گفت وگو با محمدعلی رجبی دوانی، استاد پژوهش هنر دانشگاه شاهد
مأموریت مهم به اهالی هنر
چرا رهبر معظم انقلاب «الگوسازی برای جوانان» را به اهالی هنر سپرده‌اند؟
مقام معظم رهبری در دیدار اخیرشان (4 تیرماه) با خانواده شهدا، از شهیدان به‌عنوان قهرمانان جامعه یاد کردند و فرمودند: «رفتار این قهرمانان، برجستگی‌های اخلاقی، سبک زندگی و تحولات زندگی آنان برای جامعه بخصوص نوجوانان و جوانان الگوساز است که انتشار خاطرات خانواده‌های شهدا در این الگوسازی نقش مهمی خواهد داشت.» ایشان مأموریت این انتشار را به اهالی هنر واگذار کردند و تأکید کردند که اهل هنر، برای نسل جوان الگوسازی کنند و افزودند: «من یک خطابی بکنم به کسانی که اهل هنرند، اهل رسانه‌اند، اهل نگارشند، قلم به دستند، شاعرند، نقاشند، هنرمندند. این خاطره‌ها را با زبان هنر بایستی نگه دارند.» از این رو، بر آن شدیم تا در گفت‌وگویی با استاد محمدعلی رجبی دوانی، عضو هیأت علمی گروه پژوهش هنر دانشگاه شاهد و عضو شورای علمی پژوهشکده هنر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، مختصات این الگوسازی را به بحث بگذاریم؛ اینکه چرا رهبر معظم انقلاب این مأموریت مهم را به اهالی هنر سپرده‌اند؟
رضا اقبالی
چرا رهبر معظم انقلاب در شرایط امروز جامعه، اهالی هنر را به «الگوسازی برای جوانان» فراخواندند و آنان را برای این مأموریت خطاب قرار داده‌اند؟
هنر در جایگاه حقیقی‌اش، تجلی‌دهنده حقایق است. از این رو، وقتی هنرمند می‌خواهد در خلال یک اثر هنری نسبت‌اش را با عالم برقرار کند، از حقیقتی که بر همه عالم حاکم است، سخن می‌گوید نه حرفی شخصی، که از قضا هیچ ارتباطی با عالم ندارد!
واقعیت این است که هنر همیشه «متعهد» است و این تعهد، ذاتی خود هنر است. آنان که از «هنر برای هنر» حرف می‌زنند، نظرگاه فلسفی‌شان غلط است. از این جهت، رهبر معظم انقلاب که خود کاملاً و عمیقاً با عالم هنر آشنا هستند، هنرمندان را به‌عنوان مهم‌ترین افرادی که می‌توانند در بخش فرهنگ پیش‌رو باشند، خطاب قرار داده‌اند. از طرف دیگر، چون هنرمندان به زیبایی سخن می‌گویند، برای نسل جوان اثرگذارتر هستند. به همین دلیل است که رهبر معظم انقلاب هنرمندان را مکلف کرده‌اند و به آنان مأموریت داده‌اند که به میدان آمده و حقایق را برای خلق بازگو کنند.
نکته دیگری که نباید از نظر دور داشت، این است که هنرمند در جایگاه پیامبر نیست که بتواند سرمشق ارائه کند اما می‌تواند آن نمونه‌ها و سرمشق‌های حقیقی را که مخفی است، آشکار کند. به تعبیری، کار هنرمند «آشکارگی حقیقت» است. هنرمند حقیقت را به‌وجود نمی‌آورد؛ اما با صورت خیالی خود حقیقت را بیان و عرضه میکند و به این ترتیب به جامعه سرمشق می‌دهد. بنابراین هنرمند هم از حقیقت سخن می‌گوید و هم چگونگی آن را بیان میکند و چون این بیان را به زیبایی انجام می‌دهد، زیبایی بیانش را با زیبایی ذاتی حقیقت پیوند خورده و کلامش بیشتر از حرف یک فیلسوف، جامعه‌شناس، روانشناس و هر نوع شناخت‌شناس دیگری بر دل مردم می‌نشیند. به همین دلیل، رهبر معظم انقلاب این مسئولیت مهم را بر عهده هنرمندان می‌گذارند.
الگوسازی برای جوانان چه مختصاتی دارد و چه سازکاری باید داشته باشد؟
«حقیقت» یکی است اما این حقیقت، متفرق در زمان است و تجلی‌های مختلف می‌یابد. به همین خاطر یک هنرمند متعهد به انقلاب، هنرمندی است که همواره با «حقیقت انقلاب» حرکت میکند و آگاهی از مسائل روز جامعه یکی از اصلی‌ترین مختصات در جهت الگوسازی برای جوانان است.
به روزآمد بودن هنرمند انقلابی اشاره کردید، موضوع و مسأله‌ای که امروز اهالی هنر باید پیش‌روی خود بگذارند، چیست؟
مهم‌ترین بحث در فرهنگ اسلام «ولایت» است و مسأله انسان همواره «رستگاری» است. اما در هر دوره‌ای کفر صورت تازه‌ای به خود می‌گیرد. چه بسا امروز، خطرناک‌تر از زمان پیامبر(ص) کفر ورود کرده باشد. بنابراین، پرسشی که امروز باید در برابر خود قرار دهیم، این است که در اکنون جامعه ایرانی، آگاهی دادن درباره چه چیزی ضرورت دارد؟ کدام‌یک از ترفندهای دشمن یا کفر جدید، جدی‌تر است؟ بی‌تردید، «رسانه» می‌تواند پاسخ این پرسش باشد. رسانه‌ها امروز از جنگ‌های فیزیکی به مراتب خطرناک‌ترند چون ذهنیت افراد را دستکاری می‌کنند و از این رهگذر به تنهایی می‌توانند ملتی را نابود کنند. در این فضا، یکی از وظایف مهم «هنرمندان متعهد انقلابی» آگاه کردن مردم از نقش و کار رسانه‌ها و روشنگری از سیاه‌نمایی‌های رسانه‌های معاند است. بر این اساس، معتقدم، «روشنگری» و «آگاهی‌بخشی» مهم‌ترین وظیفه و مأموریت امروز اهالی هنر است.
در کنار روشنگری، اهالی هنر چه سهمی در «امیدآفرینی» در جامعه دارند؟
کار هنرمند انتشار زیبایی در جامعه است و زیبایی امید می‌آورد. هنرمندی که از زیبایی‌های جامعه و دستاوردهای اجتماعی، اخلاقی، معرفتی و... انقلاب می‌گوید، جامعه خود را امیدوار میکند. حضرت امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب هم به همین جهت همواره بر ارائه و بیان دستاوردها برای مردم تأکید می‌کنند؛ چراکه با به تصویر کشیدن این تلاش‌ها و دستاوردها است که امید به جامعه تزریق می‌شود. پیش‌شرط تزریق این امید، امیدواری خود اهالی هنر است. بنابراین، امید در نسبت وثیقی با ایمان قرار دارد و یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک هنرمند متعهد انقلابی در کنار امیدواری و امیدبخشی، ایمان است.
اما نکته‌ای که نباید از نظر دور داشت این است که ایمان چیزی نیست که کسی بخواهد آن را آموزش دهد یا با تبلیغات و... آن را ایجاد کند؛ ایمان نتیجه یک رفتار عملی است. خداوند در قرآن به مسلمانان می‌گوید نگویید ایمان آورده‌ایم، بگویید ما مسلمان شده‌ایم. اسلام آوردن ساده است ولی ایمان آوردن یعنی من به این اسلام به دقت عمل کرده‌ام و در نتیجه این عمل، در من ایمان ایجاد شده است. بنابراین، «ارتقا ایمان» در کنار «رشد امید» در نسل جوان از ضرورت‌های کار یک هنرمند انقلابی متعهد است.
بــــرش
«رشد امید» و «ارتقا ایمان» در نسل جوان
امید در نسبت وثیقی با ایمان قرار دارد و یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک «هنرمند متعهد انقلابی» در کنار امیدواری و امیدبخشی، ایمان است. از این جهت، رهبر معظم انقلاب که خود کاملاً و عمیقاً با عالم هنر آشنا هستند، هنرمندان را مکلف کرده‌اند و به آنان مأموریت داده‌اند که به میدان آمده و حقایق را برای خلق بازگو کنند تا از این مسیر «امید» و «ایمان» را در جامعه ارتقا بخشند