مدیریت هوشمند مشترکان پرمصرف برق
تجهیز مشترکان پرمصرف برق خانگی به کنتورهای هوشمند، تا پایان امسال، در عین حال مشترکان تجاری بالای یکهزار کیلووات ساعت مصرف ماهانه هم به همراه همه مشترکان صنعتی و کشاورزی، بر اساس اعلام شرکت توانیر، به کنتورهای هوشمند مجهز می‌شوند. حمیدرضا پیرپیران، معاون هماهنگی توزیع شرکت توانیرابراز امیدواری کرده که در یک برنامه پنج‌ساله، نصب کنتورهای هوشمند روی همه اشتراک‌های برق کشور به اتمام برسد. کنتورهای هوشمند برق، امکان رؤیت‌پذیری وکنترل‌پذیری مصرف برق مشترکان را فراهم می‌کنند. نصب کنتورهای هوشمند برروی مشترکان برق کشور را می‌توان بسترساز اجرای طرح فهام دانست، طرحی که سابقه‌ای دست‌کم 12 ساله دارد. طرح فهام (طرح ملی فراسامانه هوشمند اندازه‌گیری و مدیریت انرژی) از سال ۱۳۸۹ با اخذ مجوز از شورای اقتصاد و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی به‌عنوان طرح ملی تعریف شد. هدف اولیه آن نصب کنتور هوشمند در بین ۲۰ میلیون مشترک برق بود. هرچند که به‌دلیل محدودیت‌های منابع، اجرای این طرح در مسیر هوشمندکردن و تعویض یک میلیون کنتور در فاز نخست استارت خورد. قرار بود که این طرح در سال ۱۳۹۳ به پایان برسد، اما محدودیت منابع مالی باعث شد تا در دوره‌ای، تنها ۳۰۰ هزار کنتور هوشمند نصب شود. تعداد مشترکین برق کشور در شرایط فعلی چیزی حدود ۳۹ میلیون مشترک برآورد می‌شود.
از مجموع 38 میلیون و 951 هزار مشترک برق کشور، 31 میلیون و 110 هزار مشترک خانگی، یک میلیون و 902 هزار مشترک عمومی، 509 هزار مشترک کشاورزی، 267 هزار مشترک صنعتی و 5 میلیون و 163 هزار مشترک تجاری به شمار می‌روند. شاخص سرانه مصرف برق در بخش خانگی در سال 1400، با یک جهش در مصرف برق در بخش خانگی باعث شد تا سرانه مصرف این بخش 4.3 درصد نسبت به سال 1399 معادل 2.7 برابر افزایش 2 سال گذشته افزایش یابد. بدین ترتیب از سال 1397 تا سال 1400 سرانه مصرف برق هر ایرانی با رشد 7.7 درصدی همراه شده است. هر چند که با توجه به آمار سرانه مصرف برق بخش خانگی در سال 1401 بار دیگر با یک عقبگرد 3 درصدی نسبت به سال قبل به 258 کیلووات ساعت در ماه رسیده است. عبدالامیر یاقوتی، مدیرکل دفتر مدیریت انرژی و برنامه‌ریزی امور مشترکان توانیر، تابستان سال قبل، مصرف برق ۸۰ درصد مشترکان خانگی در دوره گرم سال را تا سقف الگوی مصرف ذکر کرده و افزوده بود ۱۰ درصد مشترکان خانگی تا ۱.۵ برابر الگو، ۶ درصد بین ۱.۵ تا ۲ برابر الگو و ۴ درصد دیگر نیز بیش از ۲ برابر الگو مصرف برق داشته‌اند. به گفته وی، متوسط مصرف ماهانه ۸۰ درصد مشترکان خانگی در مناطق عادی ۲۷۵ کیلووات‌ساعت، ۱۰ درصد ۳۷۵ کیلووات ساعت، ۶ درصد ۵۲۰ کیلووات ساعت و ۴ درصد ۹۰۰ کیلووات ساعت است، بنابراین سهم پرمصرف‌ها در میان مشترکان خانگی در محدوده 14 درصد بوده است. وزارت نیرو در دولت سیزدهم برای تأمین برق مورد نیاز و جبران کم‌کاری دولت قبل در زمینه افزایش ظرفیت نیروگاهی، برنامه‌های متعددی را در دستور کار خود قرارداده که افزایش ظرفیت تولید و مدیریت مصرف مشترکان از جمله آنها است. در بخش مدیریت مصرف برق بخش خانگی دو سیاست کلی وجود دارد که یکی اجرای قانون افزایش پلکانی مصرف برای پرمصرف‌ها و دیگری طرح سراسری پاداش صرفه‌جویی است. گفته می‌شود که کاهش مصرف برق مشترکان خانگی تا ۵۰ درصد الگوی تعیین شده در دوره گرم سال، به ازای هر کیلووات‌ساعت صرفه‌جویی، با ۲ هزار تومان پاداش همراه خواهد بود. این پاداش برای صرفه‌جویی بیش از نصف تا سقف الگو یکهزار و ۵۰۰ تومان، تا ۱.۵ برابر الگو یکهزار تومان و تا ۲.۵ برابر الگو ۵۰۰ تومان است. مشترکان خانگی با بیش از ۲.۵ برابر الگو مشمول پاداش نمی‌شوند.
شرکت توانیر، درباره محاسبه پلکانی قیمت برق مصرفی اعلام کرده که پله اول مصرف حدود ۶۰ تومان، پله بعدی حدود ۸۰ تومان و پله‌های بعد تا سقف الگو تا ۱۷۰ تومان به‌ازای هر کیلووات‌ساعت است. برای مصارف بالای الگو ۱.۵ برابر نرخ تأمین برق که معادل ۴۴۵.۵ تومان است به ازای هر کیلووات‌ساعت مصرف اضافی دریافت می‌شود و این ضریب تا ۲.۵ برابر برای مصارف بالاتر افزایش می‌یابد. از شدت بالای مصرف انرژی، تلفات و هدررفت بالای برق، پایین بودن راندمان شبکه نیروگاهی، مصرف بالا و ضعف در سرمایه‌گذاری برای افزایش تولید به‌عنوان عوامل تأثیرگذار در فزونی یافتن مشکلات صنعت و ناترازی برق کشور یاد می‌شود. مشکلاتی که به ناترازی ۱۰ تا ۱۱هزار مگاواتی برق در سال‌های اخیر منتهی شده است. وزارت نیرو با افزایش تولید و مدیریت مصرف در تلاش است تا مشکل ناترازی برق را مدیریت کند. شیوه‌ای که در سال گذشته باعث شد تا در تابستان سال گذشته نه تنها در بخش خانگی هیچگونه خاموشی رخ نداد، بلکه در این بخش شاهد صرفه‌جویی برق نیز بودیم که مازاد این انرژی به بخش صنعت کشور تزریق و با رشد تولید در این بخش همراه شد.