فروش چشمگیر کمدی «سطار» در عربستان چه پیام‌هایی دارد؟
عربستان در سودای سینمای جدید در منطقه
کمتر از یک ماه پیش، رسانه‌ها گزارش دادند که صنعت سینما و سرگرمی در عربستان سعودی در سه‌ماهه دوم سال 2023 رشد چشمگیر 28درصدی را تجربه کرده است. آماری که نه تنها با توجه به تازه‌وارد بودن این کشور در صنعت سینما، عجیب به نظر می‌رسید بلکه می‌توانست ثبت رکوردی جدید را هم در رشد فروش سینمایی رقم بزند. حالا اما هالیوودریپورتر هم در گزارشی اذعان کرده که به علل مختلفی، فروش فیلم‌های هالیوودی در عربستان سعودی، زمین را به فیلم‌های تولید داخل در این کشور باخته است. این رشد فروش اما چه پیام‌های دیگری را برای کشورهای منطقه در حوزه فرهنگ و اقتصاد فرهنگ می‌تواند در بر داشته باشد؟
فاطمه ترکاشوند
روزنامه نگار
اعداد می‌گوید این سینما را تا پایان 2023 نمی‌توان نادیده گرفت
بولتن بخش کسب‌وکار وزارت بازرگانی دولت عربستان سعودی که ماه گذشته منتشر شد، نشان می‌داد صدور 1700 ثبت تجاری در بخش تولید فیلم نسبت به 1300 ثبت صادرشده در سه ماهه مشابه سال قبل، افزایش قابل توجهی داشته که حدود 900 ثبت مربوط به ریاض، پایتخت این کشور و پس از آن 500 ثبت مربوط به مکه و حدود 50 ثبت مربوط به مدینه و 22ثبت مربوط به القصیم بوده‌اند.
پایگاه امریکایی fastcompany مربوط به مجله تحلیل کسب‌وکار، این اعداد را نشانه توزیع فعالیت در صنعت سینما در میان مناطق مختلف عربستان سعودی دانسته است. موضوعی که نشان می‌دهد عربستان رشد اقتصادی در صنعت فیلمسازی را در کنار توسعه فرهنگی و اجتماعی آن دنبال می‌کند. همچنین به گزارش خبرگزاری دانشجو فروش سینمای عربستان در 6 ماه نخست سال ۲۰۲۳ عدد ۱۳۲,۲ میلیون دلار را ثبت کرده و پیش‌بینی می‌شود ارزش بازار سینمای عربستان تا سال ۲۰۳۰ به یک میلیارد دلار برسد. اما تنها بازیگر این صنعت، دولت عربستان و تصمیمات آن نیست. اکران فیلم‌های خارجی در این کشور، محک خوبی را برای فهم ابعاد رقابت فیلم‌های خارجی و داخلی در عربستان به دست داده است. فیلم «سطار» یکی از همین فیلم‌هاست که فروش چشمگیر آن، موجب ایجاد نگرانی‌هایی برای زمین خوردن بازار فیلم‌های هالیوودی در این کشور شده است.
فروش کمدی عربستانی، حرف‌های مهمی برای گفتن دارد
به گزارش هالیوودریپورتر، «سطار» به کارگردانی «عبدالله العراک» یک کمدی خانوادگی درباره مردی افسرده است که رؤیاهایش برای قهرمان شدن در کشتی آزاد را دنبال می‌کند. این فیلم که اواخر سال گذشته در بخش «سینمای سعودی جدید» در جشنواره «دریای سرخ» نمایش داده شد و توفیقی کسب نکرد، حالا رکوردهای گیشه را شکسته و تنها در ۱۲ روز اول اکرانش توانست ۲.۲ میلیون دلار به دست آورد تا خیلی زود به پرفروش‌ترین فیلم سعودی در تمام دوران تبدیل شود. حالا پس از گذشت ۷ ماه از اکران این کمدی، فروش آن به ۱۰,۷ میلیون دلار رسیده و این در حالی است که صنعت سینمای داخلی به معنای واقعی تا همین چند سال پیش در عربستان وجود نداشت و سینماها تنها در اوایل سال ۲۰۱۸ افتتاح شدند.
تحلیلگر این رسانه معتبر سینمایی معتقد است که موفقیت این فیلم زنگ خطر را برای مدیران استودیوهای هالیوود به صدا درآورده چرا که شاید تصور می‌کردند سهم حداکثری را از بزرگ‌ترین بازار سینمایی خاورمیانه (درآمد ۲۴۲ میلیون دلار در سال ۲۰۲۲) دارند اما حالا فیلم ابرقهرمانی «نگهبانان کهکشان» که در گیشه جهانی به فروش چشمگیر ۸۴۵ میلیون دلار رسید، در عربستان در مجموع حتی 2 میلیون دلار هم نفروخت.
مزیت‌های سینمایی که اصراری به امریکایی‌شدن ندارد
این گزارش، علت‌های مختلفی از جمله زبان انگلیسی و ممیزی فیلم‌ها به علت تفاوت‌های فرهنگی را از جمله علل شکست بازار فیلم‌های هالیوودی در سینمای عربستان می‌داند و تصریح می‌کند «سطار» را کسانی ساخته‌اند که دقیقاً می‌دانستند سعودی‌ها چه می‌خواهند. اشاره گزارش به کمپانی «الشمیسی»، سازنده فیلم و «تلفاز11» یکی دیگر از سرمایه‌گذاران اثر است که سابقه آن به تولید ویدیوهای کمدی در یوتیوب در سال 2010 بازمی‌گردد. همچنین علت موفقیت «سطار» را این می‌داند که «هیچ تلاشی برای امریکایی شدن نکرده» و شوخی‌های آن از فرط سعودی بودن به دل مخاطب می‌نشینند.فروش بالای فیلم «سطار» در عربستان و شکسته شدن بازار فیلم‌های امریکایی را باید در کنار وضعیت فرهنگی-اجتماعی جدید این کشور نگریست. عربستان سعودی بخصوص در شهرهای بزرگ مذکور، صاحب جمعیتی جوان و آشنا به سینمای جهان است که اساساً نیروی محرکه تغییرات فرهنگی-سیاسی جدید عربستان هستند. با این همه خصلت محلی بودن و در مرزهای داخلی با توجه به فرهنگ، زبان و ظرفیت‌های داخلی فیلم ساختن، هنوز برای مردم عربستان مانند دیگر کشورهای خاورمیانه جذاب است.
سینمای جاه‌طلب سعودی برای ما هم یک ظرفیت است
موضوعی که باید به چشم یک نقطه قوت و مزیت نسبی در حوزه فرهنگ نگریسته شود تا صف‌آرایی وسیع‌تری را در برابر فرهنگ یکسان‌ساز و مهاجم غربی در منطقه شکل دهد. دور نیست اگر ادعا کنیم همین رویکرد به‌رغم ذات توسعه‌طلب چند صنعت سینمای موفق منطقه مانند ترکیه و صنعت رو به توسعه مانند عربستان سعودی، در آنها وجود دارد و اگر درست نگاه کنیم ظرفیتی بزرگ برای هم‌آوایی و بلند کردن صدایی جدید در سینمای جهان خواهد بود.در عین حال، باتوجه به گستردگی جغرافیایی زبان عربی، موفقیت سینمای عربستان چه متوجه پتانسیل درونی آن و راهبردهای جاه‌طلبانه جدید این کشور باشد و چه از مکمل‌هایی نظیر تبلیغات رسانه‌ای کمپانی‌های بزرگ بهره ببرد، موفقیت زودهنگام آن در بخش وسیعی از حوزه عرب‌زبان از آسیای مرکزی گرفته تا جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا دور نخواهد بود. رویکرد رقابتی در کنار هم‌سو دیدن کشورهای منطقه در برخی محورهای فرهنگی و اجتماعی و سیاسی می‌تواند برنامه‌های جدیدی را پیش روی برنامه‌ریزان فرهنگی کشور قرار دهد.