بازار انگور در شهریور رونق می‌گیرد
تابستانی به شیرینی یک حبه انگور
حمیرا حیدریان
گزارش نویس
نوبرانه‌های انگور در روزهای پایانی تیرماه یکی‌یکی از راه رسیده‌اند و تا آخر تابستان، انگور تازه همچنان صدرنشین بساط میوه‌فروشی‌هاست. تازه‌رس‌های انگور که این روزها کمتر در میوه‌فروشی‌ها پیدا می‌شود انگور یاقوتی است و به مرور انگورهای عسگری، غوره شیرین، ریش بابا، صاحبی‌های سبز و قرمز و... نیز وارد بازار شده‌اند . مثل همه میوه‌های دیگر تابستانی، گرما در رسیدن انگور مهم‌ترین نقش را دارد به همین دلیل چراغ بازار انگور با یاقوتی‌های سیستان و بلوچستان روشن می‌شود. در مردادماه انگور تاکستان قزوین میدانداری می‌کند و در آخرین ماه تابستان با ورود انگور همدان و ملایر، آذربایجان و خراسان شمالی به اوج می‌رسد. تاکستان‌های وسیع دره جوزان ملایر این روزها پر‌رفت‌و‌آمد‌تر از ماه‌های قبل شده‌اند. باغداران مراقب‌اند تا در آخرین هفته‌های مانده به برداشت محصول تاک‌ها هرس شوند، آفتابخور خوبی داشته باشند و در آخرین دوره‌های آبیاری هم که در وزن‌گیری و رسیدن خوشه‌ها نقش زیادی دارد، تاکستان‌ها به‌خوبی آبیاری شود. از اواسط شهریور به همان شکل سنتی چند هزار ساله، انگورهای جوزان در تختگاه‌های مجاور تاکستان خشک می‌شود. روی زمین مسطح تازه کاهگل شده؛ سبدها و جعبه‌های انگور چیده شده به تختگاه می‌آیند، در مخزن تیزابی غرق می‌شوند و سپس خوشه‌خوشه روی زمین مسطح کاهگلی که زیر تابش مستقیم آفتاب است، پهن می‌شوند تا تجاری‌ترین محصول تاکستان یعنی کشمش به عمل آید.
رضا محسنی یکی از باغداران ملایری است که به گفته او تولید انگور و کشمش یکی از شغل‌های آبا و اجدادی آنان است که بیشتر از 50 سال است قدمت دارد. او به زادگاهش به‌عنوان مکانی که شغل اکثر آنان باغداری است و این شغل ثبت جهانی شده است، افتخار می‌کند و می‌گوید: کار باغداری کار ساده‌ای نیست و زحمت بسیاری دارد. از کاشت تا برداشت و عرضه آن به بازار فرایند پرزحمتی است که کارگران و باغداران درگیر آن می‌شوند، در این میان مشکلات هم کم و بیش وجود دارد. هزینه بالای باغداری، خاک کردن باغ، آفت زدن، سرمازدگی که امسال در بهار هم گریبان باغداران را گرفت و ضرر زیادی زد و از طرفی کمبود آب و خشکسالی در سال‌های اخیر که باعث خشک شدن تاکستان‌ها می‌شود از جمله این چالش‌ها است.
او به نحوه تولید انگور اشاره کرده و می‌افزاید: قبل از خاک کردن باغ‌ها، باغ را آبیاری و 10 روز بعد شروع به خاک کردن باغ می‌کنیم و بر اثر بیل خوردن خاک، به مرور زمان خاک حالت «پوش» پیدا می‌کند و مانند خاک رُس می‌شود که باعث بهبود کیفیت محصول می‌شود.
این باغدار مراحل تولید تا عرضه را پر‌زحمت می‌داند و عنوان می‌کند: خاک کردن باغ، مِوبُر، اِسپار، آبیاری به زبان محلی «اِوگاری» با کود، علف چیدن، انگور چیدن و خشک کردن سبزه از جمله این مراحل است که زحمت زیادی دارد و در نهایت درآمد حاصل از آن برای کشاورز با آنچه که در بازار عرضه می‌شود، بسیار متفاوت است و در این شغل هم مانند دیگر شغل‌ها بیشترین سود عاید واسطه‌ها می‌شود.
او میزان برداشت محصول انگور از تاکستان‌های خود را 15 تن عنوان و اظهار می‌کند: استفاده از روش‌های نوین، استفاده از حداقل میزان کود و سم، انتخاب نوع درختان و نیز رعایت نکاتی که کارشناسان می‌گویند، می‌تواند در میزان برداشت محصول تأثیرگذار باشد.
این باغدار اهل روستای جوزان ملایر به آیین شیره‌پزی هم اشاره دارد و می‌گوید: حدود 7 قرن است که در روستاهای دره جوزان ملایر به‌ویژه روستای هدف گردشگری «مانیزان» این سنت را برگزار می‌کنند؛ برداشت انگور و تهیه شیره و دیگر فرآورده‌های آن؛ آیینی که به دوشاب‌پزان معروف است و در گذشته خیلی باشکوه برگزار می‌شد و همچنان نیز به صورت جشنواره ملی برگزار می‌شود.
حجت‌الله شهبازی، مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی استان همدان هم درباره تولید انگور در کشور به‌خصوص همدان می‌گوید: در سال 2020 سطح زیر کشت انگور در جهان 13 میلیون و 500 هزار هکتار بوده است و تولید آن نیز به 127 میلیون تن رسید. در ایران نیز در حال حاضر سطح زیر کشت انگور 315 هزار هکتار است که در آن 3 میلیون و 151 هزار تن انگور تولید و برداشت می‌شود. سهم همدان در این میان تولید 427 هزار تن انگور در مساحتی بالغ بر 22 هزار هکتار است که از این لحاظ همدان به‌خصوص شهرستان ملایر قطب تولید انگور در کشور بعد از استان فارس به حساب می‌آید.
این کارشناس سرانه تولید انگور در دنیا را 18 کیلوگرم عنوان می‌کند و می‌افزاید: در ایران سرانه تولید انگور 39 کیلوگرم است، این در حالی است که سرانه تولید در همدان به ازای هر نفر 245 کیلوگرم است، به‌عبارتی از سرانه متوسط کشور نیز خیلی بالاتر است که عمده آن در قطب تولید یعنی شهرستان ملایر تولید می‌شود.
این مسئول مقایسه‌ای هم به میزان تولید کشمش در جهان با کشور ایران دارد و اظهار می‌کند: تولید کشمش در سال 2021 در دنیا به میزان یک میلیون و 251 هزار تن رسید که این رقم در کشور ما 285هزار تن بوده است که ایران از لحاظ تولید کشمش بعد از ترکیه رتبه دوم جهان را به خود اختصاص داده است. همچنین میزان صادرات کشمش از ایران در یک سال گذشته بالغ بر 107 هزار تن بوده که ارزآوری آن معادل یک میلیون و 22 هزار دلار محاسبه شده است.
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی استان همدان سهم این استان در تولید کشمش را 49 هزار تن عنوان و بیان کرد: از این میزان تولید کشمش در استان همدان بالغ بر 38 درصد آن صادر می‌شود. گفتنی است، تولید تمام محصولات کشمش در شهرستان ملایر صورت می‌گیرد که از این منظر نیز ملایر قطب تولید کشمش در کشور محسوب می‌شود. در حال حاضر 52 واحد کشمش پاک‌کنی در شهرستان ملایر با ظرفیت 81 هزار تن انگور مشغول فعالیت هستند.
او ادامه می‌دهد: از 49 هزار تن کشمش نزدیک به 32 هزار تن کشمش آفتابی تیزابی، حدود ۲ هزار تن کشمش آفتابی غیرتیزابی، یکهزار و ۳۰۰ تن کشمش آفتابی دانه‌دار، ۱۱ هزار تن کشمش کالیفرنیا گوگرد و 3 هزار و ۲۰۰ تن کشمش سایه خشک تولید می‌شود.
شهبازی به دیگر مشتقات تولیدی انگور در این شهرستان اشاره کرده و عنوان می‌کند: 10درصد از انگور تولیدی ملایر به ۶ هزار و ۳۶۹ تن شیره انگور، ۲ درصد معادل 5 هزار و ۹۵ تن به آبغوره و 3 درصد معادل 7 هزار و ۶۴۳ تن انگور به دیگر مشتقات همچون سرکه، شربت و باسلق تبدیل می‌شود.
این مسئول جایگاه ایران را در تولید انگور و سطح زیر کشت آن هم‌‌طراز کشورهایی همچون چین، ایتالیا، امریکا، اسپانیا و ترکیه می‌داند و تصریح می‌کند: ایران از لحاظ سطح زیر کشت رتبه 12 و از نظر میزان تولید انگور رتبه 11 را به خود اختصاص داده است.
این کارشناس خاطر‌نشان می‌کند: یکی از اقدامات و کارهای ویژه‌ای که برای باغات انگور استان همدان طی چند سال اخیر انجام گرفته تا بهره‌برداری بهتری داشته باشیم، انجام کاشت انگور به صورت داربست و ایستاده در باغات از سال 98 است که تحت عنوان طرحی با نام «فراز» انجام گرفته که در حال حاضر 290 هزار هکتار از اراضی سطح زیر کشت به این صورت مورد تولید و بهره‌برداری قرار گرفته‌اند و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال‌جاری 100 هزار هکتار نیز به همین طریق زیر کشت داربست و ایستاده انجام شود. همچنین 31 هزار بهره‌بردار در باغات استان همدان مشغول فعالیت هستند.
این کارشناس باغداری این روش از تولید را دارای مزایای متعددی می‌داند و می‌گوید: با توجه به خشکسالی و کمبود آب و افت آب‌های زیرزمینی و کم‌آبی که از عمده مشکلات پیش روی بهره‌برداران است، با اجرای این طرح و آبیاری نوین تا حد زیادی به کشاورزان و باغداران کمک خواهد شد که از جمله مزایای آن می‌توان به افزایش کیفیت محصول، تسهیل در روند کاشت، داشت و برداشت، امکان مکانیزه کردن، آسان و راحت‌تر شدن فرآوری و ضریب تبدیل انگور به کشمش و ایجاد آبیاری قطره‌ای اشاره کرد.
شهبازی می‌افزاید: در حال حاضر بیش از ۱۵ رقم انگور در تاکستان‌های ملایر تولید می‌شود که رقم اصلی آن با ۸۵ درصد سطح زیر کشت، رقم انگور بی‌دانه سفید است که انگور بی‌دانه قرمز، صاحبی، شاهانی، خلیلی، لعل، یاقوتی، عسگری، شصت‌عروس و انگور سیاه نیز از دیگر رقم‌های انگور در شهر جهانی انگور است.