سیاست‌ها به سمت «صادرات‌محور» کردن شرکت‌های دانش‌بنیان برود
چندی پیش، محمدصادق خیاطیان رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی معاونت علمی ریاست جمهوری و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی که پیش‌تر رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری بود، در حاشیه نشست خبری آیین‌نامه حمایت از نخبگان در گفت‌و‌گو با «ایران» به این موضوع که چقدر شرکت‌های دانش‌بنیان برای کمک به ابعاد اقتصادی کشور پیشرفت کرده‌اند و در دسته‌بندی‌های بالاتر قرار می‌گیرند، اشاره کرد و گفت: جهت‌گیری ما به سمت توسعه‌سازی دانش‌بنیان‌ها است و باید با قدرت بیشتری جلو برویم. یکی از اقدامات مهمی که در معاونت علمی با کمک صندوق نوآوری شکل گرفت، ایجاد پایگاه‌های صادراتی در برخی از کشورهای هدف بوده است. در چند کشور مانند کنیا، سوریه و... پایگاه‌ها ایجاد شدند. این پایگاه‌ها محلی برای عرضه محصولات دانش‌بنیان داخلی و اعلام نیاز ظرفیت‌هایی خواهد بود که کشورهای دیگر دارند.
وی تأکید کرد: اینها حوزه‌هایی است که اقبال از طرف کشورهای دیگر برای آن زیاد بوده، یعنی در حوزه تجهیزات، سلامت و حوزه‌های دارویی اقبال زیادی وجود دارد؛ به‌عنوان مثال داروهای ضدسرطان که در داخل تولید می‌شود و خیلی هم پیشرفته هستند، اکنون ظرفیت خوبی برای صادرات دارند و تولید آنها باید گسترش پیدا کند. نگاه‌ها باید نسبت به شرکت‌های دانش‌بنیان نگاه‌های صادرات‌محور باشد.
این عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی با تأکید بر صادرات‌محور بودن محصولات پس از رفع نیازهای داخل کشور گفت: به طور کلی بازار حوزه «های‌تک» و تکنولوژی برتر بسیار مهم است. در عین حال بازار کشور ایران هم آنقدر ظرفیت بزرگی ندارد که بتواند به توسعه فروش محصولات دانش‌بنیان کمک کند. بنابراین حتماً باید نگاه صادرات‌محور و نگاه بیرونی به موضوع فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان را توسعه دهیم.
وی با اشاره به اینکه برای توسعه کار دانش‌بنیان‌ها نباید نگاهمان به محدوده جغرافیایی خودمان محدود شود، بیان کرد: ذات «های‌تک» و صنایع پیشرفته به گونه‌ای است که محدوده جغرافیایی یک کشور کفاف توسعه آن محصول را نمی‌دهد. بنابراین ما باید سیاست‌های خود را به سمت صادرات‌محور کردن شرکت‌ها پیش ببریم.
خیاطیان درباره ایجاد بستر برای شرکت‌های دانش‌بنیان به کمک صندوق نوآوری شکوفایی بیان کرد: علاوه بر اینها بسترهای خوبی در صندوق نوآوری شکوفایی و معاونت علمی فناوری از جمله شرکت در نمایشگاه‌های خارجی برای حمایت از صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر گرفته شد که تقریباً می‌توان گفت شرکت‌های دانش‌بنیان با هزینه‌های پایین می‌توانستند در آن شرکت کنند. همایش‌های خارجی بستر مهمی برای عرضه محصولات استارتاپی است.
«آنچه که موجب ارتقای شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود، تعاملات تجاری است.» خیاطیان با تأکید بر این موضوع اظهار داشت: درواقع پذیرش هیأت‌های تجاری برای اینکه ارتباطات تجاری و بین‌المللی برقرار شود، نیازمند تعریف کارگزارها و بروکرهایی است که بتوانند بررسی و شناخت خوبی نسبت به بازارهای بین‌المللی داشته باشند و همچنین نیازمندی‌های آنان را احصا کنند.
انتظار حمایت بیشتر از شرکت‌های نوپا
مهم‌ترین نکته نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان این است که بتواند عدالت را برای ارائه تسهیلات و کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان اجرا کند و حتی لازم است که شرکت‌های نوپا مورد حمایت بیشتری قرار بگیرند. بر همین اساس با یکی از مدیران شرکت‌های دانش‌بنیان گفت‌و‌گو کردیم.
مسعود سلیمان‌نژاد مدیرعامل یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان، در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران بیان کرد: طبق پیامی که اخیراً به دست من رسید، شرکت ما در سطح شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا قرار دارد و در زمینه تولید منبع تغذیه‌های صنعتی هستیم. پیش از اینها دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان شامل تولیدی نوع یک، تولیدی نوع دو، تولیدی نوع سه، نوپا نوع یک، نوپا نوع دو و نوپا نوع سه بود. اما از تاریخ ۱۸ اردیبهشت سال ۱۴۰۲ شرایط تغییر کرد. این دسته‌بندی‌ها بر اساس مزایا و امتیازاتی که به شرکت‌ها تعلق می‌گیرد، تقسیم‌بندی می‌شود و همچنین بسته به رشدی است که شرکت‌ها دارند.
در جدیدترین نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌ها باید گزارش سالیانه ارائه کنند. وی در این باره گفت: در دوره‌های قبل چنین چیزی نبود. البته که ارائه گزارش می‌تواند اقدام خوبی باشد اما برای شرکت‌های نوپا امتیازاتی وجود ندارد و معاونت علمی نهایتاً شرکت‌های نوپا را به ارگان‌های دیگر ارجاع می‌دهد. بنابراین هیچ تسهیل‌گری خاصی وجود ندارد و همان کندی که قبلاً بود، همچنان وجود دارد. این بوروکراسی زمان‌بر است و مدام امروز و فردا می‌کنند. پاسخ تلفنی هم نمی‌دهند و فقط باید حضوری اقدام کنیم. سلیمان‌نژاد گفت: قبلاً این مشکلات وجود داشت؛ حالا هم وجود دارد البته تسهیل‌گری ایجاد شده ولی به آن اندازه که بگوییم کارهایمان سریع‌تر انجام می‌شود، نیست. شرکت ما در زمینه منبع تغدیه‌های صنعتی فعالیت و در دسته‌بندی شرکت‌های نوپا قرار دارد. همین نظام ارزیابی که به تازگی مطرح شده نیز یک نظام نوپاست و فعلاً خروجی جدیدی از آن ندیدیم.
تأثیر نظام ارزیابی جدید
بر رانت‌ها
مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان در پاسخ به این سؤال که با توجه به اینکه شرکت‌ها باید گزارش سالانه ارائه کنند، آیا امکان رانت میان شرکت‌ها وجود دارد؟ گفت: در نظام ارزیابی قبلی، این رانت‌ها وجود داشت و بسیار هم زیاد بود. وی در توضیح این مسأله گفت: به عنوان مثال شرط فناور شدن این است که محصولات شرکت فروش بالای پنج میلیاردی داشته باشد و دست‌کم ده نفر نیرو در شرکت فعال باشند، از این رو برخی صاحبان شرکت‌ها ده نفر نیرو جذب می‌کردند، یک کارخانه هم به شکل نمایشی راه می‌انداختند و سپس وام‌های کلان می‌گرفتند. بنده به شخصه دو، سه مورد از اینها را دیده‌ام. آنها حتی کاری که انجام می‌دادند هم ربطی به دانش‌بنیان نداشت و خدماتی در این زمینه به جامعه و کشور نمی‌دادند. ولی وقتی که ما می‌خواستیم پنج میلیارد تومان وام بگیریم، این اجازه را نداشتیم و شرکت‌های نوپا انگار که علی‌السویه بودند. حالا با اصلاحات انجام‌شده باید دید که این شرایط تا چه حد تغییر می‌کند.