زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

 وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور خواستار معدوم‌سازی فلزیاب‌ها در مراسمی رسمی برای جلوگیری از قاچاق اشیای تاریخی کشور شد. عزت‌الله ضرغامی، این دستور را به دنبال دلنگرانی فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی کشور از تعداد بالای فلزیاب‌های موجود در دست مردم داد. سردار حسن مهری از توقیف ۴۲۷۴ فلزیاب خبر می‌دهد و خواستار تعیین تکلیف آنها می‌شود. آمار یگان حفاظت از کشف و ضبط 19 هزار شیء تاریخی خبر می‌دهد که بیش از 8 هزار مورد آن اصل بوده است. بی‌شک این آمار با عدد واقعی قاچاق اشیای تاریخی در کشور فاصله بسیار زیادی دارد. این تفاوت را می‌توان در عدد 3601 اثر تاریخی قاچاق شده که چندی پیش در فرودگاه امام(ره) ضبط شد با 8 هزار شیء کشف شده کشور مقایسه کرد. تمام نیروهای یگان حفاظت در یک سال تنها 8 هزار شیء کشف و ضبط کرده‌اند، اما شبکه قاچاق دستگیر شده در چند ماه پیش نزدیک به نیمی از این آمار یعنی 3601 اثر را.
بخشی از این تفاوت آماری به تعداد کم نیروهای حفاظتی برمی‌گردد. همین موضوع باعث می‌شود تا فرمانده یگان حفاظت از وزیر میراث بخواهد تا با رایزنی با نیروهای مسلح، شرایط جذب سربازها برای حفاظت و جلوگیری از حفاری محوطه‌های تاریخی را ایجاد کند. به گفته او جذب سربازها هزینه کمتری از استخدام کادر رسمی برای وزارتخانه ایجاد می‌کند.
 فلزیاب‌ها تعیین تکلیف شوند
 تجربه گذشته نشان می‌دهد فلزیاب‌های توقیف شده پس از مدتی دوباره به بهانه معدنکاوی بازار برمی‌گردد. اما دوباره حفاران غیر مجاز مشتری آن می‌شوند. همین مسأله هم باعث می‌شود سردار مهری خواستار تعیین تکلیف ۴۲۷۴ فلزیاب‌ توقیف شده شود و ‌بگوید: «نگهداری این فلزیاب‌ها تبعاتی دارد که باید زودتر وضعیت آنها مشخص شود.»
ضرغامی در پاسخ به این درخواست، خواستار معدوم‌سازی آنها می‌شود. البته او یک پیش‌شرط دارد. وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی می‌گوید: «درخصوص فلزیاب‌ها اگر شرکت‌های دانش‌بنیان‌ نتوانستند از آنها استفاده کنند معدوم‌شان کنید چراکه باعث آسیب جدی در حوزه میراث می‌شوند، مردم به دنبال گنج هستند و رؤیای یک شبه پولدار شدن را در سر می‌پرورانند.»
او می‌گوید:« انبارداری فلزیاب ها هم اعتبار می‌خواهد و هم نیرو. از سوی دیگر ممکن است بخشی از آنها ناخواسته وارد بازار شود. بنابراین باید معدوم شوند.»
او می‌گوید: «بعضی‌ها هم نمی‌دانند، خیلی از شخصیت‌های برتر و مسئولان رده‌بالای کشور آدرس می‌دهند که گنجی را در فلان تپه پیدا کرده‌اند و بعد ما بسیج می‌شویم، کارشناس می‌فرستیم، یک روز تا دو هفته کاوش می‌کنیم اما چیزی پیدا نمی‌کنیم، این ماجرا بارها تکرار شده است. چند وقت پیش یکی از مسئولان موضوع مشابهی را تعریف کرد که در غاری ۳۰۰ قبر پیدا کرده‌اند که در یکی از آنها جواهرات بوده که بعد به داخل برگردانده‌اند. ما در کوران هوا که رفتن به آن منطقه صعب‌العبور سخت بود، کارشناس فرستادیم، ولی هیچ چیزی پیدا نشد. حتی گفتم همان قبری را که گفتند طلا و جواهرات پیدا کرده‌اند بررسی کنند که آن هم حرف بی‌ربطی بود. به هر حال عده‌ای دنبال پول و گنج هستند که مشکلاتشان یک‌شبه حل شود، باید برای این مسأله زودتر تصمیم گرفت.»

دستگیری 2275 حفار غیر مجاز
آمارهای فرمانده یگان حفاظت نشان می‌دهد طی سال گذشته ۱۹ هزار شیء تاریخی اصل و تقلبی در کل کشور کشف شده که حدود ۸ هزار مورد اصل و حدود ۱۱ هزار شیء تقلبی هستند. در این میان ۲۲۷۵ نفر دستگیر شدند که بیشتر افرادی که دستگیر شده با پرداخت جرایم مالی روبه‌رو شده‌اند. او خواستار واریز بخشی از این جرایم مالی به بخش میراث می‌شود تا کمک حال حفاظت از میراث فرهنگی شود.
مهری می‌گوید: برای جلب مشارکت‌های عمومی در بخش یگان حفاظت نیز سامانه ۰۹۶۶۲ فعال است و در سال گذشته ۳۸۱۹ مورد خبر مؤثر از مردم دریافت کردیم که برخی از آنها منجر به عملیات و کشف شد.
او می‌گوید: «پیشگیری از وقوع جرم علیه میراث‌فرهنگی مورد توجه قرار گرفته و اخطارهایی برای افرادی که به میراث تجاوز می‌کردند ارسال شد. معاونت‌ پیشگیری از جرم قوه قضائیه از اخطارهای ما استقبال کردند و پیشنهاد دادند تفاهمنامه‌ای منعقد شود.»
به گفته مهری از سال ۹۸ تا ۱۴۰۱ حدود ۱۸۳۳۷ اخطار داده شده و ۱۵۵۸ مورد منجر به تشکیل پرونده شد، این امر نشان از آن دارد که پیشگیری از وقوع جرم کارساز است. ۱۲۸۳ فقره کارت قضایی برای مأموران یگان حفاظت صادر خواهد شد.

دوربین‌ها روی موزه‌ها زوم نیست
دلنگرانی فرمانده یگان حفاظت تنها به فلزیاب‌ها ختم نمی‌شود.
سردار مهری با اشاره به تکمیل برنامه جامع آسیب‌شناسی موزه‌ها، می‌گوید: 20 درصد موزه‌های کشور فاقد دوربین مداربسته هستند که اکثراً موزه مردم‌شناسی هستند. ۳۸.۲ درصد موزه‌ها سیستم اعلام حریق دارند و تنها ۲۶ درصد سیستم اعلام تردد غیرمجاز دارند و ۵ استان مانیتورینگ مرکزی دارند.

جذب 600 سرباز عادی
فرمانده یگان حفاظت میراث‌فرهنگی به آمار سالانه ۲۰۰ نفر سرباز امریه اشاره می‌کند و می‌گوید: «می‌توانیم از حضور آنها استفاده کنیم، در حوزه تهران کمی مشکل داریم که امیدواریم بزودی رفع شود. جذب ۶۰۰ سرباز عادی نیز با دستور وزیر محقق خواهد شد.»

دوربین‌ها روی موزه زوم شود
ضرغامی در واکنش به صحبت‌های مهری می‌گوید: «دچار عقب‌ماندگی آماری و نیازمند اولویت‌بندی هستیم چراکه شاید نشود تخت‌جمشید را دزدید اما اگر آماری از آثار منقول و اشیا نداشته باشیم، می‌توانند دزدیده شوند. چراکه به گفته فرمانده یگان حفاظت برخی مکان‌ها دوربین ندارند که می‌تواند مشکل‌ساز شود. میلیون‌ها اثر و شیء تاریخی در کشور داریم که باید ساماندهی شوند.»
او می‌گوید: «اگر مشارکت مردم نباشد جلوی چشمان ما میراث‌فرهنگی تخریب خواهد شد. انجمن خیرین میراث ثبت شده و همه باید کمک کنیم تا میراث‌فرهنگی حفظ شود. باید مردم را در حوزه حفظ میراث وارد کنیم. ما با بودجه دولتی، کلیسا، آتشکده و کنیسه را تعمیر می‌کنیم و این برای کشور افتخار است، البته که برای این مرمت‌ها محدودیت داریم و مردم باید مشارکت کنند.»

حذف میراث فرهنگی
برنامه توسعه هفتم به دلنگرانی فعالان، کارشناسان و رسانه‌ها منتشر شد. آنها با یک جای خالی روبه‌رو شدند. هیچ نامی از میراث فرهنگی در برنامه توسعه هفتم به میان نیامده است. چرایی این موضوع از جمله سؤالات رسانه‌ها از وزیر میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی بود.
ضرغامی در پاسخ به «ایران» می‌گوید: «میراث فرهنگی حذف نشده است. یک مدخلی درباره مورد مأموریت‌های وزارتخانه به‌وجود آمده که هیچ وقت نبوده است. ما کلاً به حساب نمی‌آمدیم. الان برای ما یک فصل جدید گذاشتند. عنوان برنامه‌ای که ارائه کرده بودند، گردشگری و صنایع دستی است. گردشگری هم به لحاظ مسائل اقتصادی دیده شد. حالا ما پیشنهاد کردیم که مثلاً کلمه میراث فرهنگی هم باشد، منتهی این کلمه مهم نیست. کسی که وارد این فصل می‌شود اول از همه بحث‌های مربوط به میراث فرهنگی را می‌بیند.»
تنها آنچه در برنامه توسعه هفتم آمده است، یک بند درباره موزه‌ها است که می‌گوید اگر موزه‌ها دریافتی داشته باشند به خزانه واریز کنند تا به میراث فرهنگی برگردد.

فرش‌ها در اختیار میراث نبود
ضرغامی در پاسخ به سؤال چگونگی سرقت فرش‌های نفیس از کاخ سعد‌آباد بین سال‌های 1392 تا 1395 هم ساختمان حافظیه را متعلق به نهاد ریاست‌جمهوری می‌داند و می‌گوید: «حفاظت از آن در حیطه وظایف و اختیارات وزارت میراث فرهنگی نیست.»