مریم طالشی
گزارش نویس

صدای چرخ خیاطی برای او یادآور روزهایی است که کنار بابا می‌نشست و چشم می‌دوخت به کوک‌های منظمی که پی در پی روی پارچه می‌نشیند. این اعجازآورترین چیزی بود که در دنیای کوچک دخترک شش ساله وجود داشت. عاشق این بود که پدر اجازه دهد قسمت دوخته پارچه را از پشت سوزن بگیرد و صاف کند. می‌دانست که باید این کار را با ظرافت و آرام انجام دهد چون اگر پارچه را محکم می‌کشید، دوخت خراب می‌شد و ممکن بود  سوزن بشکند. وقتی سوزن می‌شکست، بابا اخم می‌کرد و دختر دعا می‌کرد سوزن نشکند. در خیال کودکانه‌اش دنبال راهی می‌گشت که سوزن‌ها اصلاً هیچ وقت نشکنند و بابا همیشه با آن لبخند آرامش‌بخش که ناشی از حوصله فراوانش بود، به دوختن ادامه دهد و دختر به کوک‌های ریز پی در پی خیره شود و غرق در اعجاز کودکانه‌اش باشد. حالا دیگر پدر نیست اما دختر خودش پای چرخ یادگاری پدر نشسته و کوک‌ها را روی پارچه‌ها می‌نشاند. خیاطی میراثی است که از پدر برایش به جا مانده و اسباب امرار معاشش شده است.
«این چرخ قدیمی از تمام چرخ‌های جدید بهتر است. لنگه‌اش پیدا نمی‌شود و اگر هم باشد احتمالاً عیب و ایراد دارد اما این چرخ هیچ ایرادی ندارد و در تمام این سال‌ها کار من را راه انداخته است. پدر من عاشق خیاطی بود و من هم همین طور. با این چرخ خیاطی و یک چرخ زیگزال‌دوز که چند سال پیش خریدم، هر مدلی را می‌توانم دربیاورم؛ البته به جز پالتوهای خیلی ضخیم که کار چرخ‌های صنعتی است.»
زن این را می‌گوید و مشغول تو گذاشتن دامن یک پیراهن بچگانه می‌شود که گل‌های زرد و طوسی دارد. کوک‌های ریز با صدایی آرام روی پیراهن می‌نشیند.
راسته چرخ خیاطی فروشان خیابان خیام چندان شلوغ نیست. اینجا جایی است که مشتریان عادی بازار خیلی گذارشان به آن نمی‌افتد. هرکه می‌آید، یا خیاط است یا دلش می‌خواهد خیاطی یاد بگیرد. تازه عروس‌ها هم هستند اما حالا تعدادشان زیاد نیست و به قول یکی از فروشندگان راسته، قبلاً خیلی از عروس‌ها باید در جهیزیه‌شان چرخ خیاطی می‌داشتند و حالا این قلم از فهرست جهیزیه خارج شده و تک و توک عروس‌هایی هستند که به رسم قدیم می‌خواهند چرخ خیاطی نو به خانه ببرند. البته که قیمت‌ها هم در این مسأله بی تأثیر نیستند. برای خرید یک چرخ خیاطی معمولی که نیاز خانگی را برطرف کند، چیزی بین 8 تا 10 میلیون تومان باید هزینه کرد. پایین‌تر از این هم هست مثلاً چرخ 6 میلیون تومانی هم پیدا می‌شود اما فروشنده آن را خیلی توصیه نمی‌کند و معتقد است هرچه بیشتر پول بدهید، بیشتر آش می‌خورید و حالا فکر نکنید که چرخ 10 میلیونی هم تحفه‌ای است اما به هرحال کار را راه می‌اندازد. راه انداختن کار یعنی شما می‌توانید از پس دوخت و دوز معمول مصرف خانگی برآیید و برای خودتان چیزهایی بدوزید اما اگر خیال کار حرفه‌ای دارید، باید بیشتر سر کیسه را شل کنید. در این صورت یک چرخ خیاطی که مو لای درزش نمی‌رود، برای شما حدود 22 میلیون آب می‌خورد و اگر بتوانید دست دومش را پیدا کنید، ارزان‌تر برایتان تمام می‌شود.
«چرخ‌های قدیمی‌گاهی بهترند و گرچه امکانات چرخ‌های جدید را ندارند اما به قول ما قدیمی‌ها، قرص‌ترند و دیرتر خراب می‌شوند. یکی از مشکلات چرخ‌های جدید این است که زود به زود خراب می‌شوند البته نه همه‌شان. در یک برند مثلاً می‌بینید یک سری خیلی خوب درمی‌آید و یک سری آنچنان خوب نیست و این را از مراجعات مشتری‌ها می‌فهمیم که دنبال تعمیرات هستند. برای تعمیرات مشکل قطعات هم وجود دارد مثلاً یک سری چرخ خیاطی قطعه‌هایش دیگر پیدا نمی‌شود و اگر بخواهیم با قطعات مدل مشابه تعویض کنیم، دوباره به مشکل برمی‌خورد و تنظیم نمی‌شود. برای همین خیلی‌ها دیگر به این نتیجه می‌رسند که چرخ‌شان کارایی ندارد و بی خیال آن می‌شوند.»
این را کسی می‌گوید که به گفته خودش 40 سال است در کار فروش و تعمیرات چرخ خیاطی است و این روزها به دلیل نبود قطعات، مشکلات زیادی برای تعمیر چرخ‌های معیوب دارد. او ادامه می‌دهد: «بعضی وقت‌ها هم به دلیل ناآشنایی دوزنده با چرخ، مشکل به وجود می‌آید و در تنظیم کردن چرخ ناوارد هستند و به اصطلاح دستکاری آن هم باعث می‌شود کار خراب‌تر شود. این جور وقت‌ها چرخ را می‌آورند و می‌گویند خراب است در حالی که فقط تنظیم نیست و با یک تنظیم ساده مشکل آن حل می‌شود. ما موقع فروش چرخ به مشتری در مورد تنظیم آن آموزش هم می‌دهیم و الان هم که همه چیز را می‌شود در اینترنت دید و یاد گرفت. این مشکلات معمولاً برای مشتریان خانگی پیش می‌آید چون خیاط‌ها معمولاً خودشان وارد هستند.»
برای کسانی که دنبال چرخ خیاطی دست دوم هستند هم مراجعه به آگهی‌هایی که در این رابطه وجود دارد کارساز است البته اطمینان از اینکه چرخ سالم باشد و به قول آقای فروشنده نیم بند تعمیر نشده باشد و با چند بار استفاده دوباره شیرازه‌اش از هم نپاشد، اهمیت زیادی دارد.
چرخ خیاطی دست دوم را می‌شود با قیمتی مناسب تهیه کرد. این قیمت بستگی دارد به مارک چرخ که معروف‌هایش خواهان بیشتری دارد و بالطبع قیمتش هم بالاتر است. چرخ‌های دست دوم راسته‌دوز را می‌توان با 3 تا 4 میلیون هم خرید و این حداقل قیمت است. چرخ‌های در حد نو هم هستند که چند میلیونی از قیمت نوی بازار ارزان‌ترند و گاهی مشتری ترجیح می‌دهد چند میلیون اضافه را پرداخت کند و خیالش راحت باشد. چرخ‌های سردوز هم هستند که بیشتر به کار خیاط‌ها می‌آیند و چندان مصرف خانگی ندارند.
مصرف خانگی برمی‌گردد به ذوق و علاقه آدم‌ها به خیاطی و اینکه بتوانند از پس کارهای ساده خیاطی مورد نیازشان برآیند، کارهایی مثل دوخت ملافه و روبالشتی که خیلی‌ها ترجیح می‌دهند آن را آماده از بازار تهیه کنند و برخی نیز معتقدند کارهای آماده و بازاری کیفیت لازم را ندارند و اگر خودشان پارچه بگیرند و بدوزند، باکیفیت‌تر و به‌صرفه‌تر است.  کارهای دیگری هم هست مثل کوتاه کردن و تو گذاشتن پاچه شلوار که عموماً کاری است که هرکسی به آن نیاز پیدا می‌کند. البته که مراجعه به خیاطانی که کار تعمیراتی انجام می‌دهند، در این جور موارد معمول‌تر است اما با توجه به اینکه دستمزد دوخت و دوزهای از این دست هم بالا رفته، اگر کسی چرخی قدیمی و بلااستفاده در خانه دارد شاید این روزها تلاش کند کارهای خیاطی جزئی را خودش رفع و رجوع کند چون دیگر برایش نمی‌صرفد برای کوتاه کردن ساده یک شلوار پارچه‌ای بین 60 تا 80 هزار تومان هزینه کند.  این دستمزد البته مال مرکز شهر تهران است و شمال شهر تهران ممکن است بالاتر باشد و در جنوب شهر شاید قیمتی مناسب‌تر پیدا کنید اما به هرحال دستمزدها بالا رفته و بخشی از آن برمی‌گردد به قیمت قرقره که به قول یکی از خیاط‌های تعمیراتی، قیمتش 10 برابر شده و همین طور سوزن که آن هم برای برخی دوخت‌های سردوز اصلاً پیدا نمی‌شود و سوزنی که هزار تومان بوده الان 10 تا 20 هزار تومان شده و نیاز به تعویضش هم بیشتر است جوری که دیگر حوصله خیاط‌ها را سر برده و با اینکه از قدیم می‌گفتند خیاط‌ها آدم‌های با حوصله‌ای هستند اما آن مال قدیم بود و حالا چرخ‌های بی قطعه و سوزن‌های زودشکن حوصله خیاط‌ها را هم کم کرده است. 

بــــرش

این قلم از فهرست جهیزیه خارج شده است
راسته چرخ خیاطی فروشان خیابان خیام چندان شلوغ نیست. اینجا جایی است که مشتریان عادی بازار  خیلی گذارشان به آن نمی‌افتد. هرکه می‌آید یا خیاط است و یا دلش می‌خواهد خیاطی یاد بگیرد. تازه عروس‌ها هم هستند اما حالا تعدادشان زیاد نیست و به قول یکی از فروشندگان راسته، قبلاً خیلی از عروس‌ها باید در جهیزیه‌شان چرخ خیاطی می‌داشتند و حالا این قلم از فهرست جهیزیه خارج شده است