یوسف حیدری
گزارش نویس

انتهای خیابان معراج همان جایی که برج آزادی ناپدید می‌شود ساختمان سازمان هواشناسی کشور قرار دارد. جایی که این روزها در صدر اخبار قرار دارد و خیلی‌ها می‌خواهند بدانند وضعیت هوای گرم و خشک این روزها تا کی ادامه خواهد داشت. طبقه دوم قلب سازمان است. مرکز پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا همان جایی که نقشه‌های مـــاهــواره‌ای هـواشــناسـی روی نمایشگرهای دیوار قرار گرفته و کارشناسان هر لحظه آب و هوای مناطق مختلف را رصد و تغییرات را یادداشت می‌کنند. یکی از کارشناسان سازمان هواشناسی که همراه ما است با اشاره به اینکه هیچ پروازی بدون هماهنگی و ارتباط با سازمان هواشناسی انجام نمی‌شود، می‌گوید:«این روزها زندگی خیلی از مردم به هواشناسی گره خورده است. از زن خانه‌دار تا کشاورز، شرکت‌های هواپیمایی و سرمایه‌گذاری که می‌خواهند در منطقه‌ای کارخانه تأسیس کنند و هیأت دولت برای تصمیم‌گیری‌های کلان. شاید باور این موضوع سخت باشد ولی برای خبر یک یا دو دقیقه‌ای هواشناسی که کارشناسان این سازمان در رادیو یا تلویزیون اعلام می‌کنند بیش از 2 هزار نفر تلاش می‌کنند. از نیروی سازمان هواشناسی در دورترین نقطه کشور تا اپراتور رادارهای هواشناسی و کارشناسانی که در مرکز پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی کشور فعالیت می‌کنند. 85 میلیون ایرانی به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم با هواشناسی سروکار دارند. اگر گزارش هواشناسی در اختیار خلبان قرار نگیرد نمی‌تواند پرواز کند. اگر گزارش هواشناسی در اختیار کشتیرانی قرار نگیرد هیچ کشتی نمی‌تواند دل به دریا بزند چون ممکن است گرفتار طوفان و موج‌های بلند شود. در حوزه کشاورزی نیز هواشناسی نقش مهمی دارد. کشاورزان در فصل کاشت و برداشت اخبار هواشناسی را با دقت دنبال می‌کنند و برای آبیاری توجه به پیش‌بینی نزولات آسمانی دارند. اگر قرار باشد سایت پسماند راه‌اندازی شود پیش‌بینی‌های هواشناسی و مسیر وزش باد نقش تعیین‌کننده‌ای در این زمینه دارند.»
سالن مرکز پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضعی سازمان هواشناسی کشور همان جایی است که گروهی از کارشناسان در بخش‌های مختلف مشغول بررسی آخرین نتایج و داده‌های ایستگاه‌های هواشناسی و نقشه‌های ماهواره‌ای هستند. چشم‌ها به صفحه مانیتور و نمایشگری که روی دیوار قرار گرفته دوخته می‌شود و کسی به رفت و آمدها توجهی نمی‌کند. دکتر اصغری چهره آشنای رسانه که تصویر و صدای او هر روز از رسانه ملی پخش می‌شود معاون این مرکز است. او در یکی از اتاق‌ها سرگرم آماده کردن آخرین اطلاعات هواشناسی که ساعتی قبل در اتاق دیسکاشن (بحث) مورد بررسی قرار گرفت، است. وقتی قرار شد از نحوه پیش‌بینی هوا و صدور اطلاعیه‌های مختلف بگوید به فلسفه شکل‌گیری سازمان هواشناسی که صنعت هوانوردی است اشاره می‌کند و می‌گوید: «بعد از مدتی دایره کار سازمان هواشناسی بعد از صنعت هوانوردی به صنایع دریایی و کشاورزی و نظامی رسید و امروز همه مردم با این سازمان سرو کار دارند. شکل کار به این صورت است که از صبح همکاران ما در مرکز پیش‌بینی و مدیریت بحران الگوهای نقشه را بررسی و پارامترهای مختلف را در لایه‌های مختلف جوی بررسی می‌کنند. همه چیز از رطوبت تا سرعت باد را در نظر می‌گیریم و از ساعت 9 تا 10 صبح جلسه‌ای در اتاق دیسکاشن (بحث) برگزار می‌کنیم. نتیجه این جلسه همان اطلاعات و پیش‌بینی‌های هواشناسی است که در رسانه‌ها اعلام می‌شود. شاید خیلی از مردم تصور کنند هواشناسی و پیش‌بینی کار ساده‌ای است. اما همان خبر یک یا دو دقیقه‌ای که درباره آب و هوا در صداوسیما اعلام می‌کنیم حاصل تلاش بیش از 2 هزار نفر از پرسنل سازمان هواشناسی است. شاید سمبلی که در ذهن خیلی‌ها از هواشناسی هست همان خروس فلزی و بادنما است. اما علم آنقدر پیشرفت کرده که در پیش‌بینی‌های بلند‌مدت وزارت نیرو یا بخش کشاورزی روی حرف هواشناسی حساب باز می‌کنند.»
اصغری به گوشه‌ای از سالن که کارشناسان مشغول بررسی آخرین وضعیت آب و هوای فرودگاه‌های کشور هستند اشاره می‌کند و می‌گوید: «هوانوردی یکی از مهم‌ترین بخش‌های کار ما است. 80 درصد تمرکز کار ما در بخش هوانوردی است. باید شرایط دما و باد مبدأ، مقصد و اینکه آیا با پدیده وارینگ مواجه هستیم یا دید در فرودگاه چطور است بررسی و در اختیار فرودگاه همه شهرها قرار بدهیم. این طرف هم بخش کشاورزی است و کارشناسان ما بررسی می‌کنند که در منطقه‌ای با پدیده سرمازدگی یا تنش گرمایی مواجه هستیم یا خیر. کشاورزی که یک سال برای محصول زحمت کشیده ممکن است با یک تگرگ همه زحمات‌اش بر باد برود. ما باید هشدارهای لازم را قبل از اتفاق به او بدهیم. مثلاً این روزها در جنوب شرق استان فارس فصل برداشت خرما است و باغداران این منطقه می‌خواهند از شرایط آب و هوای روزهای آینده مطلع باشند یا کسانی که می‌خواهند سفر کنند دنبال شهرهایی با آب و هوای خنک هستند و اینکه اگر بیمار همراه دارند می‌خواهند بدانند که منطقه‌ای که سفر می‌کنند گرد و خاک به چه شکل است و برای خرید می‌توانند بیرون بیایند یا نه. همه اینها به پیش‌بینی آب و هوا نیاز دارند. از ابتدای شروع فصل گرما وزارت نیرو و وزارت بهداشت به شکل مستمر وضعیت آب و هوا را پیگیری می‌کنند و با توجه به خشکسالی‌های اخیر خیلی‌ها می‌خواهند بدانند قرار است چه اتفاقی بیفتد. همه اینها باعث شده سازمان هواشناسی و پیش‌بینی‌های آن مهم شوند. البته پیش‌بینی‌های ما نشان می‌دهد در بلند‌مدت پاییز خوبی در پیش داریم ولی با چیزی که مردم انتظار دارند فاصله دارد. تصور کنید برای سه سال قسط عقب افتاده دارید و هر ماه باید یک میلیون تومان پرداخت کنید. حالا 200 هزار تومان قرار است در چند ماه آینده به دست شما برسد. قطعاً این مبلغ همه قسط‌های عقب افتاده را جبران نمی‌کند. ما باید در مصرف آب و انرژی مدیریت کنیم و قبول کنیم در منطقه کویری زندگی می‌کنیم و باید با شرایط جدید خودمان را وفق بدهیم. این موضوع در همه جای دنیا یکسان است و نمی‌توانیم بی‌رویه انرژی مصرف کنیم.»
آخرین نقشه‌های هواشناسی و اطلاعات رادارهای هواشناسی روی نمایشگر به نمایش در می‌آیند. مانیتور بالای نمایشگر دمای امروز تهران را نمایش می‌دهد و گوینده خبر برگه آخرین پیش‌بینی آب و هوا را به دست می‌گیرد و وارد استودیوی رادیویی می‌شود. دکتر اصغری به تعداد ایستگاه‌های هواشناسی و قدمت و ابزارهای سنجش آب و هوا اشاره می‌کند و می‌گوید: «بیش از 3 هزار ایستگاه هواشناسی در کشور فعالیت می‌کنند. برخی از این ایستگاه‌ها به شکل خودکار هستند و در برخی نیروهای سازمان هواشناسی حضور دارند و اطلاعات را به مرکز ارسال می‌کنند. برخی از ایستگاه‌های هواشناسی قدمت زیادی دارند. مثلاً ایستگاه هواشناسی مهرآباد بیش از 60 سال قدمت دارد و یکی از قدیمی‌ترین ایستگاه‌های هواشناسی است که دیتا ارسال می‌کند. همچنین برای بررسی جو بالا هر روز دو نوبت رادیو سوند یا رادیو گمانه (radio sonde) را از طریق بالن به آسمان می‌فرستیم. رادیو سوند در لایه‌های مختلف جوی وضعیت دما، رطوبت، فشار و سمت و سرعت باد را بررسی و گزارش می‌کند. این ابزار اندازه‌گیری وظیفه دیده‌بانی از سطوح فوقانی جو را انجام می‌دهد. با این ابزار می‌توانیم شاخص‌های ناپایداری را تشخیص بدهیم و اینکه با چه رخدادی روبه‌رو می‌شویم. یکی دیگر از ابزارهای هواشناسی رادار است که در مناطق نیمه غربی کشور به طور میانگین 8 رادار فعال داریم. در کشورهای پیشرفته تعداد رادارها به اندازه‌ای است که همه فضای کشور را پوشش می‌دهد اما تعداد رادارهای ما کافی نیست. به طور مثال چند وقت قبل بارش سنگینی در جنوب شرق استان فارس داشتیم و هیچ کدام از رادارهای ما نمی‌توانستند این بارش را رصد کنند. تنها چیزی که برای ما کاربردی بود تصاویر ماهواره‌ای بودند که خوشبختانه موضوع را به مدیریت بحران استان اطلاع دادیم و مردم قبل از به راه افتادن سیلاب از موضوع باخبر شدند. اگر بخواهیم تعریفی از هواشناسی داشته باشیم می‌توانیم بگوییم هواشناسی هوای بیرون را اسکن کرده و بر اساس داده‌های جوی بر اساس معادلات ریاضی و فیزیکی آن را برای آینده شبیه‌سازی می‌کند. بر اساس این شبیه‌سازی می‌توانیم وضعیت آب و هوای روزهای آینده را اعلام کنیم. این کار مدام به روز می‌شود و شرایط را رصد می‌کنیم.»
نوبت به بررسی نقشه‌های بین‌المللی آب و هوا و شرایط کشورهای همسایه می‌رسد. گرد و غبار و توده هوا در کشورهای عراق و ترکیه بررسی می‌شوند و نتیجه اطلاعات توسط کارشناس در مانیتور ثبت می‌شود. تبادل اطلاعات هواشناسی با همه کشورها یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های سازمان هواشناسی است. جایی که مرز جغرافیایی و سیاسی ندارد. دکتر اصغری با اشاره به اینکه در بحث بین‌الملل با همه کشورهای دنیا تبادل اطلاعات داریم، می‌گوید: «ما یک مرکز علمی هستیم و سیاسی نیستیم و حتی در زمان جنگ هم تبادل اطلاعات انجام می‌دهیم. شاید بتوان گفت هواشناسی مرز جغرافیایی و سیاسی ندارد. چون گردش جوی مرزی قائل نیست. این در همه کشورهای دنیا وجود دارد. به طور مثال امروز صبح پدیده گرد و غبار در عراق است و ظهر این گرد و غبار به ایران و عصر به ترکیه می‌رسد. اگر تبادل اطلاعات بین‌المللی وجود نداشته باشد نمی‌توانیم برای عبور از این پدیده و آمادگی در برابر آن برنامه‌ریزی داشته باشیم. همه مجموعه هواشناسی در دنیا یک هدف دارند و آن هم تلاش برای حفظ جان و مال مردم از خطرات جوی است. تلاش می‌کنند تا مردم از مخاطرات جوی و بلایای جوی آسیب نبینند یا حداقل آسیب به آنها وارد شود. از نظر ادوات و رادار تحریم هستیم ولی بخشی از آن را خودمان می‌سازیم اما تحریم‌ها بی‌تأثیر نبوده است.
صحبت از گرمای طاقت‌فرسای این روزها و تعطیلی دو روزه که می‌شود معاون مرکز پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضعی سازمان هواشناسی کشور به پیش‌بینی فصلی تابستان امسال اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر بخواهیم برای پیش‌بینی فصلی تابستان در آخر شهریور عددی را اعلام کنیم نسبت به شرایط نرمال نیم تا یک درجه هوا گرم‌تر شده است. اما برای کوتاه‌مدت دما غیرمتعارف نیست. ما دمای 42 درجه هم داشتیم. در استان‌های جنوبی و در شهرهای دهلران، آبادان، اهواز، شوش و بوشهر دما بالا است و در حالت عادی تا به امروز به جز استان‌های خوزستان و ایلام هشداری برای گرما صادر نکردیم. اما باید بپذیریم که چند سالی است با پدیده خشکسالی روبه‌رو هستیم و اگر کسی باور نمی‌کند به سدهای اطراف تهران برود و از نزدیک وضعیت آب پشت سد را ببیند. شرایط ایجاب می‌کند که در مصرف انرژی مدیریت کنیم.»
اینکه چرا برخی دمای اعلام شده را باور نمی‌کنند و آن را با دمای دماسنج‌های گوشی موبایل یا داخل ماشین مقایسه می‌کنند سؤالی بود که اصغری دمای دماسنج پیشرفته ایستگاه مهرآباد را که داخل جعبه چوبی سفید و در ارتفاع استاندارد 2 متر بالاتر از سطح زمین در سایه قرار گرفته نشان می‌دهد و می‌گوید: «یک دمای واقعی داریم و یک دمای احساسی. ما دمای واقعی را اعلام می‌کنیم و دمای احساسی برای ما ملاک نیست. در همه جای دنیا هم به این شکل است. دمایی که ما اعلام می‌کنیم مربوط به ایستگاه مهرآباد است که با یک دماسنج استاندارد که در مدت معین باید کالیبره شوند اندازه‌گیری می‌شود. اما دمای احساسی چیزی است که مردم احساس می‌کنند. مثلاً امروز دمای تهران و بندرعباس یکسان است اما دمای احساسی در بندرعباس با توجه به رطوبت و پارامترهای دیگر بالاتر از 50 درجه است.»
گوینده خبر رادیو با اعلام ساعت 10 صبح از موضوع گرمای بی‌سابقه در کشور و بالا رفتن تعداد مراجعان به اورژانس می‌گوید و با سازمان هواشناسی ارتباط می‌گیرد. کارشناس هواشناسی از ادامه‌دار بودن موج گرما و صدور هشدار برای مردم خوزستان و ایلام به‌دلیل بالا رفتن دما می‌گوید. گوینده به گرد و غبار سیستان و بلوچستان و رگبار پراکنده در نواحی شمالی اشاره می‌کند و وضعیت آب و هوای جنوب فارس را که این روزها فصل برداشت خرما است شرح می‌دهد. راننده تاکسی با دست عرق پیشانی‌اش را پاک می‌کند و از آینه نگاهی به مسافر می‌اندازد و می‌گوید: «مرتب اخبار هواشناسی را دنبال می‌کنم. مثلاً من هر وقت بخواهم کارواش بروم حتماً هواشناسی را بررسی می‌کنم که یک وقت بارش و رگبار نباشد و حداقل برای یکی دو هفته ماشین تمیز بماند.» مرد مسافر ادامه حرف را می‌گیرد و به سفر هفته گذشته‌اش به زابل اشاره می‌کند: «هر روز اخبار هواشناسی را دنبال می‌کردم و وقتی گفتند طوفان شن میزان دید را خیلی کم کرده است سفرم را چند روز عقب انداختم. می‌دانستم وقتی خلبان دید نداشته باشد هواپیما پرواز نمی‌کند.»

بــــرش

 بیش از 3 هزار ایستگاه هواشناسی در کشور فعالیت می‌کنند. برخی از این ایستگاه ها به شکل خودکار هستند و در برخی نیروهای سازمان هواشناسی حضور دارند و اطلاعات را به مرکز ارسال می‌کنند.  برخی از ایستگاه های هواشناسی قدمت زیادی دارند . مثلا ایستگاه هواشناسی مهرآباد بیش از 60 سال قدمت دارد و یکی از قدیمی ترین ایستگاه های هواشناسی است که دیتا ارسال می کند.