اکرم رضایی
خبرنگار

کنکور به عنوان راه موفقیت افراد در جامعه جار زده می‌شود در حالی که می‌دانیم راه‌های موفقیت به اندازه استعداد افراد متنوع و گسترده است و کنکور یکی از صدها راه موفقیت و پیشرفت محسوب می‌شود. این عقیده یکی از مسئولان وزارت علوم است که خود از متولیان دانشگاهی در کشور بوده و تأکید دارد تحصیل باید متناسب با توانمندی و علایق افراد باشد نه اجبار و رقابت.
رضا نقی‌زاده مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دراین باره به «ایران» می‌گوید: «راه‌های رسیدن به موفقیت زیاد است اما یکی از راه‌های آن نه فقط در ایران بلکه در همه دنیا ورود به دانشگاه است. البته این تنها راه موفقیت نیست و افراد می‌توانند با تطبیق توانمندی‌ها و علایقشان مسیر‌های دیگری هم برای رشد و پیشرفت در محیط کار و در محیط زندگی انتخاب کنند.»
وی ادامه می‌دهد: «آنچه در بحث آینده شغلی دانشجویان مهم تلقی می‌شود این است که مسیر انتخابی آنها چه میزان با توانمندی‌ها و علایق آنها تطبیق دارد. برای این موضوع حتی در آموزش عالی هم مسیرهای متفاوتی مانند دانشگاه‌های مهارتی، فنی و حرفه‌ای، علمی کاربردی و همچنین دانشگاه‌های عادی با رشته‌های گوناگون داریم. انتخاب همین دانشگاه‌ها یا مسیرهای آموزش عالی نیز بسیار کلیدی است و هرچقدر اینها با توانمندی‌ها و علایق افراد تطابق بیشتری داشته باشند به موفقیت بیشتری ختم می‌شوند.»
نقی‌زاده در پاسخ به این سؤال که برچسب‌هایی مانند دانشجوی شریف و دانشجوی تهران و دانشجوی دانشگاه آزادی مرتب شنیده می‌شود. اما تأثیر این برچسب‌ها بر خروجی دانشگاه‌ها چیست، تأکید می‌کند: «دانشگاه‌ها از لحاظ کیفیت و شهرت با هم تفاوت دارند اما مهم‌تر از شهرت دانشگاه‌ها، تلاشی است که دانشجو پس از ورود به دانشگاه به شکل مستمر دارد. در این میان انتخاب صحیح رشته متناسب با توانایی دانشجو و علاقه او بسیارمهم است.»

آینده شغلی
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری می‌گوید: «ما دانشجویانی داریم که در دانشگاه‌هایی با شهرت متوسط یا کمتر تحصیل می‌کنند اما جدیت زیادی برای هدف خود دارند زیرا رشته مناسبی انتخاب کرده‌اند و در مسیر آینده خودشان موفقیت‌های زیادی به دست آورده‌اند. با اینکه شاید در کنکور سراسری موفق به رتبه چشمگیری نشده‌اند اما در طول ترم دانشجوی با استعداد و موفقی بوده‌اند. یا حتی مانند دانشجویانی که با تلاش و نوع انتخابشان، در ادامه دوره تحصیلات تکمیلی خیلی موفق بوده‌اند یا آن‌هایی که بلافاصله بعد از پایان دوره دانشگاهی وارد بازار کار شده‌اند و موفق بوده‌اند زیرا رشته‌ای که انتخاب کرده‌اند با هدف و علاقه‌شان منطبق بوده است و سعی کردند در همان دانشگاهی که بوده‌اند درس بخوانند، پیشرفت کنند و مسیر آینده خود را بسازند.»
نقی‌زاده می‌افزاید: «بالعکس دانشجویانی داشتیم که دارای استعداد خوبی بوده‌اند و در دوره کارشناسی رتبه خوبی در کنکور سراسری کسب کردند اما در مسیر انتخاب رشته منطبق با علاقه‌مندی و توانمندی‌های خود اقدام نکردند و بعد از ورود به دانشگاه آن تلاش و کوششی را که مورد نیاز بوده انجام نداده‌اند، سپس دچار مشکلاتی در مسیر آینده کاری و تحصیل خود  شده‌اند.»
وی تأکید می‌کند که آنچه ما به عنوان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری وظیفه خود می‌دانیم این است که دانشجویان در هر دانشگاهی که هستند بتوانند توانایی خود را اثبات کنند. از این رو برنامه‌ریزی می‌شود که محتوای دانشگاهی تا حد امکان یک محتوای به روز و متناسب با دانش جهانی باشد، همچنین در آن پیش‌بینی برنامه‌های مهارتی و اشتغال‌پذیری را نیز داشته باشیم.
 وی می‌گوید که در برنامه اخیری که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تحت عنوان ۱۵۰۰ برنامه درسی به اجرا گذاشته است، برنامه‌های دیگری همچون آیین‌نامه چهارچوب برنامه‌های جدید و شیوه نامه مهارت و اشتغال‌پذیری برای اولین بار به شکل گسترده‌ای در زمینه دروس مهارتی و اشتغال‌پذیری ارائه خواهد شد که طی آن ۳ تا ۱۵ واحد با توجه به رشته تحصیلی که از لحاظ کاربرد متغیر هستند و دروس الزامی دانشجویان ارائه می‌شود. طبق این طرح تلاش شده ضمن آشنایی دانشجو با دانش طراحی و دانش‌های روز دنیا، توان مهارتی خود را ارتقا دهد تا در آینده با توجه به ویژگی‌های خاص خود مسیرش را انتخاب کند.

هدایت تحصیلی
ابراهیم سحرخیز کارشناس مسائل آموزش و پرورش و معاون اسبق آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با «ایران» درباره اینکه آیا گره زدن سرنوشت نوجوانان و جوانان به کنکور درست است و اینکه آموزش و پرورش چه کمکی می‌تواند به حل این مسأله کند، می‌گوید: «شورای عالی انقلاب فرهنگی با تغییری که ایجاد کرد کنکور را طی دو مرحله در سال برگزار می‌کند، سپس رتبه و نمرات اخذ شده تا دو سال اعتبار دارد و همچنین تأثیر 40 درصدی سوابق تحصیلی به صورت قطعی درکنکور می‌تواند تا حدی نگرانی‌های ناشی از آزمون سراسری را کاهش دهد.»
وی ادامه می‌دهد: «اخیراً وزارت آموزش و پرورش نیز بحث ترمیم نمرات امتحان نهایی را هم مطرح کرده است یعنی دانش‌آموزان طبق آن می‌توانند نمرات امتحان نهایی را تا یک مرتبه بهبود ببخشند. اما راهکار درست‌تر این است که شیوه هدایت تحصیلی را در آموزش و پرورش اصلاح کنیم و به این سمت برویم که داوطلبان پشت خط کنکور کاهش یابند.»
این کارشناس مسائل آموزش و پرورش راه حل این چالش را یکی در توسعه رشته‌های مهارتی می‌داند که در این صورت باید هنرستان‌ها را تجهیز کنیم و نشان دهیم این رشته‌ها بازار کار مطلوبی دارند و خروجی آنها بیشتر جذب بازار کار می‌شوند. طبق آمارها میزان بیکاری در میان دانش آموختگان دوره دکتری، ارشد و لیسانس بیشتر از سایر افراد فارغ التحصیل در رشته‌های فنی-حرفه‌ای و مهارتی است و حتی تعداد قابل توجهی از آنها اکنون کارآفرین هستند. این کارشناس معتقد است این موضوع باید توسط صدا و سیما، مطبوعات، مدارس و آموزش و پرورش تبیین شود. او این مهم را در گرو اصلاح نظام هدایت تحصیلی می‌داند و می‌گوید: «متأسفانه ما در دوره ابتدایی مشاوره نداریم در حالی که باید به دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان از ابتدا مشاوره داده شود تا از بدو تولد استعداد کودکان را بشناسند و مطابق با توانایی‌ آنها کمک‌شان کنند. باید دانش‌آموزان را با نیازهای جامعه آشنا کنیم تا به این سمت بروند که گرایش به سمت دانشگاه‌ها کمتر شود.»
وی می‌افزاید: «برخی از والدین در دوره ابتدایی نگران این هستند که فرزندشان در مهارت خواندن، نوشتن، ریاضی و علوم تجربی معلم خبره داشته باشند تا در کنکور موفق شوند. زیرا این‌گونه در جامعه جا افتاده که راه توفیق و اشتغال فقط از دانشگاه می‌گذرد. باید این رویه اصلاح شود که البته زمان‌بر است. همچنین سند آمایش سرزمینی هم باید اصلاح شود و برای خانواده‌ها جا بیندازیم که آموزش و پرورش روی ساحت‌های شش‌گانه سند تحول بنیادین کار کند و یک سنجش تربیتی اتفاق بیفتد و کم کم سایه کنکور را پس بزند.»
چالش دیگری که سحرخیز به آن اشاره می‌کند مهارت محور نبودن دانشگاه‌هاست و اینکه خروجی آنها با نیازهای بازار کار فاصله دارد. او معتقد است از دانشگاه صنعتی شریف تا دانشگاه آزاد و پیام نور این مسأله به چشم می‌خورد. وی می‌گوید: «باید دانشگاه‌های ما اصلاح شوند و به انتظارات صاحبان صنعت و کارآفرینان پاسخ دهند. جامعه باید سودمندی مطالبی را که به دانشجویان ارائه می‌دهیم حس کند، علاوه بر این باید صاحبان صنایع آنچه دانشجو در دانشگاه آموزش دیده، در میدان عمل مؤثر بدانند. ما بارها دیده‌ایم که یک دانشجو مهندسی عمران و معماری خوانده اما مجبور است یک دوره دیگر در سایر مراکز آموزشی بگذراند تا وارد بازار کار شود؛ این نشان می‌دهد در کل خروجی دانشگا‌ه‌ها چندان مطلوب نیست.»

دوپینگ کنکور
معاون اسبق آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش به چالش دیگری هم اشاره و خاطر نشان می‌کند: «در آن طرف قصه ما نابرابری‌های آموزشی را هم داریم. بدین شکل که حدود 7 درصد جامعه به دانشگاه‌های سرآمد و برتر فرستاده می‌شوند و رتبه‌های یک تا 40 کنکور سراسری به مدارس خاص دولتی مانند شاهد و تیزهوشان و مدارس غیر دولتی که شهریه‌های هنگفتی دریافت می‌کنند، تعلق گرفته است. مدارس غیردولتی از ابتدا کلاس‌ها و اردوهای متعدد در زمینه کنکور برگزار می‌کنند. به تعبیر دیگر دوپینک کنکور در این مدارس بسیار شدید بوده پس طبیعی است که خروجی آن دانشگاه‌های شریف، علوم پزشکی و... باشند. دانش‌آموزان مدارس عادی باید در دانشگاه‌های سطح پایین‌تر درس بخوانند؛ همان‌طور که نابرابری‌های آموزشی در مدارس دیده می‌شود در دانشگاه‌ها نیز دیده می‌شود و بی‌عدالتی موجود در مدارس، به دانشگاه‌ها هم تسری پیدا کرده است.»