختانه هم اکنون در اجرای این طرح، در نقطه‌ای قرار داریم که می‌توانیم برنامه را تقویت کنیم و توسعه دهیم.
کارآفرینی و کادر‌سازی در حوزه فرهنگ و هنر در مناطق محروم یکی از اهداف اصلی این طرح محسوب می‌شود که در این مسیر تلاش خواهد شد بر مسیر اهداف متعالی انقلاب اسلامی ریل‌گذاری صورت گیرد.
اجرای این طرح برای احیا و تقویت هنرهای بومی، سنتی و آیینی در این مناطق است.برای صیانت این هنرها از خطر فراموشی چه اقداماتی صورت گرفته است؟ آیا از هنر و تجربه استادان این حوزه‌ها بویژه در بخش هنرهای آیینی استفاده می شود؟
بله، اجرای این طرح برای احیای هنرهای بومی و آیینی و برای صیانت هنرهای ملی از خطر فراموشی با کمک از استادان این هنرها در مناطق محروم آغاز شده و این طرح دارای اهداف مهمی در دو بخش توسعه کسب و کارهای فرهنگی و هنری و کشف استعدادهای هنری در سراسر کشور بویژه مناطق محروم و کمتر توسعه یافته و شهرهای مرزی است.
از جمله راهبردهای این طرح تأکید بر تقویت آموزش‌های بومی، تقویت ارزش‌‌های انقلابی، توسعه اقتصاد هنر و کسب و کارهای فرهنگی و هنری، کشف استعدادهای فرهنگی هنری در مناطق محروم، استفاده از فضای مجازی برای آموزش‌های هنری و... است.در این راستا از مجموع 100 رشته‌ای که نیازسنجی شده است 34 رشته در بخش آموزش رشته‌های فرهنگی و هنری عمومی و 66 رشته در بخش هنرهای بومی و محلی است.
در بحث اشتغالزایی هنرآموزان چه کارهایی انجام شده است؟
طی مذاکراتی با بعضی از نهادها و مؤسسات مالی و حمایتی تفاهم‌‌هایی با آنها صورت گرفته است تا افرادی که در این دوره‌ها شرکت کرده‌اند، بتوانند از تسهیلاتی برای راه‌اندازی کسب و کارهای خرد در حوزه‌های فرهنگی و هنری بهره‌مند شوند، در این زمینه با بنیاد برکت توافق‌های بسیار خوبی صورت گرفته که در حال نهایی شدن است و تفاهمنامه‌ای را منعقد می‌کنیم و متقاضیان می‌توانند در چند مرحله از طریق بنیاد برکت مورد حمایت قرار بگیرند.
همچنین با یکی دو مؤسسه مالی و بانک‌های قرض‌الحسنه رایزنی شده است تا بتوانیم از ظرفیت‌های آنها برای حمایت از آموزش‌دیدگان بهره‌مند شویم و طرح «آموزش هنر برای همه» را به سمت رونق اقتصاد فرهنگ و هنر پیش ببریم.
دفتر برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری به‌عنوان متولی اصلی حوزه آموزش‌های هنری در بحث آموزش و کشف استعدادهای هنری چه رویکرد جدی دارد و چه اقداماتی انجام داده است؟
در جذب هنرجو برای هنرستان‌های هنرهای زیبا تمهیداتی در نظر گرفته شده است تا افرادی که دارای استعدادهای هنری هستند از طریق مصاحبه و مشاوره در این هنرستان‌ها جذب شوند و آموزش‌های لازم را دریافت کنند. همچنین جذب استعدادهای هنری در آموزشگاه‌های آزاد هنری، مراکز مهارتی و همچنین آموزش رایگان هنرجویان مستعد در طرح ملی آموزش هنر برای همه از دیگر برنامه‌های استعدادیابی در این زمینه است.
در این زمینه چه تعاملی با وزارت آموزش و پرورش داشته اید؟
بدون تردید تعلیم، تربیت و آموزش فرزندان ایران عزیز در دولت مردمی از اهمیت خاصی برخوردار است به همین منظور تفاهمنامه همکاری مشترک بین وزارتخانه‌های فرهنگ و آموزش و پرورش در زمینه آموزش‌های رسمی بخش فرهنگی و هنری در هنرستان‌ها و آموزشگاه‌های مهارتی کشور به امضا رسیده است که نشان از اهتمام ویژه دولت مردمی نسبت به امر توسعه کمی و کیفی آموزش هنر است و با برگزاری جلسات مشترک مدیران کل دو وزارتخانه امیدواریم شاهد شکل‌گیری نسل جدیدی از هنرمندان فرهیخته در ایران عزیز باشیم.
آیا آموزش هنر به مدارس وارد می‌شود؟
براساس تفاهمنامه میان وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی و وزارت آموزش و پرورش، طرحی با عنوان «هر دانش‌آموز یک هنر» تهیه شده است و براساس آن دانش‌آموزان در مرحله نخست استعداد سنجی می‌شوند و با توجه به علاقه و استعدادشان به سوی آموزش‌های تخصصی هنری هدایت می‌شوند. این طرح با همکاری دو وزارتخانه و بخش خصوصی اجرایی خواهد شد و در راستای تحقق این تفاهمنامه آموزش رشته هنرهای نمایشی ویژه مربیان و معلمان آموزش و پرورش از استان تهران آغاز شده است که تاکنون بیش ار 300 نفر در این طرح شرکت کرده‌اند.
در بخش آموزش‌های غیر رسمی که در قالب آموزشگاه‌های آزاد هنری است، این مرکز چه نظارت‌هایی دارد؟
بر اساس مصوبه 477 شورای عالی انقلاب فرهنگی، نظارت بر آموزشگاه‌های آزاد هنری در هر استان بر عهده شورای نظارت بر آموزشگاه‌های استان است که از طریق بازرسی و نظارت ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها اعمال می‌شود. همچنین شورای مرکزی نظارت بر آموزشگاه‌های آزاد هنری که در این دفتر مستقر است بر کار شوراهای استانی نظارت عالیه دارد. در این راستا طرح راه‌اندازی سامانه جامع نظارت بر آموزشگاه‌های آزاد هنری در دست اقدام است که ان‌شاءالله تا پایان سال‌جاری راه‌اندازی خواهد شد.
نکته دیگر برگزاری آزمون‌های هنر و ارائه گواهینامه هنری است، این مدرک هنری چه اعتبار و امتیازی در اشتغالزایی و جذب کار دارد؟
همانطور که در سؤالات قبل اشاره شد افرادی که در آزمون‌های مهارتی این دفتر شرکت کرده و موفق به اخذ مدارک و گواهینامه‌های معتبر می‌شوند می‌توانند دروس عمومی را در مدارس آموزش و پرورش بگذرانند و در نهایت دیپلم هنری کار دانش دریافت کنند. در حال حاضر 32 رشته شامل 83 استاندارد هنری در مراکز مهارتی دارای مجوز از این دفتر مشغول فعالیت و آموزش به هنرجویان هستند و کسانی که مدارک این رشته‌ها را دریافت کنند دیپلم هنری معتبر دریافت می‌کنند. همچنین طراحی دوره‌های مهارتی آزاد در دستور کار قرار دارد که برای کسانی که در این دوره‌ها شرکت کنند نیز مدارک معتبر بین‌المللی صادر خواهد شد.
در گفت‌و‌گویی درباره ضبط گنجینه آموزش‌های هنری از استادان پیشکسوت و صاحبنام اشاره داشتید چه کارهایی در این زمینه انجام گرفته است؟
طرح گنجینه آموزش هنر مستندسازی از سبک‌های آموزش استادان و هنرمندان تراز اول رشته‌های هنری است که به منظور حفظ شیوه‌های آموزشی و انتقال آن به نسل‌های آینده انجام می‌شود. برنامه‌ریزی این طرح از سال 1401 آغاز شد و در فاز اول اجرای آن مستندسازی سبک آموزشی 10 استاد هنری برجسته در حال انجام است و این روند همچنان ادامه خواهد داشت.
بــــرش
نشان ملی آموزش هنر با هدف ترغیب هنرآموزان و مدیران مراکز آموزش هنر به تلاش بیشتر برای ایفای رسالت معلمی و انجام وظایف و مسئولیت‌های خود و همچنین ایجاد شرایط مطلوب برای رقابت سالم و سازنده در جهت رشد و تعالی نظام تعلیم و تربیت و قدردانی و تجلیل از مدیران و هنرآموزان برتر آموزش هنر در سطح استانی و ملی طراحی شده است.
فرایند برگزاری این رویداد ملی از بهمن ماه 1401 آغاز شده و در سال نخست، این رویداد در سطح هنرستان‌های هنرهای زیبا برگزار می‌شود.