بخش مراقبت های مادرانه ویژه نوزادان نارس توسط معاون رئیس جمهور در بیمارستان الزهرا(س) تبریز افتتاح شد
از بانک شیر مادر تا بخش آغوش دائم
زهرا اسدی
خبرنگار
مادران حاضر در بخش که برخی سال‌ها طعم انتظار را برای تولد نوزاد کشیده‌اند از احساس آرامش و رضایت خود در این بخش می‌گویند و از مجاهدت‌های شبانه‌روزی پزشک و پرستارها برای زنده ماندن نوزادان نارس ابراز تشکر و خشنودی دارند، گویی فرزند آنها جزئی از خانواده این پرسنل زحمتکش هستند و گویی پزشک و پرستار همراه مادران، برای هر نفس یک نوزاد، لبخندی سرشار از سپاس می‌زنند.
در میان این همه خبر خوب جامعه علمی کشورمان و در جریان دومین دور سفر استانی دولت سیزدهم به استان آذربایجان شرقی، شاهد دستاوردهای این استان در عرصه درمان نوزادان نارس هستیم که رویدادی نادر را در کشورمان رقم زد. این بار هم خبر مسرت‌بخش افتتاح اولین بخش مراقبت مادرانه آغوشی مداوم CKMC در بیمارستان الزهرا(س) که با حضور دکتر انسیه خزعلی معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده رقم خورد؛ اتفاقی که صدالبته در جریان «مسأله جوانی جمعیت» که از ضروری‌ترین مسائل کشورمان است، می‌تواند بسیار کلیدی و راهگشا محسوب شود. می‌توان نام این دستاورد بزرگ را «اولین بار در ایران» گذاشت و به این افتخارآفرینی بالید.
دکتر محمد باقر حسینی فوق‌تخصص نوزادان، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی و رئیس بخش مراقبت ویژه نوزادان بیمارستان الزهرا (سلام‌الله علیها) تبریز، برای راه‌اندازی این بخش، مجاهدت‌های فراوانی کرده که امروز شاهد به ثمر نشستن زحماتش هستیم. البته ایشان این نتیجه را حاصل تلاش جمعی همکارانش می‌داند، در بیمارستانی که محل تحول در عرصه درمان نوزادان نارس شده و با حضور دکتر انسیه خزعلی در روز 19خرداد 1402 بخش مراقبت مادرانه آغوشی مداوم Continoues Kangaroo Mother Care افتتاح و طرح توسعه بانک شیر مادر بیمارستان انجام می‌پذیرد که در آنجا بسیاری از مادران به نیت حضرت علی اصغر علیه السلام، مازاد شیر خود را برای سایر نوزادان اهدا می‌کنند.
اما ماجرای بخش مراقبت مادرانه آغوشی مداوم ویژه نوزادان نارس موسوم به CKMC از کجا آغاز می‌شود؟!
داستان از شبی در بوگوتای کلمبیا شروع می‌شود. شاید بیش از شصت سال از آن موعد می‌گذرد. بخش فوق‌تخصص نوزادان پر از نوزاد است و حتی یک دستگاه برای نوزادی دیگر باقی نمانده است. نوزادی 600 گرمی متولد می‌شود. پزشک کشیک که می‌بیند هیچ امکاناتی وجود ندارد، نوزاد نارس را روی سینه مادر می‌خواباند و با خود چنین نجوا می‌کند«حالا که نوزاد می‌خواهد بمیرد لااقل دقایقی روی سینه مادر بماند.» اما در کمال ناباوری، نوزاد نارس جان می‌گیرد. این بار چند قطره از شیر مادر را به دهان او می‌ریزد و نوزاد نفس می‌گیرد. پزشک این واقعه عجیب را گزارش می‌دهد و اسمش را می‌گذارد « مراقبت کانگرویی» علت انتخاب این نام هم، شباهت این نوع مراقبت به روش کانگرو است؛ روشی که در کشورهای جهان سوم و پیشرفته مورد استقبال قرار می‌گیرد و طولی نمی‌کشد که دنیا متوجه این شیوه بسیار کم‌هزینه و پرسود در درمان و پرورش نوزادان نارس و کاهش میزان مرگ و میر آنها می‌شود.
این روش فوق‌العاده در برخی کشورهای غربی پیگیری می‌شود و نتایج شگفت‌انگیزش به طور علمی، ثبت می‌گردد. قفسه سینه مادر آنقدر حساس است که در مدت 30 دقیقه می‌تواند دمای بدن نوزاد را متعادل کند، بنابراین تمام کشورها در تلاش هستند، این روش نوین را برای حفظ نوزادان نارس خود به کار گیرند.
وجود هورمون عشق یا همان «اکسی توسین» نیز که موقع عشق و محبت ورزیدن ترشح می‌شود در همین روش مشاهده شده که در رشد مغز نوزاد تأثیر بسزایی دارد.
در حضور دکتر خزعلی، وارد بخش مراقبت‌های مادرانه آغوش مداوم می‌شویم. محیطی آرام و دنج و سراسر سکوت. حتی صدای هیچ نوزادی به گوش نمی‌رسد. در اتاق‌هایی که چهار سمتش یک تخت قرار گرفته است، دور هر تخت را با پرده از تخت‌های دیگر جدا کرده‌اند. روی هر کدام از تخت‌ها مادری تکیه داده و چیزی روی سینه‌اش قرار دارد. در یک نگاه می‌توان گفت: کله این نوزادان بسیار کوچک است و شبیه‌اش را فقط در دستگاه‌های مخصوص انکوباتور بخش نوزادان NICU دیده بودم.
سؤال اینجاست که چطور این نوزادان ریزتر از عروسک را از دستگاه خارج کرده و زنده نگه داشته‌اند؟!
مادری در یک اتاق مخصوص، پشت دستگاهی نشسته و می‌خواهد برای نوزادش شیر آماده کند. ظاهراً فرزندانش دو قلو هستند و در هفته بیست و ششم به دنیا آمده‌اند. از هفته 26 تا 40 هفتگی، یعنی تولد طبیعی نوزاد، خیلی فاصله است! و این هنر پزشکان ایرانی است که توانسته‌اند با علم روز، نوزادان نارس را به طور طبیعی نگه دارند.
مادران حاضر در بخش که برخی سال‌ها طعم انتظار را برای تولد نوزاد کشیده‌اند از احساس آرامش و رضایت خود در این بخش می‌گویند و از مجاهدت‌های شبانه‌روزی پزشک و پرستارها برای زنده ماندن نوزادان نارس ابراز تشکر و خشنودی دارند، گویی فرزند آنها جزئی از خانواده این پرسنل زحمتکش است و گویی پزشک و پرستار همراه مادران، برای هر نفس یک نوزاد، لبخندی سرشار از سپاس دارند.
امکانات ویژه بخش آغوش مادرانه مداوم
تعدادی از پزشکان بیمارستان از جمله دکتر حسینی رئیس بخش حضور دارد و در مورد فعالیت‌های بخش توضیحاتی را ارائه می‌کند که با ۱۰ تخت در جوار بخش NICU بیمارستان راه‌اندازی شده است. نوزادانی که در بخش NICU بستری هستند، بعد از تثبیت وضعیت تنفسی با مادران خود به این بخش منتقل می‌شوند. مادران به‌صورت شبانه‌روزی در این بخش اقامت و زندگی می‌کنند و نوزاد خود را در اغلب ساعات شبانه‌روز روی سینه خود و در تماس پوست با پوست حمل می‌کنند. در ادامه این گفت‌و‌گو، حمایت‌های دانشگاه علوم پزشکی تبریز و اداره سلامت نوزادان وزارت بهداشت و انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر مطرح می‌شود که همین دلگرمی‌ها، موجب اجرای یک طرح برای اولین بار در کشور شده است. بخش دوم این برنامه، بازدید از بانک شیر مادر بیمارستان الزهرا سلام‌الله علیهاست. اولین بانک شیر مادر در ایران که مطابق با استانداردهای جهانی تعبیه شده و هم‌اکنون فضای آن به ۳ اتاق افزایش یافته و تجهیزات جدیدی از جمله یخچال فریزرهای ویژه بانک شیر و هود لامینار به آن اضافه شده است.
مادران در بخش آغوش مادرانه مداوم، دارای امکانات ویژه‌ای هستند، از جمله لباس مخصوص نوزاد که موجب می‌شود مادر ساعاتی طولانی بتواند نوزادش را ثابت روی سینه نگه دارد و با او زندگی کند، راه برود، غذا میل کند و بخوابد. این لباس شامل دو بال است که باز می‌شود، از دو سمت نوزاد را در بر می‌گیرد و او را روی سینه مادر به حالت قورباغه می‌خواباند و بال‌ها دور بدن مادر بسته می‌شود.
دکتر حسینی از لزوم امکانات ویژه در این بخش می‌گوید و اینکه تلاش شده هم محیط بهداشتی و مراقبتی مناسب همراه با امکانات ضروری زندگی مثل آشپزخانه، سرویس حمام، تلویزیون، لباسشویی و... فراهم شود تا مادر در کنار نوزادش با آرامش زندگی کند و در عین حال از خدمات پزشکی و پرستاری تیمی مجرب نیز بهره‌مند باشد و ابراز امیدواری می‌کند که با حمایت‌های بیشتر، این بخش در سایر بیمارستان‌های کشور توسعه یابد، به طوری که بتوان از حضور پدران نیز در این مراقبت ویژه بیشتر استفاده کرد و البته تأکید می‌کند که مطالعات علمی نشان داده است KMC مادر، اثراتی به مراتب بیشتر از KMC پدر دارد اما در هر صورت KMC پدر نیز مؤثر است و می‌تواند در کنار مادر کمک‌بخش حال نوزاد باشد.
بانک شیر، بهترین گزینه برای تغذیه بهینه نوزاد نارس
اما دغدغه نجات نوزادان نارس چگونه برای یک پزشک ایرانی متعهد ایجاد شده است؟!
دکتر محمدباقر حسینی، جمله مهمی را بیان می‌کند:« انصافاً هر چیزی را، در هر جای دنیا آموختم سعی کردم برای خدمت به کشورم پیاده‌سازی کنم». سه سال پیش دو خانم مدرس، مراقبت‌های ویژه نوزادان نارس را در ایران تدریس کردند که بنده نیز در این دوره حضور داشتم. از همان جا ایجاد و راه‌اندازی بخش KMC در ذهنم کلید خورد.
ما در برخی بیمارستان‌ها این مراقبت را داشتیم، اما نه به شکل منسجم که دارای بخش مجزا و مختص نوزادان نارس با روش KMC باشد. من برای این کار خیلی علاقه‌مند شدم، اما با شیوع ویروس کرونا که تمام بیمارستان‌ها منابع خود را برای مقابله با آن به کار گرفتند تا انسان‌ها را از مرگ و میر نجات دهند، نتیجه تلاش‌هایمان به تعویق افتاد. در هر صورت، همین دو سال کرونایی با کلی مشکلات توانستیم بودجه اولیه را برای راه‌اندازی این بخش فراهم کنیم. یک فرصت مطالعاتی هم در سوئد برایم مهیا شد که در مورد مراقبت‌های خانواده‌محور از نوزادان بود. مزیت خوبی که این دوره داشت، آموزش تأثیرات حضور مادر کنار نوزاد بود که تا چه اندازه موجب تقویت سلامت نوزاد می‌شود.
دکتر حسینی، پزشک متعهدی است که علاوه بر راه‌اندازی بخش مراقبت‌های آغوش مادرانه مداوم، در جریان راه‌اندازی اولین بانک شیر کشور نیز فعال بوده است و در این باره ادامه می‌دهد: خیلی اوقات مادران اضافه بر نیاز نوزادشان شیر دارند که گاهی هدر می‌رود و سر ریز می‌شود در حالی که ما این طرف نوزادانی نارس داریم به وزن 600-700 گرم که مادرانشان شیر ندارد! یا مادرانی که دارای فرزندان چند قلو هستند و شیرشان کفاف نمی‌دهد، اما نیاز این نوزادان به شیر مغذی مادر غیر قابل انکار است. وقتی که نوزاد دریافت شیر مادر را تجربه نکند، معده و جسمش محل بروز انواع آسیب‌ها است، در حالی که شیر مادر توان ترمیم نارسایی‌های جسم نوزاد را دارد. لذا مادری که با محدودیت شیر مواجه است، می‌تواند از بانک شیر برای تغذیه بهینه نوزاد خود استفاده کند. این گزاره توسط سازمان بین‌المللی یونیسف که در راستای سلامت و بهداشت کودکان فعالیت دارد، نیز مطرح می‌شود.
هم‌اکنون بانک شیر در بیمارستان الزهرا سلام‌الله علیهای تبریز فعال است، به این صورت شیرها در ظروف مخصوصی که به مادران اهداکننده داده می‌شود، در منزل ذخیره و سپس با خودروی مخصوصی که برای این کار آماده شده است به محل بانک شیر منتقل می‌شود تا پس از طی مراحل مختلف، پاستوریزه شده و به یک نوزاد 600 گرمی برسد. تمام مادران اهداکننده شیر، داوطلبانه و بدون دریافت هزینه این کار را انجام می‌دهند.