اکرم رضایی
خبرنگار

این روزها توجه عموم مردم در بخش‌های مختلف از کف جامعه گرفته تا نخبگان، دانشگاهیان، دانش‌آموزان، صاحبان مشاغل و… به هوش مصنوعی جلب شده است. برخی گزارش‌ها موجب نگرانی مردم درباره این پدیده نوظهور شده است و برای برخی جذابیت این مقوله از حیث کارکردهای متفاوت و بدیعی که دارد، مطرح است. در این میان اما ممکن است یک سری از مشاغل با وجود هوش مصنوعی، در آینده کمرنگ شوند که یکی از نگرانی‌ها در حوزه آموزش است. البته بارها توسط کارشناسان و متخصصان حوزه هوش مصنوعی به این مهم اشاره شده است که هوش مصنوعی جایگزین استاد یا معلم نخواهد بود، اما برخی این احتمال را چندان دور از دسترس نمی‌بینند و تأکید درستی بر این دارند که طبیعتاً ایران هنوز در زمینه هوش مصنوعی جای کار دارد.
رشاد حسینی دبیر ستاد توسعه فناوری‌های روباتیک و هوش مصنوعی در این باره به «ایران» گفت: «در آینده دور شاید هوش مصنوعی جای معلم و استاد را بگیرد اما در آینده نزدیک بعید می‌دانم. چیزی که آمار نشان می‌دهد این است که از نظر توسعه فناوری و کارهای شرکتی، ایران قدری نیاز به کار دارد و باید در این زمینه جلو برود. از نظر علم و فناوری و سطح دانشگاه و نخبگان وضعیت خوبی در کشور وجود دارد که باید حفظ و تقویت شود. همچنین از نظر بازار کسب و کار با حالت ایده‌آل خیلی فاصله داریم و بایستی سرمایه‌گذاری شود و به شکلی زمین بازی آماده شود تا شرکت‌های مختلف بتوانند وارد شوند و محصولات خود را توسعه دهند. ضمن اینکه پتانسیل بالایی در کشور وجود دارد و حتی در زمینه آموزش استارتاپ‌های بسیار بزرگی از کشورهای مختلف وارد این زمینه شده‌اند و اکنون کمبود آن در کشور حس می‌شود. البته در حال حاضر من ندیده‌ام جایی که حرفه‌ای تکنولوژی آموزشی و آموزش با هوش مصنوعی در ایران را جلو ببرد.»
استارتاپ‌های آموزشی و نیازهای جدید
برخی از صنایع نیاز و همکاری خود در زمینه هوش مصنوعی را به شرکت‌های استارتاپی فعال در این حوزه رسانده‌اند، حسینی در این باره خاطرنشان کرد: «از بخش‌هایی که در زمینه هوش مصنوعی وارد شده‌اند آن‌هایی را می‌توان مثال زد که به خاطر نیازی که در صنعت حس شده یا دولت نیازش را دیده، بازارش نیز ایجاد شده و استارتاپ‌ها شکل گرفته است. مثلاً یکی از شرکت‌های بسیار خوبی که در این زمینه وجود دارد شرکت‌های دوربین‌های نظارتی بین جاده‌ای، پلاک خوان‌های اتوماتیک و سیستم‌های تشخیص سرعت مبتنی بر دوربین، ایران در این زمینه خوب کار کرده و شرکت‌های خوبی دارد.»
وی ادامه داد: «جای دیگری در ایران که بازار هوش مصنوعی در آن خوب کار کرده بحث مربوط به سیستم‌های احراز هویت مبتنی بر بیومتریک است مثل بانکداری الکترونیک که ویدیویی از شما ضبط می‌کند و تصدیق می‌کند که شما هستید و تصویر شما اصالت دارد. این دو زمینه بخش‌هایی هستند که در زمینه هوش مصنوعی خوب کار کرده‌اند. در زمینه‌های دیگر مثلاً بحث مربوط به صنعت و معدن کم کار شده و جا دارد بیشتر وارد شوند، همچنین بحث مربوط به حکمرانی و دولت هوشمند خیلی جای کار دارد.»
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های روباتیک و هوش مصنوعی بیان کرد: «در حوزه سلامت همچنان این حوزه در کشورمان جای کار دارد و ورود خوبی در آن صورت نگرفته است؛ این حوزه پتانسیل زیادی دارد و کشورهایی هستند که در این مورد خوب کار کرده‌اند. همچنین هوش مصنوعی در کشاورزی می‌تواند خیلی کمک کند، به‌عنوان مثال در آبیاری هوشمند، توانسته بودند با این تکنولوژی آبیاری را از ۳۰۰ لیتر به ۱۲ لیتر برسانند و این می‌تواند خیلی از معضلات کشور را حل کند. اگر هوش مصنوعی وارد شود می‌تواند خیلی کمک کننده باشد و در بخش‌های مختلف چه در سلامت، چه در بحث‌های انرژی و آب و چه در موارد زیست محیطی این پتانسیل وجود دارد، به شرطی که دولت هم پای کار بیاید و شرکت‌ها را بازی دهد؛ چون در اینجا شرکت‌های خصوصی هستند که این چابکی برایشان وجود دارد؛ یعنی باید به شرکت‌های خصوصی بها دهند تا بتوانند این معضلات را حل کنند.»
ترسناکی هوش مصنوعی جوسازی است
حسینی در پاسخ به اینکه در چه جاهایی ممکن است هوش مصنوعی دردسرساز باشد نیز گفت: «هنوز با آن نقطه که هوش مصنوعی موجب خطر شود فاصله داریم. ترسناک بودن هوش مصنوعی جوی است که در سطح دنیا به راه افتاده، این ترس را کشورهای پیشرو ایجاد می‌کنند تا برای کشورهای کوچک‌تر که در هوش مصنوعی قدری عقب ماندند یک حالت بازدارنده باشد. کشور ما فعلاً باید از هوش مصنوعی عقب نیفتد، حتی لازم است قانون هم در این مورد و در مواردی که احتمال خطر وجود دارد وارد شود. خیلی زود است ولی با قانونگذاری باید از بروز مشکلات جلوگیری کرد.»
هوش مصنوعی می‌تواند حتی به‌عنوان یک دستیار در کنار معلم و استاد کار کند. وی در این باره توضیح داد: «ممکن است هوش مصنوعی بتواند در حد دستیار به فرایند آموزش کمک ولی نمی‎تواند جای استاد را بگیرد. البته سن برخی از استادان بالاست و پیش از اینها با یک سیستم آموزشی خاص جلو رفته‌اند و حالا اگر قرار باشد سیستم آموزشی توسط هوش مصنوعی جلو برود باید سازکاری از سمت وزارت علوم صورت بگیرد تا استادان را جهت تشویق و استفاده از این تکنولوژی کمک کند. در دوره کرونا حالت اجباری شد و همه استادان یاد گرفتند که از روش آموزش آنلاین استفاده کنند. متولی هوش مصنوعی هم وزارت علوم است و باید سازکاری طراحی کند تا استادان را به استفاده از هوش مصنوعی ترغیب کند.»
حسینی در پاسخ به این سؤال که با توجه بسرعت پیشرفت رشد هوش مصنوعی در جهان، استفاده از هوش مصنوعی در دانشگاه‌هایمان را چقدر ضروری می‌دانید و چقدر کمک کننده است گفت: «قطعاً هوش مصنوعی برای آینده ضروری خواهد بود تا از سیستم‌های هوش مصنوعی به‌عنوان دستیار استفاده شود و بسیار کمک کننده خواهد بود. نکته‌ای که در زمینه هوش مصنوعی باعث شده ایران نسبت به سایر کشورها قدری عقب بیفتد بحث مربوط به داده است و بسیاری از متخصصان هم به این بحث اذعان دارند. وضعیت حکمرانی داده، مالکیت داده و داده‌های عمومی در ایران چندان مشخص نیست می‌تواند یک معضل بزرگ ایجاد کند. راه انداختن بحث داده اتوماتیک موجب می‌شود کسب و کار هوش مصنوعی هم به شدت رشد کند؛ این یعنی یکی از مواردی که برای رشد هوش مصنوعی بسیار مهم است و اگر خوب جا نیفتد عقب افتادگی ایران در بخش صنعتی در زمینه هوش مصنوعی قابل جبران نیست.»
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های روباتیک و هوش مصنوعی درباره اینکه چطور می‌توانیم به این داده‌ها دسترسی داشته باشیم، بیان کرد: «طرح‌هایی در این خصوص هست که مجلس جلو می‌برد تا دولت را ملزم به باز گذاشتن دسترسی به داده‌ها کند. این خبر خوبی است به شرطی که این قانون به گونه‌ای باشد که زیرساخت لازم را فراهم کند. در کمیسیون هوش مصنوعی مجلس حول مباحث حکمرانی داده و هوش مصنوعی در این باره صحبت شده که یکی از موارد آن بحث‌عدم محدودیت در داده‌هاست تا بعد از تصویب در برنامه هفتم توسعه قرار بگیرد.»
حسینی در پایان خاطرنشان کرد: «اگر این طرح نهایی شود ارگان‌های مختلف ملزم می‌شوند درصد خوبی از داده‌ها را عمومی کنند و عمومی کردن داده‌ها به توسعه کسب و کارها کمک می‌کند. زیرا در حال حاضر اکثر سیستم‌های هوش مصنوعی داده محورند و سیستمی مثل چت جی بی‌تی روی حجم بسیار بزرگی از داده‌ها آموزش داده شده اند. ما در هوش مصنوعی نیاز به زیرساخت داده و زیرساخت محاسباتی داریم که بخش داده آن خیلی مهم است و تا این زیرساخت ایجاد نشود، قانون‌هایش مشخص نشود و مالکیت داده مشخص نشود نمی‌توان به پیشرفت زیاد هوش مصنوعی در کشور امیدوار بود؛ بنابراین بحث داده باید حل شود تا کشور در حوزه هوش مصنوعی خوب پیشرفت کند.»