مهار تورم بدون رکود اقتصادی؛ چگونه؟
اکثر اقتصاددانان دنیا به این جمع بندی رسیده اند که تورم لازمه پویایی حیات اقتصادی است
دکتر عادل پیغامی
عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع)
شعار امسال که از سوی مقام معظم رهبری «مهار تورم و رشد تولید» نامگذاری شد یک تفاوت اساسی با شعار سال‌های قبل دارد؛ آنها شعارهایی عمومی و راهبردی بودند که افقی را مطرح می‌کردند و به هر میزانی که تحقق پیدا می‌کرد، می‌توانستیم بگوییم محقق شده‌اند، حتی خود ایشان می‌فرمودند که این شعارها، یک افق ده ساله را ترسیم می‌کند و این‌گونه نیست که در پایان سال به عینیت آن شعارها رسیده باشیم. اما شعار امسال با عنوان «مهار تورم و رشد تولید» یک شعار کمی و قابل‌سنجش در کوتاه‌مدت است؛ بدین معنا که مردم در پایان سال برایشان ملموس خواهد بود که «تورم» تا چه حد مهار شده و «تولید» چقدر رشد داشته است.
شأن «شعارها» در دنیای امروز
امروزه تمام دنیا از شعار به مثابه «فناوری نرم اجتماعی» بهره می‌گیرد؛ نهادهای بین‌المللی چون یونسکو، سازمان ملل و بسیاری از مراکز علمی و فرهنگی دنیا اغلب برای یک بازه زمانی مشخص شعار تعیین می‌کنند. در جامعه ما هم سال هاست که مقام معظم رهبری از این «فناوری نرم اجتماعی» بهره گرفته و هر سال را با عنوانی نامگذاری کرده‌اند.
در حالی که بسیاری «شعار» و «شعور» را در قالب یک دوگانه مطرح می‌کنند؛ و از شعارزدگی جامعه حرف می‌زنند و معتقدند که باید شعار را رها کرده و به واقعیت زندگی مردم پرداخت، اما عقلانیت دنیوی به این نتیجه رسیده است که «شعار» لازمه تحقق واقعیت‌های خارجی است، به همین دلیل شرکت‌های بزرگ بعد از مطالعات فراوان، مأموریت خود را در چند شعار خلاصه می‌کنند؛ چراکه شعار وحدت‌بخش است، ذهن‌ها را به سمت هدف یکسو می‌کند، زبان مشترک ایجاد می‌کند و بسته‌ای از انگیزه‌ها، ارزش‌ها، ایده‌آل‌ها و برنامه‌های پیش‌رو است. از این رو، در دنیای امروز «شعار» از اهمیت بسیاری برخوردار است.
اما در هر جامعه‌ای مراجع و سطوحی برای تعیین شعارها تعریف می‌شود و در جامعه ما این شأن، از آن رهبری است. ایشان اهداف را در قالب یکسری شعائر، منویات و راهبردهای کلان به جامعه منتقل می‌کنند. انتخاب شعارهای سال از یک سو بر اساس تهدیدات دشمن و از سوی دیگر، بر اساس ظرفیت‌ها و برنامه‌ها، آینده‌شناسی و جریان‌شناسی‌های خودمان ارائه می‌شود. با توجه به این امر، سال‌هاست که شعارهای سال مضامین «اقتصادی» پیدا کرده‌اند که این مسأله نشان‌دهنده اهمیت
و اولویت اقتصاد در اندیشه مقام معظم رهبری است.
مهار تورم می‌خواهیم اما بدون رکود اقتصادی
شعار سال 1402 یک دوگانه را شامل می‌شود؛ «مهار تورم» و «رشد تولید». در دانش اقتصاد گفته می‌شود که سیاست‌ها و برنامه‌ها در سه قالب «بلندمدت» (بالای هفت سال) و «کوتاه‌مدت» (زیر سه سال) تعریف می‌شود و سیاست‌های سه تا هفت ساله هم «میان‌مدت» خوانده می‌شوند. تورم و بیکاری باید در «سیاست‌های تثبیت اقتصادی» مهار شود که مهار آن هم از نوع سیاست کوتاه‌مدت است. اما اگر در کوتاه‌مدت بخواهیم تورم را پایین آوریم تولید هم پایین می‌آید، اینها دوگانه‌ای است که با هم تزاحم دارند. اما در بلندمدت این‌گونه نیست؛ یعنی می‌توان توأمان هم تورم را پایین آورد و هم تولید را بالا برد. ذکر این دوگانه در شعار سال 1402 بر این نکته تأکید می‌گذارد که «مهار تورم می‌خواهیم ولی نه به قیمت رکود اقتصادی».
در اقتصاد، مهار تورم کار دشواری نیست اما آن چیزی که این مهار را دشوار می‌کند، ملازم شدن آن با بیکاری و رکود است. اگر با سیاست‌های انقباضی، تورم را کنترل کنیم، مردم به سرعت آرامش بازار و کاهش قیمتها را احساس می‌کنند؛ غافل از اینکه در کنار آن، کارخانه‌‌ها عملاً به دلیل فروش نرفتن اجناس‌شان، دچار ورشکستگی شده و شروع به تعدیل نیرو می‌کنند.
تورم دو پایه و اساس «تقاضا» و «عرضه» دارد. بر پایه تقاضا، هر جنسی که متقاضی بیشتری داشته باشد به‌تدریج افزایش قیمت خواهد یافت و کاهش تقاضا هم منجر به مهار تورم می‌شود و بر پایه عرضه، اگر عرضه بیشتر شود، تورم کم می‌شود اما در شعار مقام معظم رهبری، بر «مهار تورم بر پایه عرضه» تأکید شده است؛ یعنی تأکید ایشان بر سیاست‌های افزایش تولید است.
تنها مشکل این نوع مواجهه با مسأله تورم زمانبر بودن آن است و ظرف یکسال به طور کامل محقق نمی‌شود. ولی سیاست‌های انقباضی که بر پایه تقاضاست کوتاه‌مدت بوده و ظرف دو ماه جواب می‌دهد. رویکردهایی که دولت در راه‌اندازی واحدهای تولیدی بسته دنبال می‌کند «مهار تورم بر پایه عرضه» است که سعی می‌کند زمان مهار تورم را کوتاه کند.
مرگ اقتصاد یک جامعه
«تورم» نرخ رشد قیمت است؛ یعنی قیمت در حال بالا رفتن است اما با آهنگ کندتر؛ و ما به دنبال این هستیم که آهنگ رشد قیمتها را کند کنیم. اما آیا «تورم ذاتاً پدیده بدی است؟» گاه از عموم مردم می‌شنویم که ای کاش در کشور ما تورم منفی بود، غافل از اینکه تورم منفی بسیار بدتر از تورم مثبت است. تورم منفی دقیقاً معادل مرگ اقتصاد یک جامعه است، چون دیگر انگیزه‌ای برای تولید وجود نخواهد داشت. به همین دلیل بیش از صد سال است که اغلب اقتصاددانان دنیا به این جمع‌بندی رسیده‌اند که تورم لازمه پویایی حیات اقتصادی است. ژاپن 15 سال است که دچار تورم منفی و یا صفر درصد است که خود مریضی و ناهنجاری اقتصادی به شمار می‌رود و این کشور بیشترین رشد نقدینگی را داشته تا بتواند تورم 3 تا 4 درصدی ایجاد کند.
اقتصاد کشورهایی مثل مالزی و کره جنوبی که هنوز جا برای بزرگ شدن دارند و در حال پویایی است، تورمهای 5 یا 6 درصد دارد که تورمهای سالمی است اما وقتی تورم دو رقمی شد، اقتصاد از حالت سلامت به‌تدریج خارج می‌شود و تورم سه رقمی هشدار است. البته ما هیچ‌گاه در ایران به تورم سه رقمی نرسیده‌ایم و بالاترین تورمی که داشته‌ایم تورم 55 و 60 درصدی بوده است که باید تلاش کنیم آن را به تورم سالم و مطلوب نزدیک کنیم. به همین دلیل هم شعار امسال بر این موضوع متمرکز شد.
مکتوب حاضر، متن ویرایش و تلخیص شده «ایران» از سخنرانی دکتر عادل پیغامی است که با موضوع «تبیین شعار سال؛ مهار تورم و رشد تولید» در محل سالن همایش‌های بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی ارائه شد.
بــــرش
«تورم صفر» یک ناهنجاری اقتصادی است
تورم منفی دقیقاً معادل مرگ اقتصاد یک جامعه است، چون دیگر انگیزه‌ای برای تولید وجود نخواهد داشت. به همین دلیل بیش از صد سال است که اغلب اقتصاددانان دنیا به این جمع‌بندی رسیده‌اند که تورم لازمه پویایی حیات اقتصادی است. ژاپن 15 سال است که دچار تورم منفی و یا صفر درصد است که خود مریضی و ناهنجاری اقتصادی به شمار می‌رود و این کشور بیشترین رشد نقدینگی را داشته تا بتواند تورم 3 تا 4 درصدی ایجاد کند.