علی حیدری
کارشناس مسائل ترکیه

اواخر هفته گذشته، هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه در سفری 3 روزه به عراق رفت تا با مقامات بغداد و همچنین اربیل دیدار کرده و به بررسی مسائل و چالش‌های پیش روی روابط دو کشور بپردازد. هر چند گفته شده این سفر برای مهیا کردن زمینه سفر ماه آینده رجب طیب اردوغان انجام شده است، اما به نظر می‌رسد، اهداف دیگری در پس پرده این سفر بوده است.
فیدان در این سفر، یک دستور کار ویژه داشت که عبارت بود از: ترغیب مقامات عراقی برای هماهنگی در مقابله با گروه «پ‌ک‌ک» یا حداقل وادار کردن بغداد به سکوت در قبال عملیات‌هایی که آنکارا هر از چندی در شمال عراق انجام می‌دهد.
وزیر خارجه ترکیه در این باره به صراحت و با موضع بالا خواسته خود را مطرح کرده و در نشست خبری از همتای عراقی خود خواست تا بغداد، گروه «پ‌ک‌ک» را در لیست تروریستی خود قرار دهد و با آنکارا در مبارزه با آن همکاری کند.
این لحن و سخن مقامات ترکیه با بغداد از موضع بالا البته تازگی نداشته و حتی در دوره‌ای که ترکیه به عراق لشکر کشی کرد و با اعتراض حیدرالعبادی نخست‌وزیر وقت روبه‌رو شد، پاسخ تندی نثار او کرد و گفت: «تو که هستی که بخواهی ما را این‌طور خطاب کنی!» این اظهارات البته به دلیل گرفتاری عراق در ورطه داعش و مشکلات عدیده سیاسی، امنیتی و اقتصادی بغداد بدون پاسخ ماند و بغداد در آن شرایط ترجیح داد، سکوت کند. فیدان در سفر به بغداد علاوه بر دیدار با همتای عراقی، با نخست‌وزیر، رئیس‌جمهور و رئیس پارلمان و همچنین با سران احزاب و ائتلاف‌های شیعی، سنی و ترکمان دیدار کرد که در نوع خود بی‌سابقه بوده و هیچ مقام ترکیه‌ای از سقوط صدام به این سو چنین طیفی وسیع از دیدارها را نداشته است.
وزیر خارجه ترکیه پس از آن به اربیل رفت تا با سران اقلیم کردستان عراق از جمله مسعود، مسرور و نچیروان بارزانی و همچنین قبایل طالبانی دیدار و گفت‌و‌گو کند که محور این دیدارها نیز توسعه روابط و برنامه‌ریزی برای مقابله مشترک با «پ‌ک‌ک» بود.
سایر محورهای سفر فیدان به عراق
اگرچه مقابله با «پ‌ک‌ک» برای آنکارا و فیدان اهمیت زیادی داشته و فصل مشترک همه دیدارهایش در عراق تأکید بر حمایت بغداد و اربیل برای اقدامات نظامی ترکیه بود، اما نگاهی به اظهارات طرف عراقی نشان می‌دهد که آنها موضوع دیگری را مدنظر داشتند و اولویت اصلی در روابط‌شان با ترکیه، «آب» بوده است.
هرچند فؤاد حسین در دیدار با همتای ترکیه‌ای خود به صورت گذرا و در نشست خبری به این نگرانی عراق اشاره کرد، اما این نگرانی به صورت تفصیلی در دیدارهای فیدان با رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و رئیس‌مجلس به طرف ترکیه‌ای گوشزد شد.
لزوم رسیدن عراق به سهم آبه (حقابه) عادلانه از رودخانه‌های دجله و فرات و رها‌سازی آب این رودها از سدهای عظیم ترکیه، خواسته‌ای بود که همه مقامات عراق در دیدار با وزیر خارجه ترکیه بر آن اتفاق نظر داشتند.
پروژه «جاده توسعه» از محورهای دیگر دیدارهای وزیر خارجه ترکیه بود که مقامات ترکیه در حال تلاش برای دستیابی به آن هستند و البته تاملات دیگر کشورهای منطقه را هم باید درنظر بگیرند. این پروژه شامل خط آهن و جاده ارتباطی است که از بندر بصره آغاز شد و تا ترکیه ادامه دارد و ترکیه را به عراق و کشورهای حاشیه خلیج فارس متصل می‌کند و به نوعی می‌توان آن را یک کریدور شمال به جنوب خواند. ترکیه بسیار راغب است که این پروژه عظیم آغاز شود اما به دلیل مشکلات اقتصادی، زیرساختی و امنیتی هنوز کلید نخورده است. از همین روز فیدان در دیدار با مقامات ترکیه از آمادگی این کشور برای سرمایه‌گذاری خبر داده و خواستار همکاری آنکارا در این پروژه 17 میلیارد دلاری شد.
صادرات نفت به ترکیه و صادرات از این کشور به کشورهای دیگر نیز از سایر محورهای سفر هاکان فیدان به عراق بود. مدتی پیش، ترکیه در دادگاه بین‌المللی به دلیل فروش نفت غیرقانونی اقلیم کردستان عراق، محکوم به پرداخت یک و نیم میلیارد دلار شد. از آن زمان تاکنون ترکیه از صادرات نفت عراق از طریق خط لوله کرکوک- جیهان خودداری کرده تا بتواند در چانه زنی با بغداد، از زیر بار این خسارت مالی شانه خالی کند.
به نظر می‌رسد مذاکرات در این خصوص همچنان ادامه دارد زیرا بغداد حاضر به کوتاه آمدن در این مسأله نشده است.
طرح منطقه‌ای فیدان برای عراق
فارغ از موارد ذکر شده در بالا که محورهای امنیتی و اقتصادی را شامل می‌شود، اتفاق نادری که در سفر وزیر خارجه ترکیه به عراق رخ داد، این بود که فیدان بر خلاف اسلاف خود و حتی دیگر مقامات ترکیه، با همه طیف‌ها در عراق دیدار کرد. این موضوع زمانی قابل توجه نشان می‌دهد که بدانیم فیدان پیش از نشستن بر مسند وزارت خارجه، حدود یک دهه ریاست سرویس اطلاعاتی ترکیه (میت) را بر عهده داشت و در زمان معارفه خود نیز نشان داد که به دنبال گسترش نفوذ ترکیه مانند دوره عثمانی است. مذاکرات با جریانات سیاسی اهل سنت و شیعی و همچنین ترکمان‌ها و کردها در همین راستا قابل ارزیابی است و نشان می‌دهد باید در طول ماه‌های آینده و سال بعد منتظر تغییراتی در نوع سیاست ورزی آنکارا نسبت به بغداد و اربیل باشیم.
اگرچه گفته می‌شود که این سفر به منظور زمینه‌سازی برای سفر اردوغان به عراق و امضای یادداشت تفاهم‌های اقتصادی و سیاسی انجام گرفته، اما نباید این مهم را از نظر دور داشت که هاکان فیدان نیز قصد دارد میوه اقداماتش در دوره ریاست بر میت در کشورهای منطقه را در دوره وزارت خارجه بچیند.