ظرفیت‌های مهارت‌آموزی در یک میلیون و 400 هزار بنگاه اقتصادی
بازگشت شاگرد به کارگاه استاد
حمیرا حیدریان
گزارش نویس
استاد سنباده برقی را نزدیک سنگ می‌برد و از بچه‌ها می‌خواهد با دقت نحوه سنباده زدن و تراش سنگ را ببینند. یکی از بچه‌ها مشغول نوشتن حرفهای استاد می‌شود و یکی دیگر با گوشی موبایل فیلم می‌گیرد. استاد تذکر می‌دهد دفتر و موبایل را کنار بگذارند و با دقت نگاه کنند. نحوه برش زدن سنگ فیروزه سخت و دشوار است و بچه‌ها با دقت به دست استاد خیره می‌شوند. با برش سنگ حالا وقت پرداخت می‌رسد و استاد سنگ را دست بچه‌ها می‌دهد تا به نوبت آن را پرداخت کنند. می گوید : «اگر این کار را خوب یاد بگیرید، می‌توانید برای خودتان درآمد داشته باشید. در هیچ دانشگاهی هم اینطوری به شما یاد نمی‌دهند. تراش سنگ را فقط باید به شکل عملی یاد بگیرید. خیلی‌ها مثل شما توی همین مرکز این حرفه را یاد گرفتند و الان برای خودشان استاد سنگ‌تراش شده‌اند.»
سه سالی می‌شود المیرا کارگاه فیروزه‌کوبی خود را در حوالی میدان امام حسین(ع) راه انداخته است. با وجود جوان سالی برای خودش اسم و رسمی به هم زده و برای 5 نفر دیگر هم کارآفرینی کرده است. می‌گوید، آموختن حرفه و ورود به بازار کار را به نشستن پشت میز دانشگاه ترجیح داده است. تصمیمی که بعد از آشنایی با مرکز آموزش‌های فنی و حرفهای باعث شد مسیر زندگی‌اش تغییر کند. علی هم از دانش‌آموخته‌های این مراکز است که حالا دستی در صنعت برق دارد و یک سالی می‌شود جذب بازار کار شده است. او در کنار تحصیل در دانشگاه در یک شرکت لوازم برقی مشغول به کار شده و آن را مدیون آموزش‌های این مراکز می‌داند.
آمارهای اشتغال افراد ماهر و کارجویان بدون مهارت نشان می‌دهد، بخش عمده‌ای از جمعیت ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار نفری متقاضی کار، به دلیل نداشتن مهارت‌های فنی و تخصص نمی‌توانند شغل مناسب پیدا کنند و یا جذب بازار کار شوند. سال‌های نه چندان دور، باور نادرست اشتغال با مدرک تحصیلی دانشگاهی باعث شد هر سال به تعداد دانش‌آموختگان بدون مهارت اضافه شود. از سوی دیگر بازار کار هم با کمبود افراد دانش‌آموخته و نیروی ماهر مواجه شد. سال‌هاست مراکز آموزش فنی و حرفهای سعی می‌کنند با آموزش مهارت این کمبود را جبران کنند.
سراغ یکی از مراکز دولتی فنی و حرفهای بانوان در شرق تهران می‌روم، جایی که 25 سال است هنرهای تزئینی، دوخت و دوز، تراش سنگ و فیروزه‌کوبی و چند حرفه فنی دیگر به هنرجوها آموزش داده می‌شود. وقتی صحبت از تأثیر مراکز فنی و حرفهای در جذب جوان در بازار کار می‌شود، لیلا آقا‌رفیعی مدیر این مرکز از نیاز صنایع و اصناف به نیروی کار حرفهای می‌گوید و تأکید می‌کند، دانشگاه‌ها نمی‌توانند این نیاز را به صورت کامل برآورده کنند: «در دانشگاه بیشتر روی مباحث تئوری متمرکز می‌شوند ولی این مراکز می‌تواند برای این گروه از دانش‌آموخته‌ها پلی به سوی موفقیت در بازار کار باشد. این مراکز به صورت رایگان در بیش از 30 تا 40 رشته صنایع مختلف کلاس‌های آموزشی برگزار می‌کند که پرطرفدار‌ترین آنها هنرهای تزئینی، دوخت و دوز، تراش سنگ و فیروزه‌کوبی است. البته بیشتر متقاضیان دنبال فراگیری آموزش کامپیوتر، خیاطی و قالیبافی هستند که متأسفانه در این مراکز آموزش داده نمی‌شود.»
آقا‌رفیعی علت عدم آموزش دو شاخه پرطرفدار بین متقاضیان فنی و حرفهای را موازی‌کاری با آموزشگاه‌های آزاد عنوان می‌کند و می‌گوید: از سوی اداره فنی و حرفهای، آموزش این رشته‌های پرطرفدار مجاز نیست، چرا که آموزشگاه‌های آزاد به برگزاری این نوع کلاس‌ها معترض می‌شوند. این آموزشگاه‌ها با سرمایه‌گذاری در رشته‌های پرطرفدار مخاطبان زیادی را جذب می‌کنند. به همین دلیل تدریس این مشاغل که هم پرطرفدار و هم در بازار کار پردرآمد هستند از سوی مراکز فنی و حرفهای دولتی ممنوع شده است.
وی با اشاره به اینکه در این سال‌ها تعداد زیادی از دانش‌آموخته‌ها جذب بازار کار شده‌اند، می‌گوید: تعدادی از آنها زنان، خانه‌دار و یا دانشجو هستند. همچنین برای دانش‌آموزان در ایام تابستان کلاس‌های متنوعی از جمله ساخت عروسک‌های خمیر چینی، دوره‌های فیروزه‌کوبی، گلدوزی و معرق‌کاری برگزار می‌کنیم که با استقبال خوبی هم مواجه می‌شود. سن فراگیری آموزش در این مراکز از 13 سال به بالاست، ولی گاهی اوقات مردان و زنان بالای 70 سال هم در کلاس‌های مهارت‌آموزی شرکت می‌کنند.
غلامحسین حسینی‌نیا، معاون وزیر تعاون و رئیس سازمان آموزش فنی و حرفهای کشور هم در خصوص نقش مراکز فنی و حرفهای در پرورش نیروی ماهر می‌گوید: نیروی انسانی ماهر، بازار کار و اشتغال را بیش از پیش متحول می‌سازد و در این راستا نقش سازمان آموزش فنی و حرفهای به عنوان یکی از بزرگ‌ترین متولیان و مجریان دولتی در امر آموزش‌های غیر‌رسمی‌کشور با انتقال مهارت‌های مختلف به فراگیران و جذب آنان به بازار کار و ایجاد اشتغال مولد پایدار بیش از گذشته است. در واقع یکی از حلقه‌های مهم حوزه اشتغال و بازار کار در کشور، «مهارت‌محوری» است؛ همچنین با ورود هر فناوری به عرصه کشور، فرصت‌های شغلی زیادی در کشور ایجاد می‌شود. بنابراین سازمان آموزش فنی و حرفهای کشور با تقویت و توجه ویژه به آموزش‌های مهارتی متناسب با فناوری‌ها و مشاغل نو، مأموریت جدیدی در توسعه کارآفرینی و بالا بردن مشارکت جامعه در فعالیت‌های اقتصادی دارد.
وی به ضرورت تأمین شرایط و فعال‌سازی تمامی امکانات در جهت ایجاد و تقویت مهارت‌های مورد نیاز فناوری‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: برای رفع معضل بیکاری و اشتغال پایدار، باید مهارت‌آموزی به گفتمان ملی تبدیل شود. این امر نیازمند هم‌افزایی نهادهاست تا نقش سازمان آموزش فنی و حرفهای کشور در امر اشتغال پایدار برجسته شده و این سازمان بتواند نقشه‌راه و سوگیری آتی در آموزش‌های مهارتی را به لحاظ کمی، کیفی و محتوایی به‌خوبی ترسیم کند. سال گذشته ۸۹ هزار و ۴۰۳ کارآموز در مراکز فنی و حرفهای آموزش دیدند و طبق بررسی‌های انجام شده ۵۹ درصد از مهارت‌آموختگان کارجو جذب بازار کار شده‌اند.
رئیس سازمان آموزش فنی و حرفهای کشور این مراکز را یکی از هدایت‌کنندگان مسیر نوجوانان و جوانان در تعیین سرنوشت خود بین دانشگاه و جذب بازارکار شدن می‌داند و می‌گوید: باید به این نکته توجه کرد که نیاز نیست همه به دانشگاه بروند. برای بسیاری از فرزندان ما رفتن به دانشگاه راه سعادت نیست و باید این نوع نگرش را اصلاح کنیم. یکی از سیاست‌های اشتغال، ارائه خدمات مشاوره آموزشی است که می‌تواند به همراه کار‌آموزی در مراکز باعث بالا رفتن ارتقای بهره‌وری شاغلین شود. در حقیقت خدمات مشاوره آموزشی- شغلی ابزار مهمی برای مبارزه با بیکاری بلندمدت است.
معاون وزیر به طرح‌هایی همچون «کهاد، نخلستان، سرباز ماهر و محیط کار واقعی» اشاره می‌کند و می‌گوید: در طرح کهاد، دوره‌های آموزشی تلفیقی یا هیبریدی مهارتی همزمان با آموزش‌های کلاسیک، برای دانشجویان در نظر گرفته شده و متناسب با رشته تحصیلی و یا علاقه‌مندی آنان ارائه می‌شود.
طرح نخلستان نیز برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی که رشته‌های تحصیلی آنها در بازار کار اقبالی ندارد، پیش‌بینی شده است. در این طرح آموزش مهارتی در حوزه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات و دانش‌بنیان همراه با تکنولوژی جدید در مراکز دولتی، آموزشگاه‌های آزاد، جوار و بین کارگاهی به فارغ‌التحصیلان ارائه می‌شود.
وی درباره طرح موفق سرباز ماهر هم گفت: این طرح توسط سازمان آموزش فنی و حرفهای با همکاری ستاد کل نیروهای مسلح و قرارگاه مهارت‌آموزی کارکنان وظیفه اجرا شد و هر سرباز در پایان خدمت علاوه بر کارت پایان خدمت، یک گواهینامه مهارت می‌گیرد.
اما در «طرح محیط کار واقعی» ترکیبی از طرح‌های استاد شاگردی ایران و سیستم آموزشی آلمان اجرا می‌شود. یک میلیون و ۴٠٠ بنگاه اقتصادی ظرفیت ورود به این طرح را دارند تا کارآموز بپذیرند و یک مهارت را کامل به او بیاموزند. این افراد ثبت‌نام می‌کنند، بخشی از آموزش را که جنبه عمومی و نظری دارد آموزش می‌بینند و پس از آن به واحد صنفی معرفی شده و زیر نظر استادکارانی که همان فعالیت را به شکل تجاری انجام می‌دهند و از آن درآمد کسب می‌کنند، مهارت را کامل یاد می‌گیرند. برآورد‌ها نشان داده، درصد اشتغال این افراد بسیار بالاست، به طوری که طبق بررسی‌های انجام شده، بیش از ۸۳ درصد افرادی که تحت آموزش این طرح قرار گرفته‌اند، جذب بازار کار می‌شوند.