«ایران» از لزوم برنامه‌ریزی در حوزه سالمندی گزارش می‌دهد
آسایشگاه خانه نیست قلب سالمند در خانواده می‌تپد
سمیه افشین فر
خبرنگار
سالمندی یکی از مراحل پرچالش زندگی و مجموعه‌ای از تغییرات جسمانی، روانی و اجتماعی است که افراد سالمند با آن روبهرو می‌شوند و بار سنگینی برای عملکرد روانی اجتماعی و سلامت روانی آنها به شمار می‌آید. به علاوه، افراد سالمند به دلیل اینکه به اواخر عمر نزدیک می‌شوند، اغلب با مسائل وجودی، مانند مرگ و معنای زندگی خویش در جدال هستند. با رشد شاخص‌های بهداشتی و درمانی و تکنولوژی‌های پزشکی در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران در سال‌های گذشته، شاخص امید به زندگی در میان افراد مختلف جامعه از افزایش چشمگیری برخوردار بوده است. بنا به گفته کارشناسان امور بهداشتی این شاخص به 74 سال در مردان و 76 سال در زنان رسیده است؛ اما افزایش این شاخص باعث افزایش جمعیت سالمندان در کشور شده به طوری که از 5.3 درصد در سال 55 به 10.7درصد در سال گذشته رسیده است. در سال 1430 تقریباً 26 میلیون نفر سالمند خواهیم داشت؛ در حالی که خدمات و زیرساخت‌های موردنیاز آنها در حال حاضر چندان فراهم نیست. یکی از مهم‌ترین این ملزومات توجه و برنامه‌ریزی در حوزه سلامت روان برای جمعیت سالمندی است که تا چند سال آینده با آن روبهرو خواهیم بود. با توجه به ضرورت برنامه‌ریزی در این حوزه با دکتر لیلی علیزاده متخصص طب سالمندان به گفت‌و‌گو پرداختیم. وی در گفت‌و‌گو با «ایران» در تعریف سالمندی می‌گوید: «سن بالای 60 سال را که همزمان با زمان بازنشستگی افراد است سالمندی در نظر می‌گیرند و یک تقسیم‌بندی برای افراد سالمند وجود دارد به طوری که سن 60 تا 75 سال را سالمند جوان، 75 تا 85 سال را سالمند میانسال و بالای 85 را سالمند پیر تلقی می‌کنند.» علیزاده پدیده سالخوردگی جمعیت را ناشی از بهبود استانداردهای زندگی، شرایط بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی و کاهش مرگ و میر و افزایش امید به زندگی می‌داند و تأکید می‌کند: «بهبود استانداردهای زندگی و کاهش مرگ و میر در واقع یک موفقیت برای هر سیستم اجتماعی است ولی این تغییر در ساختار سنی جمعیت تأثیر عمیقی در ابعاد مختلف جوامع به دنبال خواهد داشت.»
انفجار جمعیت سالمندی با پیر شدن دهه شصتی‌ها
وی با اشاره به افزایش جمعیت سالمندی می‌گوید: «با پیشرفتهای علمی و بهبود کیفیت زندگی، امید به زندگی افزایش پیدا کرده است به طوری که به نسبت دهه‌های گذشته امید به زندگی 20 سال افزایش داشته و این امر منجر به افزایش جمعیت سالمندان در جهان بخصوص در کشورهای در حال توسعه‌ای مثل کشور خودمان شده است. در حال حاضر 10 درصد از جمعیت کشور را افراد بالای 60 سال تشکیل می‌دهند که انتظار می‌رود تا 20 سال آینده با سالمند شدن دهه شصتی‌ها با انفجار سالمندی مواجه باشیم. بنابراین کمتر از 20 سال برای مواجهه با این تغییر ساختار جمعیتی زمان داریم در حالی که در کشورهایی مثل فرانسه حدود 150 سال برای تهیه سازکارهای مربوط به تغییرات جمعیت وقت گذاشته‌اند.»
این متخصص طب سالمندی در ادامه با بیان اینکه سالمندی مترادف بیماری نیست، می‌گوید: «با افزایش سن با افت عملکرد سیستم‌های مختلف بدن و کاهش قدرت فیزیولوژیک، شروع بیماری هم شایع‌تر است. یکی از بیماری‌های سالمندی بیماری‌های اختلالات شناختی، افسردگی و اضطراب است.»
کاهش شیوع افسردگی با افزایش سن
وی ادامه می‌دهد: «افسردگی یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی به حساب می‌آید و در صدر 10 علت ناتوانی و از کارافتادگی در جهان محسوب می‌شود. عوامل متعددی در بروز و شیوع افسردگی بررسی شده‌اند عواملی مثل سن، تحصیلات و وضعیت اجتماعی و اقتصادی روی شیوع افسردگی تأثیر دارند. در برخی مطالعات میزان افسردگی در مردان بالا گزارش شده و در برخی مطالعات در زنان میزان افسردگی بالاتر گزارش شده است اما هر چه سن افزایش پیدا می‌کند شیوع افسردگی کاهش پیدا می‌کند و از طرفی افسردگی با میزان تحصیلات نسبت عکس دارد. در مورد وضعیت اقتصادی هم همین طور است، اما آمار متفاوتی از افسردگی در سالمندان داریم. افسردگی در سالمندان از حدود 8 تا 15 درصد گزارش شده است ولی در مراکز نگهداری و آسایشگاه‌ها شیوع افسردگی بالاتر است و آمار حکایت از شیوع 30 درصدی افسردگی در آسایشگاه‌ها دارد.»
این متخصص طب سالمندی با بیان اینکه علائم افسردگی را باید در سالمندان جدی بگیریم، می‌گوید: «بازنشستگی، تنهایی، انزوا از دست دادن همسر و نزدیکان، جدا شدن فرزندان و همچنین بیماری‌های جسمی همه زمینه‌ساز بروز افسردگی در سالمندان هستند. این علائم باید در سالمندان جدی تلقی شود و به دنبال تشخیص و درمان باشند؛ برخی این علائم را به حساب سالمندی و کاهش توان جسمی تلقی می‌کنند و آن را مسأله‌ای طبیعی می‌دانند در صورتی که این مسأله صحیح نیست و علائم افسردگی و افسرده بودن روی کیفیت زندگی فرد تأثیر می‌گذارد و کیفیت زندگی سالمند را پایین می‌آورد.»
علیزاده در پایان، توصیه‌هایی را برای داشتن سالمندی پویا مطرح می‌کند: «داشتن فعالیت بدنی و ورزش یکی از عوامل مهم پیشگیری‌کننده و بهبوددهنده وضعیت روحیه سالمندان است زیرا در حین ورزش و فعالیت بدنی، مواد مختلفی از جمله اندروفین‌ها تولید می‌شود که در احساس رضایت، شادابی و سلامت جسمی و روحی فرد تأثیر زیادی دارد. مشارکت در فعالیت‌های هنری، موسیقی‌درمانی، مشارکت در کلاس‌های گروهی و داشتن برنامه و هدف برای سالمندی در کاهش بروز نارضایتی و احساس نارضایتی از زندگی تأثیر بسزایی دارد. از این مهم‌تر داشتن هوش معنوی از مواردی است که به احساس آرامش و شادابی در سالمندان کمک می‌کند زیرا معنویت بعدی از انسان است که ارتباط و یکپارچگی او را با عالم هستی نشان می‌دهد و این ارتباط و یکپارچگی به انسان امید و معنا می‌دهد و او را از محدوده زمان و مکان و علایق مادی فراتر می‌برد. داشتن چنین فلسفه شخصی پیشرفتهای درباره مرگ، اضطراب و ترس از مرگ را کاهش می‌دهد. در نهایت برای داشتن سالمندی پویا، سالم و شاد باید از سنین جوانی برنامه‌ریزی دقیق و درستی انجام شود. داشتن برنامه دقیق برای آینده و سرمایه‌گذاری برای سنین سالمندی یکی از مواردی است که باید مورد توجه قرار بگیرد و سیاستگذاری‌های دقیق و درستی با توجه به انفجار سالمندی پیش رو در سال‌های آینده انجام شود.»
سرانه نگهداری سالمندان حداکثر 4 میلیون و 500 هزار تومان
«آسایشگاه»، «خانه سالمندان»، «مرکز مراقبتی از سالمند» یا هر اسم دیگری که روی آن بگذارند هنوز در فرهنگ ایرانی و اسلامی ما که در آن همواره بر تکریم بزرگترها تأکید شده است بار منفی دارد؛ با این همه بر اساس گفته‌های مسئولان سازمان بهزیستی کشور 15 هزار سالمند در مراکز شبانه‌روزی توانبخشی و مراقبتی این سازمان زندگی می‌کنند که هزینه نگهداری هر فرد چیزی بالای 10 میلیون تومان برای سازمان هزینه دارد، از طرف دیگر متخصصان طب سالمندی از شیوع بیشتر مشکلات روحی – روانی در سالمندان ساکن در آسایشگاه‌ها خبر می‌دهند و چنین به نظر می‌رسد آسایشگاه‌های سالمندان تنها مراکز نگهداری سالمندان است و سازمان بهزیستی در حوزه سلامت روان این افراد اقدامات و برنامه‌های جدی‌ای ندارد.
فریده باغ علیشاهی مدیر کل دفتر امور مراکز توانبخشی و مراقبتی سازمان بهزیستی کشور در گفت‌و‌گو با «ایران» با بیان اینکه 15 هزار سالمند با میانگین سنی 74 سال در مراکز توانبخشی و مراقبتی نگهداری می‌شوند، در مورد سرانه هر سالمند در مراکز نگهداری می‌گوید: «سرانه کمک‌هزینه براساس شاخص‌های درجه ارزشیابی مراکز، دارای خانواده یا مجهول‌الهویه بودن سالمند، نیازمندی سالمند به مراقبت‌های خاص و اقامت در مرکز شبانه‌روزی سالمندان یا خانه‌های توانبخشی سالمندان از 2 میلیون و 700 هزار تومان تا 4 میلیون و 500 هزار تومان متغیر است.»
وی با بیان اینکه مطالعات بسیاری در زمینه بررسی مقایسهای استرس، اضطراب و افسردگی در سالمندان مقیم مراکز و سالمندان در منزل صورت گرفته است، می‌گوید: «مسلماً محیط زندگی سالمندان، عاملی بسیار مهم و تأثیرگذار در سلامت این گروه از افراد جامعه است و متغیرهای روانی اجتماعی موجود در بافت زندگی مرتبط با محل سکونت سالمندان همچون احساس تعلق و پذیرفته شدن، احساس مفید و مؤثربودن، دارا بودن نقشهای اجتماعی مثبت و احساس ارزشمندی، زمینه‌ساز افزایش عزت نفس در سالمندان در کانون خانواده هستند. از آنجا که مراکز شبانه‌روزی سالمندان به مثابه خانه دوم این افراد تلقی می‌شود علاوه بر اقدامات پزشکی، پرستاری و مراقبت، خدمات مختلف به منظور ارتقای کیفیت زندگی سالمند، ارتقای سطح توانمندی و کاهش اضطراب، افسردگی و استرس برای آنها برنامه‌ریزی شده و انجام می‌شود.»
مدیر کل دفتر امور مراکز توانبخشی و مراقبتی سازمان بهزیستی کشور در ادامه با بیان اقدامات مراقبتی خاص در مراکز می‌گوید: «اقدامات توانبخشی توسط فیزیوتراپیست و کارشناس کاردرمانی، اقدامات توانبخشی روانی - اجتماعی توسط روانشناس و مددکار اجتماعی برای افزایش سازگاری اجتماعی سالمندان در مراکز انجام می‌شود و از این گذشته برنامه‌های توانبخشی آموزشی شامل آموزش اصول زندگی سالم، بازآموزی مهارتهای خودیاری و ارتباطی، آموزش حل مسأله و تقویت حافظه، پیشگیری از عوارض دوران سالمندی، هنر درمانی و... جزو برنامه‌های مراکز نگهداری از سالمندان است همچنین برنامه‌های اوقات فراغت، شامل فعالیت‌های ورزشی، تفریحی، فرهنگی، برگزاری برنامه‌های مرتبط با مناسبتها و ایام خاص از دیگر اقدامات مراکز شبانه‌روزی توانبخشی در جهت کاهش افسردگی و ایجاد فضای شاد میان سالمندان است.»
بــــرش
آسایشگاه به صرفه نیست
طبق گفته‌های مسئولان سازمان بهزیستی کشور 15 هزار سالمند در مراکز شبانه‌روزی توانبخشی و مراقبتی این سازمان زندگی می‌کنند که هزینه نگهداری هر فرد چیزی بالای 10 میلیون تومان برای سازمان هزینه دارد، از طرف دیگر متخصصان طب سالمندی از شیوع بیشتر مشکلات روحی – روانی در سالمندان ساکن در آسایشگاه‌ها خبر می‌دهند.
