مشاهده چند میش‌مرغ در گندمزارهای کردستان داستان انقراض آنها را خط زد
خرید تخم میش‌مرغ معطل نقشه ژنتیکی
شهلا منصوریه
خبرنگار
«چاله ژنتیکی» اصطلاحی بود که کارشناسان محیط زیست در راستای حفظ میش مرغ مطرح کردند. اصطلاحی که بویژه بعد از کاهش محسوس جمعیت آن و رسیدن به تعداد کمتر از ۲۵ بال و به علت وجود ازدواج‌های درون خانوادگی مطرح شد. به همین جهت، کارشناسان حفظ آن را کم از حفظ یوزپلنگ نمی‌دانند. به گفته امید یوسفی، رئیس اداره نظارت بر حیات وحش حفاظت از محیط زیست آذربایجان غربی، واردات تخم میش‌مرغ از کشورهایی که زیرگونه آن با زیرگونه کشور ما قرابت نزدیکی دارد یکی از راه‌های حفظ این پرنده است اما او به «ایران» می‌گوید: قبل از آن باید این گونه را از دست معادن، تغییر کاربری اراضی، تیغ کمباین، حیواناتی نظیر شغال، روباه، گرگ و سگ‌های ولگرد نجات داد.
میش‌مرغ، پرنده نادر و منحصر به‌فردی است که در سال‌های اخیر به دلیل شکار بی‌رویه، اختلال و تخریب زیستگاه‌ها، کشت مکانیزه تعداد آنها کاهش پیدا کرده. در دنیا و خصوصاً اروپا این گونه از پراکنش و جمعیت خوبی برخوردار است و در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از جمعیت و منابع طبیعی جهان در رده آسیب پذیر قرار دارد ولی در ایران جمعیت آن به‌شدت کاهش یافته است. تا پیش از اینکه زیستگاه میش‌مرغ به دشتهای اطراف بوکان و کردستان محدود شود، جغرافیای زیستی سنگین وزن‌ترین پرنده پروازی جهان مناطق سردسیر غرب و شمال غرب ایران بود.
خرید تخم میش مرغ
کارشناسان خرید تخم میش‌مرغ از کشورهایی چون ترکیه، اسپانیا و... را تنها راهکار نجات میش‌مرغ می‌دانند. رئیس اداره نظارت بر حیات وحش حفاظت از محیط زیست آذربایجان غربی می‌گوید: اقدامات خوبی درخصوص این طرح انجام شده است. برای اینکه بتوانیم تخم میش‌مرغ را از کشورهایی مثل ترکیه، اسپانیا و یا انگلستان وارد کنیم باید نقشه ژنتیکی میش‌مرغ را داشته باشیم.
قراری برای نقشه
این نقشه هنوز آماده نشده، اما طی قراردادی که با دانشگاه تربیت مدرس بسته شده، قرار است تا پایان شهریور این نقشه آماده و در اختیار این اداره قرار گیرد. براساس این نقشه از کشورهایی که قرابت بیشتری با زیرگونه میش مرغ ایران دارند، تخم میش‌مرغ‌ها وارد می‌شود. یوسفی می‌گوید: در این خصوص، زیرساخت‌ها از جمله خریداری دستگاه‌ها، تجهیز چند سالن (قرنطینه، جوجه‌های تازه متولد شده، جوجه‌های 20 روزه تا سه ماه و رهاسازی) صورت گرفته است. به گفته این مسئول اگر این نقشه تا آخر شهریور اعلام شود، سال آینده در فصل تخم‌گذاری به سمت تهیه تخم می‌رویم و پس از آن برنامه تکثیر در اسارت و رهاسازی در طبیعت صورت می‌گیرد.
محدوده محدود
در چند دهه گذشته پراکنش خوبی از میش‌مرغ در استان آذربایجان غربی و شرقی، همدان و کردستان وجود داشت. اکنون فقط تعداد انگشت شماری در آذربایجان غربی و در پناهگاه حیات وحش دشت سوتاو و حامیان مشاهده می‌شود. یوسفی می‌گوید: برای حفظ میش‌مرغ در هسته مرکزی که در این استان است، از سال 80 محدوده‌ای حدود 4 هزار هکتاری به عنوان پناهگاه حیات وحش را جزو مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان معرفی کردیم تا بتوانیم روی اراضی و تهدیدات و تعارضات کنترل و مدیریت بیشتری داشته باشیم.
به گفته او، در این محدوده، اقدامات خوبی از قبیل احداث و تجهیز پاسگاه محیطبانی و مرکز تحقیقات میش‌مرغ، خریداری 25 هکتار از اراضی کشاورزی، خرید محصولات کشاورزی در زمان برداشت، نظارت بیشتر بر برداشت محصول توسط کمباین‌ها که همزمان با بیرون آمدن جوجه‌ها از تخم‌‌هاست و تهیه آب انبار و آبشخور انجام گرفت. در نتیجه تعداد میش‌مرغ‌ها از 16 بال به 24 بال پرنده افزایش پیدا کرد. با وجود این، او تأکید می‌کند: این اقدامات باید به تدریج ادامه پیدا کند و اراضی که در منطقه هستند به مالکیت سازمان حفاظت محیط زیست تبدیل و مساحت آن به بیش از 500 هکتار برسد تا حاشیه امن برای زیستگاه میش‌مرغ ایجاد شود.
مشاهده چند میش‌مرغ
لای گندمزارها
در ماه‌های اخیر، در دشتهای اطراف کردستان نیز چند میش مرغ
لابه‌لای گندمزارها مشاهده شد. دشت‌هایی که معادن آنجا را قرق کرده‌اند. یوسفی می‌گوید: این زیستگاه برخلاف زیستگاه سوتاو، عنوان حفاظتی ندارد و مدیریت آنجا برای سازمان حفاظت محیط زیست سخت است. علاوه بر معادن، توسعه اراضی کشاورزی، توسعه و تغییر کاربری، زمان کشت و برداشت محصول، زمان سم‌پاشی، کودپاشی و تبدیل زمین‌های دیم به آبی، توسعه خانه باغ‌ها و تبدیل اراضی به باغات تهدید بزرگی برای میش مرغ محسوب می‌شود.
او درخصوص این مناطق می‌گوید: این اراضی، اراضی آزاد است. تلاش برای تحت مالکیت و مدیریت محیط زیست، نیاز به ضوابط و قوانین اداری زیادی دارد و باید ارگان‌هایی مثل وزارت صنایع، معادن و وزارت جهاد کشاورزی و چند ارگان دیگر موافقت کنند. معمولاً سازمان‌ها سخت موافقت می‌کنند که این اراضی تحت تملک سازمان حفاظت محیط زیست در داخل مناطق چهارگانه جای بگیرند. با وجود این، اقداماتی که از اختیارات ما بود و توانستیم انجام دهیم این بود که محصول را به صورت سرپا خریداری کنیم و اجازه ندهیم در زمان برداشت، کمباین وارد زمین شود و تهدیدی برای جوجه‌ها و آشیانه‌های میش‌مرغ شود. او تهدید جدی بعدی را پس از برداشت محصول می‌داند و می‌گوید: تا زمانی که محصول در زمین است، میش‌مرغ خود را مستتر می‌کند اما زمانی که محصولی در زمین نیست، به راحتی توسط حیواناتی مثل شغال، گرگ، سگ‌های ولگرد و پرنده‌های شکاری و یا حتی ممکن است شکارچیان غیرمجاز شکار شود.
او معتقد است که روستاییان میش‌مرغ را جزئی از هویت خودشان می‌دانند و همین باور باعث شده که این پرنده در این مناطق حفظ شود، اما در این راستا باید اقدامات بیشتری هم صورت بگیرد. از جمله آموزش و تعامل با وزارت جهاد کشاورزی برای تغییر محصول است تا با همان درآمد و کمترین انرژی جایگزین گندم شود.
به گفته او، ناهماهنگی بین ارگان‌ها نیز از دیگر مشکلات است. در صورت تعامل و هماهنگی بیشتر ارگان‌ها این پرندگان بیش از این آسیب نخواهند دید.
