علی حیدری
کارشناس مسائل ترکیه

رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه از روز دوشنبه تور خلیج‌فارسی خود را با سفر به عربستان آغاز کرد؛ دوشنبه در عربستان بود، سه‌شنبه به قطر رفت و امروز چهارشنبه نیز میهمان شیخ‌نشین امارات خواهد بود. وضعیت اقتصادی ترکیه به اندازه‌ای وخیم شده که وی تصمیم گرفته خود به میدان آمده و برای جذب سرمایه‌های خارجی به کشورهای عربی ثروتمند حاشیه خلیج‌فارس سفر و از آنها درخواست کمک کند.
 
از خاشقجی گیت تا دست نیاز در جده
5 سال پیش بود که انتشار اخبار مربوط به کشته شدن جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار معارض سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول تبدیل به تیتر یک اخبار همه دنیا شد و ریاض را در وضعیت انفعال وحشتناکی فرو برد. قرار بود مثل دیگر پرونده‌های معارضان سعودی در نقاط مختلف دنیا، این پرونده نیز در سکوت ترتیب اثر داده شود اما اردوغان به فکر انتقام کودتا علیه مرسی در مصر بود که با موافقت و پشتیبانی ریاض انجام گرفت و همه رؤیاهای خاورمیانه‌ای اردوغان درباره اخوان را بر باد داد.
«رئیس» اراده کرده بود تا ضمن گوشمالی به ولیعهد جوان سعودی، او را از پدر جدا کرده و حساب خود را تسویه کند. با وجود این و به‌رغم خبرگی سرویس اطلاعاتی ترکیه و هوشمندی رسانه‌های این کشور، پول و نفوذ سعودی غلبه یافت و بعد از چند سال پر فراز و نشیب، این پرونده در سطح دنیا به فراموشی سپرده شد.
اردوغان که با مشکلات بیشتری در داخل و منطقه روبه‌رو شده بود، مسیر خود را تغییر داد و وارد فاز عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی شد که مهم‌ترین آنها عربستان بود. اینطور بود که در اردیبهشت سال گذشته سرانجام توانست برای دیدار با مقامات عربستان به جده رفته و روند عادی‌سازی را کلید بزند.
اما این عادی‌سازی هنوز آنطور که اردوغان می‌خواهد پیش نرفته و عایدی آن برای ترکیه تنها مبلغ 5 میلیارد دلار بوده که اسفند ماه سال گذشته از سوی صندوق توسعه عربستان در بانک مرکزی ترکیه سرمایه‌گذاری شده است تا پشتوانه‌ای باشد برای اقتصاد این کشور.
در جریان سفر اردوغان به جده که طی آن با ولیعهد و پادشاه دیدار کرد، 9 توافقنامه در حوزه‌های مختلف به امضا رسید. یکی از این تفاهمنامه‌ها با شرکت بایکار، تولیدکننده آکینجی انجام گرفته که نشان از تمایل ریاض برای خرید این پهپاد دارد. اردوغان در جریان سفر، دو خودرو ملی توگ را نیز به پادشاه و ولیعهد عربستان هدیه کرد تا علاوه بر پیشکشی، تبلیغی هم برای خودروی تولیدی ترکیه باشد.
با این وجود، در حالی که اعلام شده اقدامات برای گفت‌و‌گو بین مقامات سیاسی و اقتصادی دو کشور و سرمایه‌گذاری عربستان در ترکیه از مدت‌ها پیش انجام گرفته، اما بعید به نظر می‌رسد عربستان مبلغ چشمگیری را برای سرمایه‌گذاری در ترکیه در نظر بگیرد زیرا اولاً نسبت به سیاست‌های اردوغان اعتماد کافی ندارد و در ثانی وضعیت اقتصادی ترکیه ریسک سرمایه‌گذاری برای مقامات ریاض را بالا برده است.
 
قطر؛ دوست خوب روزهای بد آنکارا
اردوغان بعد از عربستان راهی قطر شد تا با شیخ تمیم، درباره وضعیت سیاسی و بویژه اقتصادی رایزنی کند و بتواند از وی سرمایه بیشتری را جذب کند.
هر قدر روابط ترکیه با عربستان سخت و پر نشیب بوده، رابطه با قطر طی سال‌های گذشته گرم و صمیمانه پیش رفته است. نقطه عطف این روابط، تحریم قطر از سوی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در سال 2017 بود که اگر کمک‌ها و حمایت‌های ترکیه و البته ایران نبود، مشخص نبود که دوحه چقدر در مقابل تحریم برادر بزرگ(عربستان) دوام بیاورد. به همین دلیل است که قطر طی 3 سال گذشته که ترکیه وضعیت اقتصادی نامطلوبی را داشته همه تلاش خود را به کار بسته تا به سهم خود این روند را بهبود بخشد.
هر چند مخالفان اردوغان با طرح موضوع فروش و عرضه سهام صنایع مادر نظیر کارخانه تانک‌سازی پالت به قطر از این موضوع نهایت استفاده را برای حمله به رئیس حزب حاکم بردند و انتقادات فراوانی را به اردوغان وارد کردند. انتقاداتی که بیراه هم نبود و بعدها مشخص شد، 49 درصد سهام این کارخانه به قطر فروخته شده است. در هر صورت می‌توان گفت که قطر طی 3 سال اخیر کمک‌های زیادی به ترکیه کرده و شاید کمک قابل توجهی را در این دوره از او شاهد نباشیم.
 
امارات؛ شریک کودتا یا برادر دینی؟
رئیس‌جمهور ترکیه پس از قطر به امارات خواهد رفت تا از این کشور نیز کمک‌هایی دریافت کند. آنکارا و ابوظبی در راستای همان اختلافات ترکیه با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس طی یک دهه گذشته روابط خوبی با هم نداشتند، تا جایی که مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه وقت ترکیه در سال 2017 عنوان کرد که امارات برای کودتای سال 2016 در ترکیه مبلغ 3 میلیارد دلار هزینه کرده است. اما روند عادی‌سازی با امارات نیز انجام گرفت و شیخ‌نشین امارات اولین کشور عربی بود که عادی‌سازی روابط با آن کلید خورد.
با وجود این مقامات ابوظبی همانند ریاض برای سرمایه‌گذاری در ترکیه بسیار محتاط هستند. هر چند ثانی الزیودی، وزیر تجارت بین‌المللی امارات گفته است که تراز مالی روابط دو کشور طی 5 سال آینده به 40 میلیارد دلار خواهد رسید. اگرچه گفته شد که در سفر رئیس امارات به ترکیه قراردادهایی به ارزش 10 میلیارد دلار به امضا رسیده اما اماراتی‌ها نیز شروطی دارند.
 
اردوغان در تور عربی خود چه چیزی برای عرضه داشت؟
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، حدود 200 بازرگان و تاجر در این تور، رجب طیب اردوغان را همراهی می‌کردند و رئیس‌جمهور ترکیه در پی آن بود که در این سفرها حداقل 25 میلیارد دلار سرمایه را راهی کشورش کند. این رقم اما با توجه به وضعیت اقتصادی ترکیه و ریسک سرمایه‌گذاری در این کشور که از سوی نهادهای رتبه‌بندی بین‌المللی اقتصادی مانند «فیچ» طی 3 سال گذشته کاهش یافته است، کمی دور از ذهن به نظر می‌رسد.
پیش‌تر نشریه جمهوریت که وابسته به اپوزیسیون ترکیه است در گزارشی اعلام کرده بود که اردوغان قصد دارد بخشی از سهام شرکت‌ها و صنایع مادر و بزرگ مانند هواپیمایی ترکیه، ترک تلکام و بوتاش(شرکت ملی بازاریابی و پخش نفت و گاز ترکیه) را برای جذب سرمایه به کشورهای عربی پیشنهاد دهد.
با همه این تفاصیل از جمله تلاش اردوغان برای عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی و عرضه سهام شرکت‌های سودده برای ترغیب سرمایه گذاری، به نظر نمی‌رسد که کشورهای عربی بخصوص عربستان و امارات، تمایل جدی به سرمایه‌گذاری کلان در ترکیه داشته باشند.
موضوعی که در سفر مقدماتی مهمت شیمشک، وزیر اقتصاد ترکیه به این کشورها هم روشن شد زیرا در آن سفر، چشم‌انداز جذب سرمایه 100 میلیارد دلاری پیش چشم مقامات آنکارا بود ولی امروز آنها به 25 میلیارد دلار نیز قناعت کرده‌اند؛ اگر به آن برسند.