خرید و فروش امتیاز مسکن نهضت ملی به اسم معامله غیررسمی در بنگاه‌ها انجام می‌شود. این معامله پس از توافق طرفین (صاحب امتیاز و خریدار) در بنگاه به‌صورت دستی نوشته می‌شود و جایی هم به ثبت نمی‌رسد. با وجود افزایش قیمت مسکن و ارزش بیش از یک میلیارد تومانی واحدهای نهضت ملی، هزینه خرید امتیاز به‌طور معمول دو برابر پولی است که متقاضی واریز کرده است. یعنی اگر متقاضی مثلاً تا لحظه فروش 80 میلیون پول برای مسکن نهضت ملی واریز کرده باشد امتیاز را به قیمت 160 میلیون می‌فروشد، در مواردی حتی از فروشنده سفته به عنوان ضمانت اخذ می‌شود. بنگاه‌های املاک در حالی امتیاز نهضت ملی مسکن را خرید و فروش می‌کنند که بر اساس قانون پیش‌فروش ساختمان و آیین‌نامه اجرایی نهضت ملی مسکن، هر گونه معامله در این طرح باید مطابق با دستورالعمل و نمونه قراردادهای ابلاغی وزارت راه و شهرسازی باشد، پس خرید و فروش‌های امتیاز این طرح‌ها توسط مشاورین املاک غیرقانونی و اقدامی مجرمانه محسوب می‌شود. علیرضا جعفری معاون وزیر راه و شهرسازی در گفت‌و گو با  «ایران» تاکید کرد خرید و فروش امتیاز مسکن نهضت ملی ممنوع و غیر قانونی است.
 
باز هم تخلف بنگاه‌ها
گزارش میدانی روزنامه ایران از برخی بنگاه‌ها در پرند نشان می‌دهد، برخی متقاضیان مسکن نهضت ملی برای فروش امتیاز واحد خود به بنگاه مراجعه می‌کنند. یکی از این متقاضیان علت این اقدام خود را ناتوانی در تکمیل آورده عنوان کرد و گفت: با انصراف از خرید مشخص نیست وزارت راه و شهرسازی یا شرکت عمران چه زمانی پول واریزی را به ما باز می‌گرداند، به همین دلیل تصمیم گرفتم امتیاز را بفروشم تا زودتر به پولی که پرداخت کرده‌ام، برسم.
بررسی ما از خرید و فروش امتیازات نهضت ملی نشان می‌دهد، دلیل اصلی فروش امتیاز منصرف شدن متقاضی یا ناتوانی او در پرداخت اقساط است.
آورده متقاضیان نهضت ملی مسکن هنوز مشخص نیست، اما برای کسانی که در این طرح ثبت‌نام کرده‌اند پیامک‌هایی برای واریز نقدینگی ارسال شده است. مثلاً در شهر پرند واریز هر قسط 40 میلیون تومان است. برخی متقاضیان تا کنون 3 قسط (120 میلیون) را پرداخت کرده‌اند برخی متقاضیان نیز به‌رغم دریافت پیامک واریز هنوز مبلغی را پرداخت نکرده یا اینکه فقط یک قسط (40 میلیون تومان) را پرداخت کرده‌اند.

نبود ساز کار مشخص
بر اساس این گزارش، اگر متقاضی از خرید مسکن نهضت ملی منصرف شد، سازکار مشخصی برای دریافت واریزی و خروج این متقاضی از صف ثبت‌نام‌کنندگان نهضت ملی وجود ندارد، اما به گفته یکی از مسئولان وزارت راه و شهرسازی، زمانی هزینه واریزی متقاضی به او بازگردانده می‌شود که متقاضی دیگری در همان شهر، جایگزین شود و معادل اقساطی که متقاضی اول واریز کرده، بپردازد.
به گفته فعالان بازار مسکن، همین روند نامشخص و زمانبر تشدید‌کننده خرید و فروش غیرقانونی امتیاز نهضت ملی مسکن است و اگر متقاضی که قصد انصراف دارد بتواند در کمترین زمان به پول خود دسترسی داشته باشد خرید و فروش امتیاز نیز کمتر می‌شود.
با این حال برخی دیگر از فعالان این بازار معتقدند، خرید و فروش امتیاز نهضت ملی مسکن نوعی سودجویی و سوداگری است که در طرح‌های دیگری مانند مسکن مهر شاهد رواج گسترده آن بودیم.
برخی از ابتدا به جهت کسب سود اقدام به ثبت‌نام در طرح‌های حمایتی مسکن می‌کنند و پس از مدتی با فروش امتیاز کسب سود می‌کنند. در مسکن مهر خرید و فروش امتیاز مخصوصاً در شهرهای پرتقاضایی مانند پردیس بسیار زیاد بود و همین موضوع مشکلات زیادی را ایجاد کرد که از نرسیدن واحدها به متقاضیان واقعی تا چند برابر شدن قیمت‌ها به‌واسطه دست به دست شدن امتیاز تنها بخشی از این مشکلات است.

بیشترین سود برای دلالان
خرید و فروش امتیاز مسکن مهر آنقدر بی‌ضابطه بود که برخی افراد در حال حاضر مالک بیش از 50 واحد مسکن مهر هستند و این واحدها برای کسب سود بیشتر سال‌ها خالی مانده است. با اینکه بیشتر فروشندگان امتیاز مسکن نهضت ملی از اقشار ضعیف هستند و مسکن هم ندارند اما به‌خاطر نیاز مالی اقدام به فروش می‌کنند و در واقع دلالان و واسطه‌ها بیشترین سود را از این معامله غیرقانونی می‌برند.
ثبت‌نام نهضت ملی مسکن از اواخر سال 1400 آغاز شد و تا کنون حدود 4.5 میلیون نفر متقاضی این واحدها هستند.
بنابر آمار وزارت راه و شهرسازی اینها متقاضیانی هستند که تأیید شده‌اند یعنی فرم ج آنها سبز است و تا کنون زمین یا مسکن نخریده‌ و از تسهیلات دولتی مسکن نیز استفاده نکرده‌اند، بنابراین به نظر می‌رسد برخی سودجویان و دلالان مردم را به فروش امتیاز واحد ترغیب می‌کنند. بلاتکلیفی واحدها یکی دیگر از دلایلی است که دلالان با استفاده از آن به مردم تلقین می‌کنند امتیاز واحد خود را بفروشند، چون مشخص نیست چه زمانی واحدها تحویل داده می‌شود.
یکی از متقاضیان نهضت ملی مسکن می‌گوید از شهریور سال گذشته تا کنون 3 بار واریزی داشته، اما در حدود 2 سال فقط 27 میلیون تومان از 120 میلیون تومانی که واریز کرده، برداشت شده است.
این متقاضی به این نتیجه رسیده، با توجه به اینکه برداشتی از واریزی او انجام نمی‌شود پس واحد او هنوز به مرحله ساخت نرسیده است. این موضوعات را از متولیان نهضت ملی مسکن در وزارت راه و شهرسازی پیگیری کردیم، اما آنها پاسخی به سؤالات ما ندادند. موضوع مهم دیگر تخلف بنگاه‌های املاک در خرید و فروش امتیاز نهضت ملی مسکن است. این مشاوران املاک با اینکه می‌دانند این اقدام غیرقانونی و جرم است اما آن را انجام می‌دهند.

برش

جولان بنگاه های متخلف
تخلفات مشاوران املاک در خرید و فروش امتیاز واحدهای نهضت ملی مسکن در حالی است که از اردیبهشت‌ماه با اجرای طرح ساماندهی بنگاه‌های املاک، بررسی بنگاه‌ها شروع شده و تا کنون بیش از 2500 بنگاه املاک متخلف پلمب شده است. عمده تخلف بنگاه‌ها نداشتن مجوز کسب، اخذ هزینه بالا از نرخنامه مصوب و انجام معاملات بدون ثبت و یا سند قانونی است. مشاورین املاک باید نرخنامه را طوری در محل کسب خود نصب کنند که به‌وضوح به مشاهده مشتری برسد، چرا که اطلاع یافتن مردم از نرخ کمیسیون مشاورین املاک برای انعقاد مبایعه‌نامه و یا اجاره‌نامه جزو حقوق شهروندی است.
از سوی دیگر واحد صنفی‌ای که جواز کسب ندارد و در حال فعالیت است، فاقد وجاهت قانونی است. استفاده از مبایعه‌نامه‌های دستی در مشاورین املاک ممنوع است و صدور کد رهگیری و مطالبه این کد از مشاورین املاک ضروری است، وقتی کد رهگیری برای مبایعه‌نامه صادر شود ملک مشمول مالیات بر خانه‌های خالی نمی‌شود. اما این تخلفات به‌صورت مکرر و در برخی بنگاه‌ها صورت می‌گیرد. با توجه به اینکه نهضت ملی مسکن برنامه‌ای برای خانه‌دار شدن اقشار محروم و متوسط است و برنامه حمایتی دولت در بخش مسکن محسوب می‌شود، متولیان این بخش باید با سازکارهایی از تکرار مسائلی که بخصوص در مسکن مهر دیده شد، جلوگیری کنند تا واحدها به دست متقاضیان واقعی برسد.