امین محمودی
خبرنگار

تنوع‏بخشی به مصارف ارزی واردات محصولات اساسی غذایی از طریق «تغییر حداقل 50 درصد از مبادی اصلی و واسطه‏ای واردات به سمت کشورهای هدف» یکی از اهداف دولت سیزدهم در قالب طرح تأمین پایدار کالای اساسی و یکی از زیربخش‏های سیاست‏های کلی اقتصاد مقاومتی است.
به طوری که ایجاد تنوع در مبادی وارداتی این قبیل محصولات (در صورت عدم وجود توان تولید) به منظور کاهش مخاطرات ناشی از عدم تأمین آن در شرایط مختلف و کاهش وابستگی به کشورهای خاص در تأمین این نیازها ضروری به نظر می‏رسد.
این طرح بلاشک ضریب امنیت غذایی کشور را افزایش می‏دهد و وابستگی به واردات از کشورهای همسو با تحریم‏های ایران را نیز کاهش خواهد داد، به همین دلیل این طرح راهبردی به اولویت دولت سیزدهم تبدیل شده است.
تاریخ همواره نشان داده کشورهای قدرتمند، تأمین مواد غذایی را به عنوان یکی از اهرم‏های فشار و حربه سیاسی علیه کشورهای دیگر استفاده می‏کنند.
در ایران نیز به دلیل مشکلاتی که در زمینه تولید محصولات کشاورزی طی سال‏های گذشته وجود داشته، سالانه بخش عمده‏ای از نیاز غلات و محصولات پروتئینی کشور از طریق واردات گندم، برنج، دانه‏های روغنی، نهاده‏های دامی، گوشت قرمز و روغن خام تأمین می‏شود.
وابستگی به واردات در تأمین چنین محصولاتی، آن هم در شرایط تحریم، باعث ایجاد مشکلات زیادی در مدیریت بازار این محصولات می‏شود.
همان‏طور که در حال حاضر نیز تحریم‏های ایالات متحده، مشکلاتی در روند تخصیص ارز و نقل و انتقال منابع مالی برای واردات این محصولات ایجاد کرده است.
بنابراین وابستگی بیش از اندازه کشور به واردات محصولات اساسی منتخب از کشورهای خاص و محدود، در کنار وابستگی ارزهایی مانند یورو، دلار و درهم برای واردات، آسیب‏پذیری کشور در تأمین محصولات اساسی را افزایش داده است.
در این راستا بررسی مبادی واردات محصولات اساسی کشاورزی در سال 1400 مطابق با آخرین آمار رسمی گمرک نشان می‏دهد، بسیاری از کشورهای همسو با تحریم، مبدأ اصلی واردات و یا واسطه اصلی در تأمین کالاهای اساسی مورد نیاز به ایران هستند و در صورتی که این کشورها موانعی در انتقال کالاهای اساسی به کشور ایجاد می‏کردند این مسأله باعث بروز بحران جدی در تأمین مواد غذایی اساسی می‏شد.

واردات 32 میلیارد دلاری مواد غذایی در دو سال اخیر
آمارهای گمرک نشان می‏دهد، در دو سال اخیر بیش از 52 میلیون تن محصول کشاورزی و مواد غذایی به ارزش بیش از 32 میلیارد دلار وارد کشورمان شده است، به طوری که در سال گذشته 25 میلیون و 95 هزار و 206 تن و 351 کیلوگرم محصول کشاورزی و مواد غذایی به ارزش 17 میلیارد و 795 میلیون و 434 هزار و 891 دلار به کشورمان وارد شده، این در حالی است که در سال 1400 حدود 27 میلیون و 4 هزار و 932 تن و 153 کیلوگرم مواد غذایی و محصول کشاورزی به ارزش 14میلیارد و 242 میلیون و 624 هزار و 366 دلار وارد کشور شده بود.
به همین منظور دولت سیزدهم تنوع‏سازی مبادی واردات کالاهای اساسی و محصولات کشاورزی را در دستور کار قرار داد، به طوری که سفر اخیر رئیس‏جمهور کشورمان به سه کشور آفریقایی و ایجاد تفاهمنامه‏هایی برای توسعه کشت فراسرزمینی و واردات نهاده‏های دامی، دانه‏های روغنی و غلات در ازای تهاتر محصولات پتروشیمی گواه این مدعاست.

تنوع‏سازی در مبادی واردات نهاده‏های دامی
نهاده دامی یکی از اصلی‏ترین کالاهای اساسی وارداتی ایران است، به طوری که در سال گذشته 14 میلیون و 372 هزار تن از این محصولات به ارزش حدوداً 7 میلیارد دلار وارد کشور شد که سهمی 40 تا 50 درصدی در واردات کالاهای اساسی به لحاظ وزنی و ارزشی دارد.
بر اساس آمارهای جهانی طی دو سال اخیر کشور برزیل با سهمی بیش از 63 درصد، بزرگ‏ترین تأمین‏کننده دانه سویای وارداتی ایران بوده است. پس از این کشور نیز کشورهای اوکراین با 21 درصد، کانادا با 8 درصد و امریکا با 5 درصد قرار دارند. حال آنکه در سال‏جاری، آمار کشور امریکا با محموله‏های جدید به بیش از 30 درصد افزایش پیدا کرده است.
بر اساس این آمار، دیگر کشورها همچون روسیه و آرژانتین نیز در مجموع سهمی کمتر از 2 درصد از واردات دانه سویا به ایران داشته‏اند.
بررسی‏ها نشان می‏دهد، با آغاز تحریم‏های جدید مقامات ایرانی باید سهم کشورهای دیگر را به منظور تأمین چنین کالای استراتژیکی افزایش دهند تا درصورت بروز مشکل با هر کدام از کشورها، روند واردات این محصول دچار مشکل نشود.
به همین منظور دولت سیزدهم تنوع‏سازی در مبادی واردات نهاده دامی را در دستور کار قرار داد، به طوری که در یکسال اخیر از حدود 14 کشور جهان نهاده وارد کرده که این مبادی شامل اتریش، اسپانیا، اسلواکی، امارات متحده عربی، انگلیس، آلمان، ترکیه، سوئیس، چین، عمان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان و هنگ‏کنگ است.

لزوم متنوع‏سازی مبادی واردات برای حفظ امنیت غذایی
مهدی سروی، کارشناس مسائل امنیت غذایی در خصوص اهمیت مسأله متنوع‏سازی مبادی واردات محصولات اساسی گفت: در حال حاضر وضعیت مطلوبی در جهت متنوع‏سازی مبادی واردات در کشور وجود ندارد. تداوم این مسأله می‏تواند در شرایط تحریم امکان واردات محصولات اساسی را با مشکل مواجه کند. این مسأله در نهایت باعث افزایش قیمت غذای اساسی در داخل کشور می‏شود.
وی افزود: یکی از اقدامات مناسب در واردات کالاهای اساسی با روی کارآمدن دولت سیزدهم متنوع‏سازی مبادی وارداتی است، به طوری که این مهم را در سفر اخیر رئیس‏جمهور به سه کشور آفریقایی دیدیم که قرار است تهاتر مواد غذایی با برخی از کالاهای صادراتی ایران صورت گیرد.
این کارشناس امنیت غذایی ایرادات عدم متنوع‏سازی مبادی واردات را ذکر کرد و گفت: بیشتر مبادی واردات کالاهای اساسی کشاورزی در حال حاضر کشورهایی نظیر برزیل، آرژانتین، کانادا، آلمان، رومانی و … هستند، اما کشورهایی نظیر امارات، ترکیه، عراق، سوئیس، هلند، اتریش، سنگاپور، عمان و … نقش واسطه‏گری در تأمین این محصولات را برعهده دارند.
سروی افزود: بررسی وضعیت سیاست‏های خارجی این کشورها نشان می‏دهد، اکثر آنها در شرایط جنگ اقتصادی همسو با سیاست‏های تحریمی امریکا علیه ایران عمل کرده‏اند و امکان هرگونه اختلال از جانب آنها در تأمین محصولات اساسی کشاورزی به کشور وجود دارد.
وی خاطر نشان کرد: در حال حاضر منابع ارزی کشور برای واردات کالاهای اساسی کشاورزی بیشتر در بانک‏های کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا است، حال آنکه شرکت‏های تأمین‏کننده غذا، ارز مورد نیاز خود جهت فروش محصولات اساسی کشاورزی به ایران را در بانک‏های اروپایی و امریکایی می‏خواهند.
سروی در پایان گفت: این موضوع علاوه بر آنکه باعث وابستگی بیش از اندازه به استفاده از ارزهایی مانند یورو، دلار و درهم می‏شود، باعث افزایش هزینه تبدیل ارزهای مختلف به یورو، دلار و درهم نیز می‏شود که در نهایت این مسأله هزینه واردات کالای اساسی به کشور را افزایش داده و در بعضی مقاطع ناممکن می‏کند.