بیتا  میرعظیمی
خبرنگار

سال‌هاست که طرح احداث تله‌کابین ناهارخوران در استان گلستان به‌رغم اصرار برخی مدیران شهری و نمایندگان استان با انتقادات جدی و گسترده کارشناسان محیط‌زیست و منابع طبیعی روبه‌رو شده است؛ طرحی که در قالب طرح پارک جنگلی ناهارخوران به مساحت ۶۰۲ هکتار جانمایی شده است و ادعا می‌شود مطالعات مختلف اقتصادی، فنی، اجتماعی، ترافیکی، زیست‌محیطی و... را به همراه دارد. اگرچه برخی از مسئولان استانی معتقدند احداث تله‌کابین هیچ آسیبی به جنگل‌های هیرکانی وارد نمی‌کند، اما طبق گفته مجید مخدوم، استاد محیط زیست و متخصص  علم ارزیابی در دانشگاه‌های کشور به «ایران»، با نادیده گرفتن توان اکولوژیک جنگل و احداث تله‌کابین در ناهارخوران، حداقل 15 هکتار جنگل هیرکانی از بین خواهد رفت.
مشکل اصلی تله‌‌‌کابین گرگان ابهامات محیط‌‌زیستی آن است. مجریان و دست‌اندرکاران طرح از همان ابتدا سطح اشغال پروژه را بسیار کوچک‌تر از حد واقعی (کمتر از 5 هکتار) اعلام کردند تا پروژه مشمول ارزیابی اثرات محیط‌زیستی نشود، اما پس از رسانه‌ای شدن موضوع، شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور آن را مورد بررسی قرار داد و طرح تله‌کابین گرگان را مشمول ارزیابی محیط‌زیستی دانست. حالا آن‌گونه که مریم شهبازی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان به «ایران» می‌گوید، بعد از گذشت حدود دو سال از مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی مبنی بر تهیه گزارش ارزیابی محیط‌زیستی از این طرح، گزارشی توسط مشاور کارفرما به استان و پس از آن به سازمان محیط‌زیست ارائه شده است. در همین راستا جمعی از اساتید دانشگاه اوایل خردادماه نامه‌ای به سرپرست معاونت محیط‌‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست نوشتند و خواهان دسترسی به نسخه نهایی گزارش ارزیابی محیط‌زیستی طرح تله‌کابین گرگان و امکان حضور به‌عنوان داور دانشگاهی در تمام جلسات بررسی این گزارش شدند اما متأسفانه تا این لحظه دسترسی به گزارش مقدور نشده و این موضوع اساتید دانشگاه‌ها و فعالان محیط‌زیست را نسبت به تصویب طرح نگران‌تر از همیشه کرده است. این در حالی است که با توجه به ماده 2 قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، این گزارش باید در اختیار قرار بگیرد چراکه دسترسی متخصصین به گزارشات ارزیابی بویژه در جنگل‌های هیرکانی و حضور داوران دانشگاهی بخصوص از دانشگاه‌های استان در تمام جلسات کمیته فنی و ارزیابی این طرح و طرح‌های مشابه، از بدیهی‌ترین بایسته‌های هر سیستم خیرخواهی محسوب می‌شود.

طرحی در منطقه سیل‌خیز
شهبازی از جمله اساتیدی است که به همراه استاد مجید مخدوم، عبدالرسول سلمان‌ماهینی و مزدک دربیکی و... پای نامه به معاونت محیط‌زیست انسانی را امضا کرده و خواهان دسترسی به نسخه نهایی گزارش ارزیابی محیط‌زیستی شده‌اند. مریم شهبازی به «ایران» می‌گوید:«اواخر سال 1399 مطلع شدیم آخرین مراحل تصویب طرح تله‌کابین ناهارخوران در حال انجام است. این در حالی است که همین حالا ناهارخوران یکی از منابع درآمدی خدماتی و از تفرجگاه‌های اصلی طبیعت‌گردی شهروندان گرگان و گردشگران است، اما متأسفانه ساخت‌وساز منطقه جنگلی ناهارخوران با احتساب سطح اشغال و تعداد طبقات، 15 برابر طرح تفصیلی شهر گرگان است، همچنین محاسبات ظرفیت برد اکولوژیکی پارک جنگلی ناهارخوران در حال حاضر فشار جمعیت بیش از دو برابر آن را نشان می‌دهد و اضافه شدن کاربران تله‌کابین فشار مضاعفی در این منطقه وارد خواهد کرد.»
طبق گفته این استاد دانشگاه، «از کمترین مشکلات تله‌کابین ناهارخوران این است که با توجه به درصد پوشش گیاهی بیش از 70 درصد در ایستگاه میانی و مقصد و نیز رعایت ملاحظات ایمنی و امداد‌رسانی زیر کابل‌ها و دکل‌ها، تخریب جنگل به مراتب بیش از محاسبات طرح و شامل صدها درخت خواهد بود. همچنین به دلیل مستعد بودن منطقه برای سیل‌گیری و سیل‌خیزی و همچنین ساخت‌وساز بی‌رویه در بالادست و تخریب گسترده جنگل در 20 سال گذشته، مخاطرات محیطی از جمله سیل اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. با احداث دکل‌ها نیاز به پایش تأسیسات فنی، حضور ماشین‌آلات و افراد با توجه به ویژگی‌های خاک منطقه، ضریب روان‌آب و تولید رسوب افزایش پیدا می‌کند و با به‌هم خوردن جریان زیرقشری آب، اشباع توده خاک و معضل لغزش زمین براساس مطالعات گسترده همکاران ما در دانشگاه اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. مشکل دفع فاضلاب و پساب بر مبنای مطالعات ژئوتکنیک به دلیل بافت لسی خاک و عدم امکان حفر چاه‌های جذبی در ایستگاه مقصد، از دیگر مشکلات این طرح است.»

نابودی 15 هکتار جنگل هیرکانی
مجید مخدوم، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران که از او با عنوان پایه‌گذار علم ارزیابی در دانشگاه‌های ایران نیز نام برده شده، پیش‌تر گزارش ارزیابی محیط‌زیستی تله‌کابین ناهارخوران را مطالعه کرده است. او به «ایران» می‌گوید:«این گزارش وجاهت علمی نداشته و بی‌آنکه چهارچوب گزارش‌های ارزیابی اثرات توسعه در محیط‌زیست را رعایت کند، تنها با ارائه چندین عدد و رقم آن را تأیید کرده است. این در حالی است که با نادیده گرفتن توان اکولوژیک جنگل و احداث تله‌کابین در ناهارخوران، حداقل 15 هکتار جنگل هیرکانی ارزشمند از بین خواهد رفت. این استاد پیشکسوت ارزیابی در آخر به کمیته ارزیابی سازمان حفاظت محیط‌زیست توصیه می‌کند به صورت دوره‌ای 3 نفر از سازمان برنامه و بودجه، کارفرما و متخصصین دعوت به عمل آورده و گزارش‌های ارزیابی محیط‌زیستی را به صورت تخصصی و علمی مورد مطالعه قرار داده و آن را بررسی کنند.»

ضرورت مطالعات ارزیابی اثرات توسعه
در همین حال عبدالرسول سلمان‌ماهینی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان نیز به «ایران» می‌گوید:«حتی اگر همه نیروهای دست‌اندرکار این پروژه به ما تضمین دهند این طرح تنها در چند هکتار از جنگل به بهره‌برداری خواهد رسید، بسیار محتمل است که ده‌ها هکتار از این جنگل ظرف چند سال پس از بهره‌برداری از طرح به بهانه توسعه‌های الزامی و همراه، نظیر خدمات‌رسانی و زیرساخت‌ها از بین رفته و مقاومت در برابر این نابودی بسیار مشکل باشد. تجربه توسعه غیرضروری، مخرب و بسیار سریع روستای زیارت ظرف چند سال کوتاه، پیش‌روی ما است. چه بسا به دنبال توسعه زیرساخت‌ها، خانه و ویلاها نیز در منطقه سربرآورند.»
این استاد دانشگاه با اشاره به اهمیت بالای جنگل‌های هیرکانی -با قدمتی بیش از 65 میلیون سال به‌عنوان موزه زنده جهانی- می‌گوید:«فرقی ندارد این پروژه خارج از محدوده ثبت یونسکو باشد یا خیر، مهم این است که این طرح قرار است در جنگل‌های هیرکانی به بهره‌برداری برسد و در نتیجه آن ده‌ها و بلکه صدها اصله درخت قطع شود، ضمن اینکه براساس ضوابط و قوانین، برای تغییر محدوده‌ای با وسعت یک هکتار و بیشتر از جنگل‌های هیرکانی، انجام مطالعات ارزیابی اثرات توسعه ضروری است. این مساحت برای سایر جنگل‌های ایران 10 هکتار است.»
 او در آخر به کمیته ارزیابی سازمان حفاظت محیط‌زیست توصیه می‌کند:«گزارش ارزیابی محیط‌زیستی این طرح را در اختیار دانشگاهیان قرار داده تا مردم و ثمن‌ها در جریان کار قرار گیرند. همچنین مطالعه‌ای علمی صورت بگیرد و این موضوع بررسی شود که آیا اساساً نیازی به توسعه بیشتر منطقه با احداث تله‌کابین وجود دارد و محدوده مورد نظر ظرفیت پذیرش گردشگر بیشتر را دارد یا خیر یا اینکه بهتر است توسعه‌های جایگزین که اثرات مخرب کمتری در محیط‌زیست بر جای گذاشته و به اقتصاد جوامع محلی نیز کمک می‌کند را جایگزین و پیشنهاد کنیم.»

عدم رعایت آمایش سرزمین
مزدک دربیکی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و پژوهشگر محیط‌زیست نیز با اشاره به عدم رعایت اصول آمایش سرزمین و مکان‌یابی درست در طرح احداث تله‌کابین ناهارخوران به «ایران» می‌گوید:«بخشی از مشکلات بزرگ ما در کشور نشأت گرفته از این است که از دهه 30 به بعد مکان‌یابی‌های بخش بزرگی از پروژه‌ها مبتنی بر مطالعات علمی و فنی نبوده است، به همین دلیل پروژه‌هایی مانند پتروشیمی میانکاله، بندر امیرآباد در مازندران، تله‌کابین رامسر و ناهارخوران و... حواشی بسیاری را ایجاد کرده‌اند. این در حالی است که چنانچه مکان‌یابی اصولی و بی‌طرفانه انجام شود، دیگر با چالش‌های مختلف مواجه نخواهیم شد. بر این اساس باید مطالعه‌ای به‌روز و علمی همراه با مکان‌یابی درست از سوی مجموعه بی‌طرف فنی متشکل از دانشگاهیان، شرکت‌های مهندسی مشاور و... برای احداث تله‌کابین به عمل آمده و با توجه به تغییرات حاصله در حوزه کاربری، پوشش گیاهی، جاده و ترافیک طی 17 سال گذشته، نسبت به احداث یا عدم احداث آن تصمیم‌گیری شود.»