چالش‌های یک تصمیم؛ از مجلس شورای اسلامی تا ابلاغ توسط دولت
فرار از ساعت‌های اتلاف انرژی
آزاده سهرابی
دبیر گروه اجتماعی
از نیمه خرداد ساعت کار ادارات، بانک‌ها و... تغییر کرد. وقتی اعلام شد که قرار نیست امسال ساعت‌ها یک‌ساعت به جلو کشیده شود، محتمل بود که ممکن است تغییری در ساعت‌های کاری رخ بدهد تا در مصرف انرژی که پیش از این با تغییر ساعت رخ می‌داد، صرفه‌جویی شود؛ آن هم در کشوری که صرفه‌جویی در مصرف انرژی جرئی از سبک زندگی مردم نیست. اما حالا با گذشت یک هفته از ابلاغ تغییر ساعات ادارات توسط دولت، انتقادها از سوی مردم و کارشناسان و حتی نمایندگان مجلس شنیده می‌شود و این در حالی است که مبنای این تصمیم دولت به مصوبه مجلس شورای اسلامی باز می‌گردد.
امسال سالی بود که با تصمیم مجلس از ابتدای فروردین ساعت‌ها تغییری نکرد و نگرانی از افزایش مصرف انرژی منجر به این شد که با تصویب هیأت وزیران ساعت کاری ادارات 6 صبح تا 14:45 باشد و این اختیاری بود که مجلسیان در «قانون نسخ قانون تغییر ساعت رسمی کشور» به دولت دادند. دولت مجاز به تغییر ساعت رسمی کشور نشد و به هیأت وزیران اجازه داده شد مطابق ماده (۸۷) قانون مدیریت خدمات کشوری نسبت به تنظیم ساعات کار ادارات، سازمان‌ها و مراکز تابعه اقدام کند.
ماده 87 قانون مدیریت خدمات کشوری اجازه ترتیب و تنظیم ساعات کار ادارات را به دولت می دهد. به معنای دیگر در قانون مجلس از ابتدا مجلسیان می‌دانستند که تغییر ساعت کاری ادارات به دنبال این قانون در راه خواهد بود. اما حالا انتقادها نسبت به تغییر ساعت کاری ادارات زیاد است.
سبک زندگی مردم و تغییر ساعت‌ها!
عمده این انتقادها به آماده نبودن مردم برای تغییر در سبک زندگی باز می‌گردد که طبیعتاً این ساعت کاری جدید ایجاد می‌کند. با توجه به اینکه خصوصاً در پایتخت همه افراد برای حضور در محل کار از منطقه‌ای نزدیک به محل کار خود، حاضری نمی‌زنند و حتی از شهرهای اطراف مانند کرج یا شهریار و پرند و.... به تهران می‌آیند، ساعت بیداری و حرکت مردم به سمت محل کار را حالا می‌توان بین ساعت 4:30 تا 5:15 متغیر در نظر گرفت. با یک محاسبه ساده درمی‌یابیم که در این صورت فرد باید بین 9 تا 10 شب خواب باشد و این در حالی است که در باقی ارکان زندگی خصوصاً در فصل تابستان، چنین تغییری در سبک زندگی خصوصاً در شهرهای بزرگ بی‌معناست. از پخش سریال‌ها و برنامه‌های جذاب تلویزیونی تا دیدارهای شبانه و تفریحات و ساعت کار پاساژها و... (ساعت کار بازار و بیشتر فروشگاه‌ها ۱۰ صبح به بعد است و اغلب تا 12 شب باز هستند) که بگذریم، اینکه بتوان الگوی خواب فردی که عادت داشته از ساعت 11 شب به بعد بخوابد را با این سرعت تغییر داد تقریباً محال است و در همین یک هفته مشخص است که بیشتر افراد به جای تغییر الگوی زندگی حالا به کاهش ساعت خواب خود اشاره می‌کنند. از سوی دیگر تغییر ساعت ادارات در حالی اعلام شده که بطور مثال ساعت کاری مهدهای کودک تغییری نکرده است و والدینی که کودکان کوچک دارند حالا مانده‌اند که چطور 5 صبح کودکشان را که خیلی هم شب قبل زود نخوابیده بیدار کنند تا با خود به محل کار یا خانه مادر و پدری ببرند یا مرخصی بگیرند تا مهدکودک‌ها در ساعت 7 باز شود و کودکانشان را آنجا بسپرند! این مسأله آنقدر پراهمیت بود که بلافاصله پس از این ابلاغیه دولت، معاون امور زنان و خانواده رئیس جمهور از تأکید رئیس جمهور برای تسریع در ابلاغ شناورسازی ساعت شروع به کار مادران دارای فرزند کمتر از ۷ سال خبر داد و گفت: «آقای رئیس جمهور با جدیت به این مسأله توجه و تأکید داشتند که باید پیگیری شود و فرمودند که مسأله بانوان بخصوص بانوانی که فرزند خردسال دارند باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد و شرایط ویژه‌ای در نظر گرفته شود. بر همین اساس قرار شد مسأله شناور بودن شروع کار بانوان بخشنامه شود و ان‌شاءالله مادرانی که کودک زیر ۷ سال دارند بتوانند از این مزیت برخوردار باشند.» هر چند هنوز این بخشنامه ابلاغ نشده است.
از سوی دیگر حالا ساعت کاری بانک‌ها از 6 صبح تا 13 است و اوج حضور مردم در بانک‌ها را بین 12 تا یک مشاهده می‌کنیم و خلوتی بانک‌ها در ساعت 6 تا 8 صبح مشهود است. در ادارات هم وضع به همین منوال است و کاهش بهره‌وری در ادارات را حالا باید شاخص دیگری در کنار صرفه‌جویی در مصرف انرژی دانست چون در غیاب ارباب رجوع حالا کارمندان در ساعت اولیه کاری جز گپ و گفت دوستانه یا جبران کمبود خواب در محل کار ندارند.
باز از سوی دیگر تعاملات بخش‌های اداری و خصوصی حالا دچار چالش‌هایی شده است. حجم بیشتری از کار ارتباطی این دو بخش دولتی و غیردولتی باید در ساعات محدودتری انجام شود. مثلاً سازمان بورس ساعت کاری‌اش مانند قبل و 8:45 تا 12:30 است. بازار ساعت کاری‌اش تغییر نکرده، ساعت طرح ترافیک مانند قبل است اما ساعت کار ناوگان حمل و نقل عمومی بنا به مصوبه دولت تغییر کرده و عملاً ساعت کاری این ناوگان بیشتر شده است.
چالش عدم تطابق ساعت زیستی مردم با ساعت کاری
سیدحسن موسوی‌فرد، کارشناس مسائل اجتماعی گرچه معتقد است، تغییر ساعت زیستی و ساعت کاری مردم با مصوبه دولت فاصله زیادی گرفته و این اتفاق خوبی نیست اما در عین حال معتقد است، در این زمان نمی‌توان از چنین ابلاغیه‌ای عقب‌نشینی کرد و بهتر است برای امسال این تجربه صورت بگیرد تا بتوان یک مبنای سنجش واقعی برای سال‌های دیگر داشت.
او به «ایران» می‌گوید: «مسأله تغییر ساعت کار ادارات ابعاد گسترده‌ای دارد؛ از مسأله انرژی و تغییر سبک زندگی تا بهره‌وری نیروی کار و مصرف سوخت و ترافیک و حمل و نقل خصوصاً در شهرهای بزرگ. به نظر می‌رسد تجربیات خوبی در دنیا درباره تغییر ساعت رسمی ولو یک ساعت وجود داشت که در کاهش مصرف انرژی و بهره‌وری نیروی کار خود را ثابت کرده بود.»
وی ادامه می‌دهد: «الان تقریباً در پایتخت طلوع خورشید 5 صبح و ساعتی است که هوا روشن است و اگر سامانه‌های انرژی هم روشن شود و ساعت تغییر نکند بین ساعت کاری و این روشنایی اختلاف وجود داشت و قاعدتاً باید ساعت کار جا‌به‌جا می‌شد، اما این در حالی است که سبک زندگی را نمی‌شود یک شبه عوض کرد. مثلاً بازاری‌ها زودتر از 10 سر کار نمی‌آیند و تا دیروقت بیدار هستند، یا مردم به اینکه تا نیمه شب بیدار باشند عادت دارند. در حالی که اگر ساعت تغییر می‌کرد ممکن بود افراد در هر نیم‌فصل یکی دو هفته حس نامأنوسی پیدا می‌کردند، در حالی که الان این حس نامأنوس بیشتر طول می‌کشد. از طرف دیگر وقتی در ساعت زودتری کار ادارات شروع می‌شود شاید عملاً از ساعت زودتری مصرف انرژی آغاز شود. الان ساعت زیستی مردم با ساعت کاری فاصله گرفته است.»
اما این کارشناس معتقد است، نباید در این تابستان دولت از این تصمیم بازگردد و می‌گوید: «اگر نیمه تابستان را بگذرانیم و به سمت کوتاه شدن روز حرکت کنیم، ساعت زیستی و ساعت کاری منطبق‌تر می‌شود و ما هم می‌توانیم آثار این طرح را بسنجیم و به شکل بهینه‌تری از شرایط برای آینده برسیم.»
هزینه‌های ملی افزایش مصرف انرژی
هزینه‌های ملی ناشی از افزایش مصرف انرژی در تابستان برای کشوری چون ایران نیاز به اقدامی عملی داشت که عملاً با مصوبه مجلس برای دولت راهی جز این تصمیم باقی نگذاشت، اما حالا تبعات این تصمیم را تنها دولت باید به دوش بکشد و مجلسیان خود معترض آن شده‌اند!
حالا برخی از نمایندگان مجلس می‌گویند: «قانون مجلس در مورد عدم تغییر ساعت در روز نخست سال، با توجه به تجارب سایر کشورها و با هدف عدم سردرگمی مردم تصویب شد و مردم هم از آن راضی‌اند و با عدم تغییر ساعت در روز نخست سال مشکلی ندارند، بلکه مشکل‌شان با تغییر ساعت کاری است. دولت باید پیش از اتخاذ این تصمیم، مشکلات را پیش‌بینی و با دقت بیشتری آن را تصویب می‌کرد.» اما دکتر نوراللهی، کارشناس حوزه انرژی در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: «به هر حال ما یا باید ساعت‌ها را تغییر می‌دادیم یا ساعت کاری را. ادارات هم حجم زیادی از انرژی را مصرف می‌کنند. ما چیزی حدود 5 تا 6 هزار مگاوات صرف سرمایش در پیک تابستانه می‌کنیم و منطقی‌تر بود برای کاهش مصرف ساعت‌ها را تغییر می‌دادیم.»
او در ادامه درباره لزوم تغییر فرهنگ مصرف انرژی توسط مردم نیز می‌گوید: «باید فرهنگ زیستی مردم تغییر کند و مردم بدانند اگر خانه 150 متری دارند، لازم نیست همه بخش‌های خانه وسایل سرمایشی و گرمایشی روشن باشد. اما باید بدانیم مسأله اقتصاد، فرهنگ مردم را تغییر می‌دهد. اگر هزینه برق گران شود، مردم هم صرفه‌جویی می‌کنند. کل پول برق در طول یک ماه کمتر از پول یک ساندویچ است و طبیعتاً بسیاری از مردم انرژی را با حداکثر استفاده می‌کنند. دولت باید برای این مسأله فکر کند. از طرف دیگر یک کولر گازی در تهران برای واحد 100 متری 30 میلیون هزینه می‌برد که برابر است با یک سوم پول یک متر خانه. همه سازنده‌ها برای تبلیغ واحدهای خود، از کولر گازی استفاده می‌کنند و قانونی برای جلوگیری از استفاده از این وسیله انرژی‌بر نداریم. ما مصرف‌کننده تکنولوژی‌های انرژی‌بر کشورهای دیگر هستیم و این مسأله باید تغییر کند.»
